DRUKKERIJ LAKENMAN OCHTMAN
SCHAKELT OVER OP FOTOGRAFISCH ZETTEN
Nieuw typografisch tijdperk
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Maandag 29 oktober 1979 Nr. 22598 -
ZIERIKZEE, 27-10. Het nummer van de Zierikzeesche
Nieuwsbode, dat de lezer nu in handen heeft, betekent
voor Drukkerij Lakenman Ochtman een mijlpaal,
want deze krant komt voor het eerst uit de „koude zette
rij", een aanduiding uit het typografisch vakjargon, die
impliciet inhoudt, dat het „zetsel" tot stand kwam met
behulp van fotografische zetmachines.
In de praktijk (verder op in deze „special" wordt daar nog wat dieper op in
gegaan), betekent zulks, dat het lood uit de zetterij is verdwenen. Het lood is
vervangen door de - zeg maar - wonderlijke technische capriolen van een twee
tal zetmachines, die de naam EDITWRITER 7700 dragen, tweedelige wonder-
machines, die bestaan uit een ,,zet-unit" en een ..flits-unit". In de „flits-unit"
wordt, wat gezet is, uitgeflitst op papier.
Aanvullend op de twee machines,
zijn nog twee andere typen op
gesteld. die op het punt van typogra
fische mogelijkheden een gevarieerd
scala vertonen, maar in essentie ver
gelijkbaar zijn met de EDITWRI
TER.
Een fotografische zetmachine,
waarvan thans sprake is, in het ka
der van een totale technische ver
nieuwing van de drukkerij, heeft
(dat is het enige wat herinnert aan de
vroegere Lino-type-machines), ook
„gewoon" een toetsenbord, met een
uitgebreide schrijfmachine-indeling.
Verder: een toetsenpaneel, waarmee
de op computerbasis werkende ma
chine, kommando's ontvangt, die de
zetter aan het apparaat geeft.
Die kommando's hebben betrek
king op het korps, waaruit gezet
wordt (grootte letter), de regelspatie
(afstand tussen de regels), het fond
(lettertype), de regellengte en andere
„diverse typografische mogelijkhe
den".
De aanslagen van de zetter plus de
kommando's van het toetsenbord,
worden gevisualiseerd op een beeld
scherm, dat een „geheugen" heeft
van 6000 tekens, die dus bestaan uit
letters, witspaties, cijfers, leestekens
en de al genoemde kommando's, dat -
aardig gevonden door de didaktische
specialisten - vergelijkbaar is met de
titelrol, dat over het beeld heen op
het tv-scherm pleegt te komen; in
vaktaal heet dat „scrolling".
„Floppy-disk"
„Grapje" als onderdeel van de
Editwriter is de z.g.n.
„Floppy-disk", of schijf, of „gram
mofoonplaat", die geen terugmu
ziekje produceert, maar wel 300.000
lettertekens kan bevatten. De zetter
kan - naar verkiezing - uitflitsen op
de schijf of rechtstreeks op het beeld
scherm, om te zien wat gezet is, of, in
,een later stadium, noodzakelijke
korrekties aanbrengen.
Fond-strip
In de „flits-unit" wordt de z.g.n.
fond-strip (het resultaat van het zet
ten), rond een ingebouwde trommel
gespannen, de binnenkant waarvan
door het „fond"-heen flitst. Aan de
voorzijde is een lens gemonteerd en
de (draaiende) trommel „pikt" de
juiste letters er uit.
Daarnaast is er een uit 12 stuks
bestaande lenzengroep, die de z.g.n.
korpsgrootte bepaalt.
Het onderste deel van de „flits-
unit" bestaat uit een fotografisch)
papieren kassette, die uit eindelijk
in een apart opgestelde ontwikke
laar belandt. Het systeem is dan fei
telijk vergelijkbaar met de gewone
gang van zaken in de fotografie; een
ontwikkelaar doet het werk, plus
een fixeerbad, waarna het geheel
tweemaal wordt gespoeld en tenslot
te ge-föhnd.
De flitssnelheid in de „flits-unit"
bedraagt 90 tot 120.000 tekens per
uur, hetgeen veelzeggend is voor de
zetsnelheid van deze machines.
Opslagschijf
Onmisbaar met name voor de kor-
rektie is de - al genoemde floppy
disk, een opslagschijf, die het gezette
- op kommando - kan „terugroepen",
d.w.z. zichtbaar maken op het beeld
scherm. Daartoe wordt gebruik ge
maakt van een bepaalde indexering.
Met de schijf kan ook een z.g.n. af-
breekprogramma worden samen
gesteld, dat - zelfs de Editwriter is
(nog) niet volmaakt - voor 90 procent
voldoet aan de in praktijk voorko
mende noodzakelijkheden om woor
den (aan het eind van een regel) af te
breken.
Verdere bewerking
Wat uit de „fotomachine" tevoor
schijn is gekomen, is nog lang niet
rijp om naar de (nieuwe) offsetpers te
worden vertransporteerd voor het af
drukken. Eerst komt de opmaker er
aan te pas.
Voorheen voegde hij het lood sa
men tot de gevulde pagina's ontston
den; thans moet hij knippend en
plakkend tot een zelfde resultaat ko
men.
De aldus samengestelde pagina's zijn
opnieuw bestemd voor een (aparte)
donkere kamer om te worden gefoto
grafeerd en te worden ontwikkeld.
De komplete tekst (2 pagina's tege
lijk) wordt met behulp van een 5000
Watt - halogeenlamp overgebracht op
een lichtgevoelige aluminium plaat
en deze platen zijn bestemd voor de
offsetpers. Deze nieuwe pers - Goss-
Community - is een Amerikaanse ro
tatie offsetpers, die - om een voor
beeld te noemen - twaalf Z.N.-
pagina's kan verwerken met een
snelheid van 14000 exemplaren per
uur.
Perspektief
Met deze gang van zaken is de off
set-bewerkingscirkel - bij wijze van
spreken gesloten en is het specimen
van moderne typografie ook in het
grootste stedelijke drukkersbedrijf,
een feit geworden.
Enkele jaren is er tegen aan gezien,
totdat - onder druk van de technische
ontwikkeling - de knoop werd door
gehakt en men een nieuw technisch
tijdperk binnenging, met alle moei
lijkheden in de begintijd, maar ook
met alle perspektieven op wat lange
re termijn.
