BEA WINT HET PLEIT
VIJFTIG JAAR GELEDEN WERD BEGIN GEMAAKT MET
INPLANTEN EERSTE DENNEBOMEN IN DOMEINGEBIED
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE Donderdag: 20 september 1973 Nr. 21355
In het Foxdal staan de oudste Corsicaners
WESTERSCHOUWEN. - Schouweii-Diiivelaiul slaat
dit najaar in liet teken van een wel heel bijzonder
„regio"-jubileum: dezer dagen is het namelijk vijftig
jaar geleden dat een begin werd gemaakt met het in
planten van de eerste deunebomen in het een halve
eeuw geleden nog vrijwel „woest en ledige" zand- en
duinengebied van Westerscliouwen. Die eerste aanzet
in de jaren twintig tot dertig, is gedurende de afge
lopen vijftig jaar uitgegroeid tot een uniek (gemeen-
schaps)-bezit. Immers, Schouwen's indrukwekkende
Domaniale Bossen zijn hij vele duizenden in het gehele
land hekend en geliefd geworden als een uniek
recreatie- en natuurgebied.
Het is overigens na de - onbetwistbaar „groeizame" - afgelopen halve
eeuw helemaal niet zo moeilijk als het misschien wel lykt om in het drie
honderd-vijftig hektare grote bosgebied - van de 1200 ha die „Domeinen" in
de Schouwse Westhoek beheert, is een vierde met dennen beplant - de den
nen te vinden die in de eerste jaren van hard pionierswerk met „de schop" de
eerste aanzet vormden voor het in de loop der jaren, dankzij een zorgvuldige
bosbouwkundige verpleging, tot een prachtige totaliteit uitgegroeid bos
gebied. Vanaf de hoofdingang bij het bekende punt aan het eind van de
Hogeweg is het niet ver wandelen om de eerste en nu tot reuze-Corsicaanse
dennen „verheven" exeniplaren in volle wasdom te ontmoeten.
De weg er naar toe levert uiter
aard helemaal geen problemen op
wanneer men het treft om in gezel
schap van de dagelijkse beheerder
van het domeingebied. de heer N. H.
Lysen, dit prachtige (voet)tochtje te
mogen maken. Een tochtje naar het
Foxdal. Daar staan immers die „oud
jes": vanuit de prachtig gelegen
laagte torenen de tot 22 meter hoog
te uitgegroeide machtige stammen
van de 50-jarige „Corsicanen" in
volle levenskracht omhoog. Overi
gens: in Engeland staan Corsicaan-
se dennen van wel 42 meter, maar
die zijn dan ook 130 jaar oud. En
daaruit mag wel worden opgemaakt
dat bosbouw een vak is waarvan de
resultaten pas op lange tot zeer lan
ge termijn te zien zijn
Een ravot- en speelhoek voor de
kinderen van de vele campings in de
omgeving aangebracht als recreatie-
mogelijkheid een eindje buiten het
eigenlijke bosgebied.
(Foto's: Zierikzeesche Nieuwsbode)
De eerste - in feite landbouwkun
dige - problemen die uiteindelijk tot
de aanleg van de dominiale bossen
hebben geleid kunnen eigenlijk al
worden gedateerd rond de jaren 1900
Toen hadden de landbouwgrondenin
Westersc-houwen enorm te lijden van
wind, konijnen en vooral ook van
verstuivingen. In de jaren 1910-1920
trokken van 't Schouwse land dan
ook (landbouw)deputaties naar „Den
Haag" en dat bleef niet zonder re-
sulbaat want „Financiën" beloofde er
wat aan te zullen gaan doen. Vanaf
1920 werd ook inderdaad „gekeken"
wat er het beste gedaan kon worden
om de Schouwse zand. en water
vlakten „vast" te houden. Want de
storm kon er spoken en snijden en
het gegeselde zand werd in korte
tijd verplaatst..
Basis gelegd
In 1923 werden de eerste dennen
geplant en werd de basis gelegd voor
een toen nog prille denne-aanplant.
Vandaag, vijftig jaar later, zijn de
duinen grotendeels vastgelegd, de
terreinen bebost en de bomen ge
groeid.
In de dominiale bossen kan door
liefhebbers van echte natuur volop
Op trektocht door de bossen van
Westerschouwen Vooral in het
voor- en najaar als het te winderig
is aan het strand kunnen vakantie
gangers in de Domeinen alle kanten
op.
genoten worden zoals bijvoorbeeld in
de terreinen die worden aangeduid
als 't „natuurreservaat", een route
tussen vuurtoren en uitzichttoren
ruim 2 uur lopen door een enorm af
wisselend gebied met diepe dalen en
(hoge duintoppen. Dit gebied ds open
gesteld na het broedseizoen, vanaf
half juni tot begin van de jachttijd,
(1 oktober). De laatste jaren zijn de-
ze terreinen ook in herfst- en kerst-
va kan tie tijd toegankelijk. Vogelken
ners kunnen op deze route wel aan
hun -trekken komen: veel waarge
nomen vogels zijn de zilvermeeuw,
de Britse kleine mantelmeeuw en
stormmeeuw. Verder broeden er on
der andere de fitus, de nagtegaal,
de 'holenduif, de tapuit en de over-
zwaluw.
Overigens werd gedurende meer
dan vijf-en-twintig jaar iedereen uit
het bosgebied geweerd. Publiek werd
niet toegelaten en dat was begrijpe
lijk: de vastleggingen waren pas in
geplant met bosjes helm en poten
riet; de zandwegen waren moeizaam
per kruiwagen opgebouwd, de jonge
dennetjes, gevangen in gloednieuw
rasterwerk, voorzien van een hekje
dat dicht moest vanwege de vele ko
nijnen, waren toen uiterst kwets
baar.
Maar in de vijftiger jaren werden
de ,tot dan toe gesloten duinen op
ruime schaal „gesocialiseerd". Dat
gebeurde door middel van jaarkaar
ten op naam later geldig voor het
hele bosgebied en op vele adressen
verkrijgbaar. De kosten waren zes
tig cent één dubbeltje ging naar het
natuurfonds. Nu zijn de bossen al
weer jaren vrij voor ieder en de
„spelregels" zijn op de toegangsbor
den vermeld. Het myg gezegd dat de
meeste bezoekers zich er aan hou
den: moedwillig vernielingen komen
niet vaak voor. Bovendien; er wordt
regelmatig door geüniformeerd do-
mempersoneel' gesurveilleerd en
daar gaat een niet te onderschatten
preventieve werking van uit. Zelfs
bij druk bezoek heeft men de situ
atie in de bossen in de hand, al gaat
het opvangen van de vele honderden
- soms duizenden vakantiegangers
uteraard niet helemaal zonder pro
blemen.
„Kleurwandelingen" -
Uit de praktijk: men is soms bang
te verdwalen, voelt zich wa,t gevan
gen tussen al die stammen en raakt
DOOR
54 HENK VAN HEESWUK
Bea keek hem enige tijd in het ge
zicht aan. „Hehl u voldoende ver
trouwen in mij, meneer Sangelaar,
om me die verantwoording op te
dragen? Of is het een kwestie van
„bij gebrek aan beter"?
Sangelaar schudde zijn hoofd.
„Juffrouw van Laar, van uw prima
kwaliteiten en capaciteiten als leer
kracht ben ik nog nooit zo over
tuigd geweest als op dit ogenblik.
Ik had u op de dag van Hoogeboom's
ziekte al moeten vragen de verant
woording op u te nemen. U bezit
meer capaciteiten dan tien Van
Schagen's. Al kom ik niet zo vaak
in het dorp, daarom hoor ik genoeg.
Voor wat u gepresteerd hebt in de
klassen 3 en 4, vooral dit jaar be
rucht, heb ik de grootste bewonde
ring. En niet alleen ik. alle andere
bestuursleden. U ziet: het is dus niet
„bij gebrek aan beter", zoals u dat
uitdrukte".
Bea knikte hem dankbaar toe.
„Dank u wel, meneer Sangelaar. Ik
zal me graag met die taak belasten.
Zolang als hel noodzakelijk is."
„U hebt toch hoofdacte. niet?,,
Ze knikte.
„Wel, den is het volgens de voor
schriften ook formeel in orde. U be
zit de tev oegdheid om in deze ge
vallen als waarnemend hoofd op te
treden. U krijgt natuurlijk ock het
u toekomende salaris. Daar zal ik
voor zorgen."
„Dank u, meneer Sangelaar."
Hij stond op en keek haar nog eens
aan. Toen brak er even een lach op
zijn gezicht door. „Juffrouw van
Lear, ik ben niet altijd een gentle
man geweest. Hebt u e n beetje ge
duld met een eigenwijze boer.."
Ze drukte zijn hand. die hij uitge
stoken had en knikte hem vriende
lijk toe. „Kon onderwijzer en een on.
derwij zeros leert wol gcdi.-l<J oefen-
nen, meneer Sangelaar. Ik ben blij,
dat we niet meer als kemphanen te
genover elkaar staan."
24
Het doorlichten van de schoolkin
deren veroorzaakte een on rustellen-
de consternatie in het dorp. Hoe het
uitgelekt was die maandagmorgen,
was Bea een raadsel, maar toen om
ongeveer half tien de beide auto's
met de apparatuur en verpleegsters
arriveerden, kwamen enkele minu
ten later de eerste nieuwsgierige
dorpelingen al het schoolplein oplo
pen. Eea voor zag moeilijkheden en
stuurde mcteen een jongen uit de
hoogste klas naar de politie, met hel
verzoek te komen assisteren. Deze
was er binnen het kwartier en stuur
de de mensen op gemoedelijke toon
ven het terrein van de school af
Daarna sloot hij het hek en postte
zich cr demonstratief voor. Maar
dit had een averechtse uitwerking,
want cr kwamen moeders, die hun
kinderen opeisten. Tot grete op
luchting van Bea arriveerde Sange
laar in zijn auto. Toen hij de school
was binnengekomen, vertelde Bea
van dc moeilijkheden buiten en San
gelaar begaf zich naar de ouders om
hen gerust te stellen.
Eir-ren drie dagen wisten Sange
laar en Bea de resultaten. Er waren
veertien kinderen aangetast, die ter.
stond moesten liggen Daarbij waren
twee kirderen uit hel gezin Van
Schrgcn. Bea bleek g lukkig gezond
en iuffrouw de Munk ook. Aan het
einde van die weck kwam er een
plaatsje leeg in een sanatorium en
cp een morgen reed Piet van Scha-
g n. uitgeleide gedaan door een snik
kende vrouw en een snotterende
schare kinderen.
Burgenteestor Tesselaar, die ook
op de hoogte was gesteld van de si
tuatie op de school, nam zijn maat
regelen. De school werd drie dagen
gesloten en moest geheel ontsmet
worden. Bea maakte van de gelegen
heid gebruik en wees Sangelaar op
de verouderde leermiddelen. Sange
laar luisterde begrijpend en was tot
Bea's verwondering tot vele conces
sies bereid. „Bestel maar, wat u no
dig hebt en verbrand voor mijn part
ane oude boekjes. De rekeningen z.il
ik voorlopig wel betalen. Dat geld
krijg ik wel leng."
De gehele bevolking van Elshovcn
werd daarna opgeroepen voor door
lichting. Maar ondanks de dringende
oproep van burgemeester Tessclaar
bleven nog velen weg. Deels uit
principiële overwegingen, maar ook
uit laksheid of onverschilligheid.
Ook onder de volwassenen werden
bacillendragers gevonden.
Toen de school weer cp gang werd
gebracht, nadat ze geheel ontsmet
en schoongemaakt was, keek Bea te
vreden naar de vele nieuwe leermid
delen. Het is dan toch neg ergens
goed voergeweest. dacht ze in stilte.
Ze verdeelde haar aandacht over de
vier hcogs'.c klassen en juffrouw de
Munk had weinig moeite in bel eer
ste lokaal. Tijdens de drie dagen,
d; t de schoei gesloten was. had Bea
v; n de gelegenheid geprofiteerd en
hoewel haar huisje nog bij lange na
n et klaar was. had ze haar inboe
del uit Amsterdam laten komen en
zich voorlopig in een der kamers,
die nagenoeg klaar was, geïnstal
leerd. Met stille trom vertrok ze uit
d n huize Van Schagen. En zelfs
Sangelaar zei, dat ze cr heel ver
standig aan gedaan had Onder de
gt geven omstandigheden. Al was
h<t maar in het belang van de kin-
d;ren.
(wordt vervolgd»
soms ieder richtingsgevoel kwijt..
Zijn de wandelaars moe dan wordt
er gezocht naar enig comfort en dat
betekende de komst van een aantal
banken - met doeltreffende papier
manden - en daarna van de schuil
hutten. Het betekende ook de uit
zichttorens en kleurwandelingen
eenvoudige plattegrondjes kwamen
er, waarop deze kleurroutc's zijn in
getekend. Er zijn thans 4 kleurwan
delingen: rood, wit, geel en blauw die
alle te doen zijn binnen de één, twee
en drie-en-een-half uur. Alle wan
delingen zijn bijzonder intrek.
Een groot deel van het bos werd
ontsloten met de aanleg van het te
gelpad waarvan de totale lengte 4
km bedraagt. Het zyn er duizenden
die via deze paden de bossen intrek
ken met de mogelijkheid om op di
verse manieren op het strand te ko
men.
Sommige routes kruisen oude loof-
houtaanplant. De oudste dateert van
1926: 'het zijn abelen, met robuuste
speehtgaten diep in de stam. Hier
groeien ook lamme kastanjes, es
doorns en acacia's
Eén van de mcoiste valleien bin
nen het bos is ongetwijfeld het
„Hoekeputje". Een veertig tot vijftig
jaar geleden was di:t gebied de schei
ding tussen de hoogvlakte die van
het strand kwam afzetten en de laag
vlakte die landinwaarts maanden
lang overging in water. Het „Hoeke
putje" was in de jaren dertig een
immens dal met water, riet en orchi
deeën. Er schijnen zelfs nog kieken
dieven te hebben gebroed. Maar ook
nu nog is het „Heekeputje" de moei
te waard door de vegetatie, deels
Vo,n nature, en deels door domeinen
ingebracht, waardoor er voor de vo
gels altijd wel iets te beleven valt..
Kenmerkend is hier vooral de spon
tane groei van de trilpopulier, in
Brabant - om hun beweeglijkheid -
vrouwertongen genoemd. Het is een
oersterke peppel, een van de vroegste
bloeiers - eind februari al - en een
van de hardste groeiers. Verder in
dit rijke natuurgebied: 60 tct 70-ja-
rige meidoorns, twee tot drie meter
hcge duindoorns, vlieren kruipwil
gen, ligusters en duinrozen.
Konijnen, wind en
publiek
Bij de uitvoering en het beheer
van de bebossing heeft domeinen
voortdurend te maken gehad met
drie faktoren: konijnen, wind en pu.
bliek. Toch is het velen niet erg dui
delijk waarom het bosgebied geheel
binnen een raster is gezet. Een raster
van fijn gaasdraad, van één meter
boven de grond1 en twintig cm. inge
graven.
Deze afrastering is in de eerste
plaats bedoeld tegen de konynen en
was dus reeds by de aanleg een
noodzakelijkheid. Mocht het aantal
konijnen nog te zeer toenemen dan
is het mogelijk binnen de omheining
de nodige maatregelen te nemen om
de dieren te decimeren. De praktijk
heeft immers geleerd dat een kom-
binatie van bosbouw en konijnen op
een teleurstelling uitloopt.
Vanaf 1935 is men dan ook bezig
geweest deze alleseters kort te hou
den. In de oorlog echter, toen het
onderhoudswerk werd beknot, kre
gen de konijnen weer vrij spel. De
omheining 'heeft bovendien nog een
psychologische betekenis omdat de
toegangshekken - nu het hele bosge
bied toegankelijk is - als een soort
edukatieve rem fungeren. Door de
simpele handeling „hekje open-hek
je dicht" - zo is gebleken - houden
velen zich toch aan de spelregels.
De oudste Corsicaanse dennen groeiden de afgelopen vijftig jaar tot een
hoogte van 22 meter. Deze reuze-exemplaren slaan in een bijzonder fraaie
omgeving: het Foxdal niet ver van de hoofdingang aan het eind van de Ho
geweg.
Uitkijktoren
De meest bekende „blikvanger"
van de domeinbossen is ongetwijfeld
de uitkijktoren': een kombinatie van
nut en ontspanning en een enorme
trekpleister. Het uitzicht van de 45
meter hoge toren is dan ook zeer de
mceite waard. Velen weten overi
gens niet dat het vertikale zichtbare
gedeelte van de toren een enorme
standpijp is, gevuld met water bo
ven twee grote bassins die afgedekt
met zand en gedeeltelijk beplant
voor buitenstaandei-s dan ook moei
lijk meer als zodanig te herkennen,
is. Boven op de betonnen rotonde
van de uitzichttoren is een. telefoon-
cabine aangebracht en op brandbare
dagen wordt deze cabine bemand.
Het bouwwerk, opgetrokken door en
in eigendom van de NV Waterlei-
dingirij Midden Zeeland, is de be
langrijkste schakel in dienst van de
bosbrandweerorganisaiie.
Wat het brandgevaar betreft: tot
nu toe zijn bos en duinen er won
derlijk goed af gekomen, Kleine
'brandjes die elk jaar weer rond het
bos opduiken konden altijd tijdig
worden onderdrukt. Ook op andere
manieren wordt het bos oplettend in
de gaten gehouden want al hebben
de dennen zich tot nu toe vrij goed
gehandhaafd: exoten - nog wel in
monocultures aangelegd - blijven
aantrekkelijke objekten voor insek-
ten en zwammen.
Iedere zieke den moet dan ook bij
tijds onderkend worden, verwijderd
en verbrand. Vooral de westzijde
loopt voortdurend gevaar door de
wind te worden verzwakt en door
in sekten en zwammen te worden
aangetast. Daarom werd een eenvou
dig en praktisch systeem uitgedacht
om met het personeel binnen twee
weken de gehele bebossing op zieke
bomen te kunnen kontroleren.
Over de vastleggings- en bebos-
singswerken van de Domaniale dui
nen van Schouwen zou een boek
werk samen te stellen zyn. Uiteraard
kunnen in een kranteartikel slechts
enige van de meest bekende aspek-
ten van dit gebied worden belicht:
enige kanttekeningen by het unieke
jubileum van een in dit geval uiterst
boeiende leefgemeenschap, Want
zender meer staat vast: de bossen
vormen geen verzameling bomen
zonder meer; er js hier immers spra
ke van een uiterst boeiend samen
spel van vele faktoren: van klimaat
van wind, van bodem en insekten.
Een geheel waarop Schouwen-Dui-
veland dus niet zonder reden bijzon
der trots is. By het „volgroeien" van
deze halve eeuw wordt overigens nog
een mylpaal bereikt, want per 1 no
vember aanstaande zal het beheer
van de bossen - na vijftig jaar Do
meinen - overgaan naar Staatsbos
beheer.
