Oosterland verloor veel dorpsschoon
Ir. G. D. Kloosterboer sprak over historie
van waterschappen
•Ilolfcf iijode
IL__
ONZE PUZZELRUBRIEK
„Flitsen"
4
HISTORIE VAN MARKT
OOSTERLAND, 7-3. De vooroorlogse foto van het
Marktplein te Oosterland niet de dominerende muziek
tent, gebouwd over de watergang, geheel in hel lom
mer verloren, geplaatst in de Nieuwsbode van dinsdag
5 maart j.l., gaf een treffend beeld hoe deze unieke
plaats er in vroeger lijd uitzag.
Merkwaardigerwijze zijn ons geen dorpen bekend op het schiereiland
Schouwen-Duvieland die een Marktplein bezitten, afgezien uiteraard van de
smalstad Brouwershaven, die met Zierikzee tot de steden van het voormalige
eiland gerekend werden. Toch ligt de oorzaak van de aanleg van dit Markt
plein voor de hand.
De kerk in Oosterland, of liever de kapel met de zadeldaktoren, die al zeer
vroeg na de indijking in de jaren 1355-1354 zijn gebouwd, stonden niet zoals
bij de meeste dorpen in het midden, zodat er een ring ontstond waarop alle
straten uitkwamen, doch verrezen op de zuidzijde van het dorp tegen de
grond, waarop in het jaar 1651 het jachtslot „Het Heerenhof" werd gebouwd.
De Markt in Oosterland had ook de
aandacht van Isaak Tirion, die in zijn
„Hedendaagsche Historie'' 1753, han
delend over^Zeelandt. XXste deel, op
bladz. 504 vv. de Hoogheerlijkheit
van Oosterlandt behandelt, en over
het Marktplein het volgende: „Drie
wel bestraate wegen maaken de toe
gangen tot het Dorp, die met haare
daaraanvolgende digt bebouwde
Straaten, allen uitloopen op een taa-
melyk ruym Marktveld, 't welck aan
de eene zyde bespoeld wordt door de
Meervliet, (de latere Geulle) die door
een steenen brug hier nevens vloeit,
langs een steenen trap den Inwoo-
ners het gebruik van haar waater
geeft. Dit Marktveld is voorts ronds
om bebouwd". Het blijkt hieruit dat
dit Marktplein de rol van kerkring
vervulde doordat hier de drie be
schreven straten alle bijéén kwamen.
Bovendien was de Markt de hoog
ste plaats van het dorp. Vele eeuwen
stroomde de Meervliet, die later de
Geulle werd genoemd, lapgs het plein
en konden de ingezetenen genieten
van toen nog frisse, zuivere visryke
water.
Twee merkwaardige gebouwen
kwamen voor op de Markt, en daar
was allereerst het in 1740 door de
toenmalige Ambachtsvrouwe van
Oosterland, 's Heer Jansland en Oos-
tersteijn, Suzanna Maria Loncque
gebouwde „Dorpshuis'' aan de noord
zijde waar tal van jaren de vier
schaar zetelde en de rechtspraak uit
oefende. Het gebouw was (weer vol
gens Tirion) „versierd met een too-
rentje op hetzelve, en voorwaards
uitziende over de breedte van de
Markt".
OOSTERLAND. - Tot de vele fraai
gerestaureerde panden op Schou
wen-Dniv eland behoort - zonder
twijfel - ook het Gasthuis te.Ooster
land.
(Foto: Zierikzeesche Nieuwsbode)
Gemeentehuis
Later is het mooie gebouw gemeen
tehuis geworden en tot ongeveer de
helft, van de vorige eeuw las de ge-
meentebodè, die tevens het ambt van
dorpsveldwachter uitoefende, iedere
zondag na de morgèngodsdienstoefe-
ning, omstreeks 12 uur,, staande op
de blauwzerken stoep, de gemeente
lijke mededelingen voor betreffende
de Burgerlijke Stand, bestuurlijke
mededelingen, etc. Nadat het klokje,
dat in het kleine torentje op het
„Dorpshuis" hing, enige tijd geklept
had, wist men dat de „bode" zijn me
dedelingen ging lanceren. Men be
denke dat er slechts weinig mensen
waren in de vorige eeuw, vooral in
de eerste helft, die toen lezen en
schrijven konden, zodat deze, zonder
de mondelinge aankondigingen, van
alle nieuws verstoken zouden zijn
gebleven. Nadat later het gemeente
huis wérd verplaatst naar een pand
in de Kerkstraat werd het „Dorps
huis" veranderd in een hotel, dat die
naam bleef behouden. De heer J. J.
Beije werd de eerste kastelein, opge
volgd in het jaar 1910 door zijn zoon
J. C. Beije. Het pand was en is altijd
eigendom gebleven van de Am
bachtsheren van Oosterland c.a. Na
de heer Beije zijn toen nog enige an
deren kastelein van de dorpsherberg
geweest, o.a. de heren J. Dorst en A.
Steenpoorte. Door oorlog en waters
nood is het oude gebouw zwaar ge
troffen en spoedig tot. een bouwval
Cursus Streekgeschiedenis
(slot)
In 1533 bepaalde hij, dat ook de
middel- of slaperdijken als water
keringen moesten worden onderhou
den. Aanleiding tot deze bepaling
was een doorbraak van 1530.
Door een sterke traditie heeft het
oude stelsel van dijkverkaveling zich
hier op Schouwen-Duiveland tot in
de 19e eeuw gehandhaafd.
Elk kwart van de vier delen,
waaruit Schouwen bestond was in
kavels van 50 gemeten onderverdeeld
De eigenaren van deze 50 gemeten
moesten 7 jaar lang een dijkkavel
onderhouden. Daarna kwam een an
dere kavel van 50 gemeten aan de
beurt. Bij oplevering na 7 jaren
moest dit in de zelfde staat verkeren
als waarin men deze had aangetrof
fen.
Bij buitengewoon onderhoud (dijk
herstel na stormvloeden, aanbren
gen van paalhoofden, inlaagdijken
enz.) moest de graaf de gezamenlijke
belanghebbenden dikwijls dwingen
tot samenwerking. Zulke werken
werden dan aanbesteed. En omdat
dit een uiterst kostbaar karwei was,
•moesten ook de niet dijkplichtigen
(bewoners van de vroonlanden) mee
betalen.
Zowel Karei de V als Philips de II
hebben grote invloed uitgeoefend op
het wnterschnpswezen in Z.W. Ne
derland. Er kwam meer concentratie
en het toezicht werd verscherpt.
Poging tot concentratie
Hot stadsbestuur van Zierikzee
heeft in 1580 een poging ondernomen
het dijksbeheor op Schouwen meer
te concentreren. Dit voorstel kwam
tot bij de Staten van Zeeland, maar
door gebrek aan samenwerking lus
sen het stadsbestuur en de besturen
van do vier afzonderlijke delen van
Schouwen heeft dit voorstel niet tot
enig resultaat geleid. Dc beheerders
van deze afzonderlijke delen wens
ten hun zelfstandigheid te behouden.
Het gevolg was dan ook. dat door dit
kortzichtig beleid (bekrompen eigen
belang) de vorming van één krach
tig waterschap, waaraan alle taken
waren, toéb'edeeld, niet kon worden
verwezenlijkt. Deze machtstrijd heeft
hier op Schouwen meer dan 2 eeu
wen geduurd. Het gemeenschappelijk
belang van alle delen van Schouwen
onder één noemer te brengen voor
de totstandkoming van goede bui
tenwaterkeringen, werd onvoldoende
begrepen. De angat voor een te grote
invloed van het stadsbestuur van
Zierikzee werkte hier als rem.
Franse overheersing
In de tijd van de Franse overheer
sing werden de waterschappen meer
beschouwd als een vereniging van
bezitters, dan als een openbare be
stuursinstelling voor algemeen nut.
Toch kwam men stap voor stap tot
nadere samenwerking, vooral toen
in 1810 de Dijkwet werd uitgevaar
digd. En weer was het een storm
vloed (15 januari 1808), die aanlei
ding gaf tot deze eerste algemene
waterstaatswet. Ofschoon vol goede
intenties en in feite zijn tijd ver
vooruit, kon door onvoldoende sanc
ties deze wet toch niet functioneren.
De intrekking kwam in 1835,
De Prov. Staten van Zeeland heb
ben in dc 19e eeuw intensief gear
beid aan de reglementering van de
waterschappen: en behalve dat zij in
1848 daartoe verplicht waren door de
Grondwet en in 1850 door de Prov.
wet, kwam in 1870 dc wet op de
calamiteuze polders lot stand cn in
1873 het algemeen reglement voor de
polders of waterschappen. De Kroon
had het oppertoezicht, terwijl de
leiding (de supervisie) bij de Prov..
Staten berustte. Dat deze visie van
de Zeeuwse Staten bepalend kon
zijn en terdege meetelde blijkt uit
het volgende.
Deels uit een (te star) besef de
historie geen geweld aan tc doen,
deels uit eonservatief beleid wénste
men in Zeeland tot 1940 geen grote
re waterschappen. In 1915 drong men
er op aan ook de gebouwde eigen
dommen aan te slaan. Dit voorstel
werd In 1923 door dc kroon goed
gekeurd.
Het was natuurlijk ook vanzelf
sprekend dat alle eigenaren en ge
bruikers van de grond het grootste
belang hadden bij het goed functio
neren van het waterschapsbeleid. En
dit is tot op deze dag nog zo. Omdat
het gebruik van de bodem steeds
agrarisch is geweest, zijn er'onder
de bestuurderen van het waterschap
veel agrariërs.
Het is een goede gedachte van
Stad en Lande geweest, op deze ma
nier voorlichting -te doen geven.
Navolging
In het ruime, goed geconserveerde
gastvrije huis, dat na de pauze ook
's Landskoffiekamer zou kunnen
worden genoemd, heeft deze lezing
ons zeer veel duidelijk gemaakt.
Na afloop maakte een ieder ge
bruik van de invitatie van de gast
heer, om zich hier thuis te voelen,
zodat vele deuren werden geopend,
alle foto's (en dat zijn er nog al wat)
bekeken
Deze streekcursus, gezien het suc
ces dat hij heeft gehad, verdient ze
ker navolging.
Er werd druk gebruik gemaakt
van de mogelijkheid, vragen te stel
len. Hierbij kwamen de volgende
onderwerpen ter sprake: maatrege
len bij bemaling van het achterland,
terugpompen van zoet water, sa
mengaan van Rijks- en Prov. Water
staat, met de waterschappen, om-
hoogdringen van het zout door het
zoet water, afleiding van de naam
ban( Vierbannen), een herdruk van
de boekon van Fokker en tenslotte
over de keur.
Dat de plaats zelf. waar de voor
dracht wordt gehouden, ter dege
meetelt, hebben velen ervaren, die
Moermond en het waterschapsge
bouw hebben bezocht. Zo zijn er nog
vele gebouwen met aantrekkelijke
interieur.s waarvan do geschiedenis
zeker zal boeien.
Hoe tienken tie leden b.v. over een
bezoek aan het mooie kantongerecht
annex ecu lezing over de recht
spraak cn over dc vroegere glorietijd
van Schuddebetirs met een praatje
aan een openhaard, in één van de
buitens aldaar? liet bestuur van
Stad en Lande houdt zich voor sug
gesties in deze richting graag aan
bevolen.
geworden en helaas enige jaren ge
leden gesloopt. Vele oudheidminnen-
den hadden dolgraag het historische
bouwwerk zien ge restaureerd.
Een tweede merkwaardigheid op
de Markt was wel het tegenover het
„Dorpshuis", aan de zuidzijde staan
de Beursje van drie kanten open, en
op vier Benlheimerstcnen kollommen
rustend.
Verkoop vis
In dit gebouwtje, dat afgedekt was
met een dak van blauwe leien (scha
lies) werd voornamelijk veel vis ver
kocht. Deze werd veelal in platte
vaartuigen aangevoerd van het ge
hucht Viane, en door de Meervliet
naar de Markt gevaren. Bij een ver
bouwing enige jaren geleden in do
buurt van het Marktplein werd nog
een stuk van zo'n Bentheimerstenen
kolom opgegraven. Vooral bij regen
weer werden in het Beursje veel
verkopingen gehouden. Ook was het
Marktplein altijd vanouds de plaats
waar veel biggen werden verhandeld.
Het geknal van de zwepen van de
„biggestouwers" lokte vele adspirant-
kopers naar de Markt, waai dan
veelal onder lang loven en bieden
een kleine krulstaart onder hevig
gekrijl van eigenaar verwisselde, be
grijpelijk zeer tot vermaak van de
jeugd, die altijd als er biggen ver
handeld waren, in grote getale aan
wezig was.
Het is alles verleden tijd geworden
door het slopen van de huizen aan
de noordkant is de Markt nu veel
ruimer geworden, doch het prachtige
groen is verdwenen. Het geeft alles
plaats moeten maken voor tal van
parkeerplaatsen voor auto's - en ook
hier is het echte dorpsschoon ver
dwenen.
Oosterland L. A. CAPELLE
uit het buitenland
WASHINGTON. President Nixon
heeft zijn veto uitgesproken over de
aan hem ter bekrachtiging voorge
legde noodwet voor energie.' Hij
vindt dat de wet geen soulaas biedt
voor de problemen die zijn ontstaan
als gevolg van het tekort aan brand
stoffen, maar dat zij wel een link
aantal nieuwe moeilijkheden schept.
HAMBURG. De Westduitse kust-
vissers, die als gevolg van de grote
prijsstijging van brandstof in eko-
nomische moeilijkheden zijn geraakt,
dreigen met protest-akties als de re
gering hen niet te hulp komt.
SAN SALVADOR. Een uit acht
man bestaande groep van de stads-
guerrilla in de Midden-Amerikaanse
republiek El Salvador, waar a.s.
zondag parlements- en gemeente
raadsverkiezingen worden gehouden,
heeft een aanslag gepleegd op het
gebouw van de kiesraad in de hoofd
stad San Salvador. Zij doodden twee
bewakers en hebben getracht het ar
chief van de raad in brand te steken,
aldus de politie.
PARIJS. Frankrijk gaat in vijf of
zes jaar dertien kerncentrales bou
wen die elk een vermogen van dui
zend megawatt krijgen en ongeveer
een miljard frank per stuk gaan
kosten. Dit is een van de maatrege
len op energiegebied waartoe de
Franse regering heeft besloten.
LIMA. De regering van Peru heeft
met een konsortium van vijf ban
ken in Zweden, Engeland, Spanje,
Zuid-Afrika en Canada een kontrakt
ondertekend voor de verandering
van 60.000 hectare woestijngrond in
boomgaarden, graanvelden en gras
weiden.
KOPENHAGEN. De plaatselijke
verkiezingen die in Denemarken
zijn gehouden, hebben verlies voor
de voornaamste partijen en winst
voor een reeks rechtse en linkse
minder-partijen en winst voor een
reeks rechtse eenheidsgroeperingen
opgeleverd.
PARIJS. De Franse regering heeft
de maximumsnelheid op de Franse
wegen verhoogd van 120 tot 140 km
per uur.
WASHINGTON. Op last van de
Amerikaanse instantie voor milieu
toezicht moet het automobielbedrijf
Chrysler 825.000 personenauto's van
het bouwjaar 1973 terug laten komen
wegens een defekt van dé reini
gingsinstallatie voor afgewerkte gas
sen.
ADDIS ABEBA. In Ethiopië is
donderdag de eerste algemene sta
king in de geschiedenis van het land
uitgebroken. De vakbonden willen
ingrijpende hervormingen. Volgens
vakbondsfunktionarissen is de sta
king een volledig succes.
BAGDAD-KOEWEIT. In Bagdad
is een samenzwering van officieren
tegen het bewind van president Has
san el Bakr ontdekt. De kranten in
Koeweit hadden donderdag het be
richt dat verscheidene officieren zijn
gearresteerd.
JERUSALEM. Mosje Dajan heeft
woensdag in een vraaggesprek voor
de televisie verklaard, dat de Syri
sche strijdkrachten „in volle om
vang" paraat staan aan de bestands
linie met Israël, „net als aan de
vooravond van de oktober-oorlog".
Nadere bijzonderheden over een
eventuele aanval waarvoor Syrië
klaar zou staan, wilde Dajan niet
geven.
MOSKOU. De kernfysicus And rei j
Sachnrov en vijf andere dissidente
Russen hebben donderdag de we
reld om steun gevraagd voor de 35-
jarige Rus Viktor Chaustov, die
woensdag in Orel lot vier jaar ge
vangenisstraf plus twee jaar ver
banning naar Siberië is veroordeeld.
NEW VORK De uitgevers van de
memoires van wijlen premier Nikita
Chroestsjow van de Sowjet-Unie
hebben woensdag onthuld dat de
memoires zijn gebaseerd op geluids
banden gemaakt nadat de premier in
1964 ten val was gebracht.
WASHINGTON. De federale rech
ter in Washington, John Sirica, heeft
woensdag het proces tegen zeven
voormalige medewerkers van presi
dent Nixon vastgesteld op 9 septem
ber a.s. een federale „Grand jury"
heeft vorige week vrijdag op grond
van door de speciale Watergate-aan-
klager, Leon Jaworski, tegen hen in
gebrachte beschuldigingen tegen de
zeven mannen aanklachten inge
diend.
DJAKARTA. De Nederlandse de
legatie naar de bijeenkomst van de
gemengde N ed erlands-Ind on esisch e
Commissie, die thans in Djakarta
vergadert, zal niet over olie spreken.
Dit heeft de leider van de delegatie,
dr. W. P. H. van Oorschot, direkteur-
generaal buitenlandse ekonomische
betrekkingen van het ministerie van
ekonomische zaken, meegedeeld.
PARIJS. In het centrum van Pa
rijs zijn donderdag vier branden ge
sticht. Bij een daarvan zijn zes men
sen omgekomen, aldus de brand
weer.
De politie is in drie gevallen, met
inbegrip Van dat met de slachtoffers,
overtuigd van opzet.
DAMASCUS. „Mijn besprekingen
met de Syrische leiders waren kon-
struktief en vruchtbaar". Dit heeft
de Russische minister van buiten
landse zaken, Andrei Gromyko, bij
zijn vertrek uit Damascus donder
dag meegedeeld.
Streakers
vielen uit de lucht
URBANA, ILLINOIS, 7-3. De rage
van het „streaken" in Amerika het
bloot over straat rennen - is donder
dag bij Urbana in Illonois vanuit de
lucht gepraktiseerd.
Vier naakte parachutisten van de
Illinois sport parachute club maak
ten een val van 972 meter, precies
op hel doel, de campus van de uni
versiteit van Illinois, afgepaald door
2.500 studenten die „streak, streak,
streak" scandeerden.
De vier streakers van in de twin
tig schudden na de landing vele han
den en maakten enkele danspassen.
Ze stonden de pers te woord waarbij
zij niet de in verlegenheid gebrachte
partij waren en gingen toen naar de
kleedkamer.
De politie liet verstek gaan. Op de
vraag waarom zei een agent: „Ja, he
mel, hoe pak je dat aan?"
Sanering
autorijschoolwezen
l>EN HAAG, 7-3. Het verplicht
stellen van het bezit van het instruc-
leursbewys voor degenen, die auto-
of motorrijles geven, is de eerste
stap op de weg van de sanering van
de autorijschoolwezen.
Aldus heeft minister Westerterp
van verkeer en waterstaat donder
dag in de twee kamer gezegd tijdens
het voortgezette kamerdebat over het
regeringsvoorstel het rijondericht te
regelen.
De bewindsman beloofde de kamer
ten spoedigste met collega-ministers
de economisch-sociale positie van de
autorijscholen te bezien en daarbij
te betrekken of erkenning van het
rijschoolwezen van nut kan zijn.
Advertentie
pantalon-festival!
Uw eigen modehuis houdt 'n
pantalonfestival als nooit
tevoren! Prettig dragend,
elegante kleuren, ongelimiteerd
in maat, modelletjes van 't
voorjaar, 'n Prettige mode-
verrassing!
Met de hand op 't hart: ons
modenieuws is uw moeite
waard!
Dam 19 Zierikzee
Tel.01110-2816
Enige tijd was er beduchtheid dat
de puzzel in de „Z.N."-Extra iedere
keer afbreuk zou doen aan de be
langstelling voor de wekelijkse puz
zel. Maar daar is gelukkig geen spra
ke van. Het gaat alleen gewoon dooi
en „gewoon" betekent in dit geval
goed.
De eerste prijs is bestemd voor:
Mevr. J. den Haan-Dcurloo
Weststraat 24
ZIERIKZEE
De tweede prijs gaat naar:
De heer P. Bijkcr
Kerklaan 32
SIRJANSLAND
De oplossing van de puzzel is de
volgende:
Horizontaal: 1. transparant; 11.
staket; 12. gemeen; 14. lt; 15. kegj
17. gek; 18. os; 20. aak; 22. negerin;
25. het;; 26. spar; 28. notie; 29. Rome
30. tenue; 32. mof; 33. kopek; 34. el;
35. bit; 37. koe; 38. re; 39. Arkel; 40;
halma; 41. ps; 43. iel; 45. moe; 46. d.b.
47. rebel; 49. sap; 51. Medea; 53;
arak; 54. slaak; 56. nova; 57. aal; 58.
spannetje; 60. sir; 61. ti; 62. nar; 63.
duo; 65. es; 66. leugen; 69. bordes;
71. bloemkweker.
Vertikaal: 1. t.t.; 2. rak; 3. Aken;
4. negen; 5. st; 6. Ag; 7. regie; 8.
amen; 9. nek; 10. te; 11. stapel; 13.
noemer; 14. lasterpraat; 16. beton;
19. stekelbaars; 21. kan; 23. gom; 24.
rif; 25. hop; 27. rubriek; 29. Roemeen
31. eikel; 33. kolom; 36. tel; 37. kam;
42. serail; 44. maand; 46. devies; 48.
bal; 49. sla; 50. pan; 52. dos; 54.
Spree; 55. Kedoe; 58. sago; 59. Turk;
62. nul; 64. ode; 67. eb'; 68. nm; 69.
b.w.; 70. er.
De nieuwe puzzel
Horizontaal: 1. boom; 6. van be
slissende uitwerking; 12. zetel van
overtuiging; 14. ronde plek in het
midden v.e. schietschijf; 15. per pro
curatie (afk.); 17. lang en dun cho
coladereepje; 20. met name (afk.);
21. kwaadwillige actie; 23. op geen
enkele plaats; 24. oogholte; 25. rivier
in Duitstand; 27. bekoorlijk (b.v. van
een uitzicht); 28. ruimte tussen twee
aan elkaar sluitende planken; 29.
metaal; 31. schaakterm; 32. hemelse
gave (figuurlijk); 33. niet-deskundige
35. onduidelijk; 36. hoofdstad van
Irak; 37. stoep langs de spoorbaan
bij een stationsgebouw; 39. familie
lid; 41. ongaarne; 43. punt aan de
hemelbol dat loodrecht onder onze
voeten ligt; 45. slaapplaats; 47. kleur;
49. vlek; 50. godin van dc landbouw
(Romeinse mythologie); 52. Europe
aan; 53. Europeaan; 54. iedere keer;
56. telwoord; 57. gelukkig nieuwjaar;
(afk); 58. persoon die onwaarheid
vertelt; 60. muzieknoot; 61. overblij
vend teken v.e. vouw in een stof; 62.
de gezamenlijke edelen; 64. punt
dicht; 65. kwast aan de vangsnoeren
bij uniformen.
Verticaal: 1. Hongaarse rode pe
per; 2. Noord-Holland (afk); 3. bo-
venbbuw v.e. wagen; 4. stad in Al
gerije; 5. roofdier; 7. voorzijde; 8.
zachtste veren; 9. gezichtsorgaan; 10.
boom; 11. dag van de week; 13. wet
tig, wettelijk; 16. Argentijnse munt;
18. uitstapje; 1.9. luchtig zomerver
blijf; 20. hemellichaam; 22. bewoner
v.h. hoge noorden; 24. buideldier; 26.
wijfjesree; 28. plaats in 't Gooi; 30.
uitruster en exploitant van schepen;
32. zotskolf; 34. hulzen van gedorste
korenaren; 35. meertje met helder
water; 38. onderscheidingsteken; 40.
gevangenis (bijzondere stijl); 42.
schaaldierlje; 44. slotwoord van ge
beden; 45. Europeaan; 46.Europeaan;
48. deel v.e. vaartuig dat als woning
dienstdoet; 50. stad in Spaans Noord-
Af rika; 51. deel v.e. viool; 54. kleve
rige stof; 55. licht tweewielig rij
tuigje; 58. dik cn plomp; 59. schuw
dier; 61. muzieknoot; 63. militaire
rang (afk.).
I
