Jaap ten Oever's nieuwe leven
De verdwenen en gebleven bouwkunst van Scboiiwen-Duiveland
Fataal ongeluk
met autobus
Rijk en gemeenten
ZIEKIKZEESCHE NIEUWSBODE Donderdag 2 maart 1072 Nr. 210-11
Lezing serie Streekgeschiedenis
ZIERIKZEE, 28-2. De laatste le
zing in de serie streekgeschiedenis
werd gehouden door architect de
heer H. G. C. Heringa te Zierikzee
over de verdwenen en gebleven
bouwkunst van Schouwcn-Duive-
land. Hij begon met het vertellen
van een anekdote over de bouw van
het kantongerecht in Zierikzee, in
1827. Hiervoor moesten drie huizen
worden afgebroken. In één ervan
woonde een tante van de bouwheer
Jan Francois v. Vryberghe. Tantelief
verbood haar neef haar kamer, ge
legen op een verdieping, af te breken
onder dreigement dat ze anders in de
YVolleweverskapel Cecilia in de St.
Lievensmonsterkerk zou gaan spo
ken.
Haar neef brak de huizen af aan
alle kanten van haar kamer en ook
eronder, met het gevolg dat de ka
mer naar beneden kwam. Daar tan
te bij sprekers weten nooit gespookt
heeft bleek ze met deze manier van
werken toch akkoord te zijn gegaan.
De stolpboerderijen, ook verdwe
nen bouwkunst, die in Zeeland alleen
op Schouwen voor kwamen, horen
r.iet bij het type van de Noord-Hol
landse stolpen maar zijn als het wa
re samengeperste vormen van de
overige Zeeuwse schuurtypen. Bij al
deze schuren loopt de deel in de
lengterichting van het gebouw. Oor
spronkelijk waren het houten schu
ren met strodaken, later ook wel ge
bouwd van IJsselsteen en gedekt
met Woerdense pannen. De daken
werden gemaakt met Moskovische
sparren (uit Rusland). Daar de bo
dem in Middenschouwen erg drassig
was legden de boeren in de winter
dammetjes om hun erf. Toen na 1880
de bemaling beter werd bouwde men
ook boerderijen van het nieuwere
Zeeuwse type. Elders op het eiland,
op minder drassige grond, komen wel
oudere boerderijen voor. Aan het
Daleboutsweegje te Burgh staat de
boerderij „De trouwe Herder" 1635,
die van 1650 tot 1964 eigendom is ge
weest van de familie Dalebout.
CHILPANCINGO (Mexico), 1-3. -
Dertig mensen hebben het leven ver
loren en zestig zijn" ernstig gewond
bij een ongeluk met een reisbus, dat
zich maandag in de omgeving van
Chilpancingo heeft voorgedaan.
De reisbus maakte een val in een
ravijn van meer dan dertig meter.
Het ongeluk zou te wijten zijn aan
een technisch mankement.
Raad van Kerken
helpt Bangla Desj
GENEVE, 1-3. De Wereldraad van
Kerken heeft een program goedge
keurd voor hulp aan Bangla Desj ter
waarde van 13 miljoen dollar. Het
program dat voor de komende zes
tien maanden geldt, voorziet in ver
strekking van levensmiddelen, me
dische zorg en steun op het gebied
van de landbouw en de industrie in
Bangla Desj.
Rus vraagt asiel
in Amerika
NEW YORK, 1-3. Een Russische
functionaris bij de Verenigde Naties,
de 41-jarige Michail Below, die sinds
drie jaar als vertaler in New York
werkt, heeft maandag politiek asiel
in de Verenigde Staten gevraagd.
Voordat hij naar Amerika kwam, was
hij redacteur bij het Russische pers
bureau Tass.
Tegenover de Amerikaanse auto
riteiten verklaarde Below, dat hij
onverwachts uit Moskou het bevel
had gekregen, met zijn vrouw en
dochter maandagavond het vliegtuig
naar de Sowjet-Unie te nemen.
Een vooroorlogs plaatje van Schen
der sweg te Brouwershaven. Men
lette op de gulle begroeiing.
Niet alleen de stolpen zijn verdwe
nen; de laatste tweehonderd jaar
moest het eiland ook acht kerken en
vier torens missen. Bruinisse, Nieu-
werkerk, Ouvverkerk, Sirjansland,
Zonnemaire, Kerkvvcrve, Nieuvver-
kerke (Schutje) en Eikerzee verloren
allen een oude kerk.
In Nieuwerkerk is slechts het koor
overgebleven, terwijl de door dé
Duitsers opgeblazen toren zeskantig
was, wat in Nederland alleen nog
voorkomt bij de St. Jacobskerk in
Den Haag.
Veel werd gesloopt
De vorige eeuw is berucht gewor
den omdat men toen overal zeer veel
heeft gesloopt en Schouwen-Duive-
land bleef helaas niet achter. Brui
nisse verloor een dorpshuis, een
gasthuis de 15e eeuwse kerk en het
„Hof van Bruinisse", een buiten
plaats met park en hooggelegen koe
pel met prachtig uitzicht over de
zeedijk heen.
In Brouwershaven is het in 1593
gebouwde voormalige kloosterge
bouw, later oude mannen- en vrou
wenhuis en weeshuis gesloopt dat
Z-W van de kerk stond. De toren er
van is al in 1840 gesloopt, het huis,
dat in Renaissancestijl opgetrokken
was van baksteen en versierd was
met beeldhouwwerk, is in 1953 ver
dwenen. Vijf stadspoorten ver
kocht men in 1820 om van de op
brengst het stadhuis te repareren.
Het huis „Windenburg" in 1400 in
Dreischor gebouwd, herbouwd van
1476-1478, verdween in 1837.
De zeldzame wipkorenmolen uit
Noordwelle sneuvelde in 1924. Ook
in 1953 verdween het „Huis Ooster-
land". Op het dak, voorzien van een
omloop, stond een uitzichttorentje.
Het „Huis in 't Bosch" en „Rozegaar-
de" werden achtereenvolgens in 1830
en 1851 in Noordgouwe gesloopt.
In 1913 ging in Kerkwerve de rie
ten achtkantige bovenkruier water
molen verloren. De kerktoren van
Westenschouwen werd in 1845 voor
afbraak verkocht.
Zierikzeese verliezen
Een greep uit de verliezen die Zie
rikzee leed (behalve de Middeleeuw
se archieven die in 1811 bij karre-
vrachten werden verkocht); stads
muren, 3 stadspoorten, (Schutters- of
Hoofdpoort, Zuidwellepoort, West-
poort), Oude Manhuis, St. Lievens
monsterkerk (1832 verbrand). Het
huis „De groote Mossel" waar Karei
V in 1540 heeft gelogeerd (en waar
van de sloop in 1939 aanleiding gaf
tot het oprichten van de vereniging
„Stad en Lande"), de Schots- of
Godskamertjes (1477), de St. Lievens-
kamertjes en de St. Lucaskamertjes.
Van de verschillende, door de in
leider besproken, verdwenen kas
teeltjes en buitenplaatsen noemen
we nog: Crayenstein bij Burgh dat
al midden 15e eeuw wordt genoemd
met als eigenaar Floris van Haam
stede, Heer van Moermont. In 1808
kocht Joost de Kater, schout van
Burgh, het en nadat het in 1880 in
het bezit kwam van de familie Vis,
werd het in 1890 gi'ondig gesloopt. De
afbeeldingen van Hildernisse (1695)
en van Corn, Pronk (1743) vertonen
nogal verschillen, de tekeningen van
Hildernisse zijn echter meestal on
nauwkeurig.
Tijdens graaf werk bij de verkave
ling vond men bij Duivendijke dikke
muurresten en skeletten met het
hoofd naar het westen( normaal is
dit naar het oosten) terwijl ook een
bronzen corpus uit de lie of 12e
eeuw werd gevonden. Door de ramp
van 1953 kwamen in Dreischor de
fundamenten bloot van „Slot Win-
denburg' waarvan de muren een dik
te hadden van 2,45 m. Het moet een
kleine burcht geweest zijn met een
uitspringend poortgebouw. In 1837 is
het voor sloop verkocht. Van de ver
bouwing van 1476-1478 zijn verschil
lende rekeningen gevonden van tim
merlui, metselaars en leveranciers
van hout.
Na de Eerste Wereldoorlog vond
men bij egalisatiewerken aan de
Kouwensweg bij Zierikzee Middel
eeuwse fundamenten van het kas
teel „Bloodenburgh" (moet waar
schijnlijk Roodenburgh zijn). Volgens
Melis Stoke heeft het een rol ge
speeld bij het beleg van Zierikzee
door de Vlamingen in 1303.
Het 's Gravenhof in Zierikzee is
vermoedelijk al in 1048 gesticht en
heeft gestaan by de Balie, waarbij
de Karnemelksvaart, Stadsgracht en
VVeststraat deel hebben uitgemaakt
van de grachten van het kasteel.
In 1342 wordt genoemd „Zwanen
burg" in Capelle in Duiveland, dit
was in 1625 al een ruïne en in 1744
is alles afgebroken. Opgravingen in
1958 brachten de fundamenten aan
het licht van „Oostersteijn" in Oos-
terland, dat kort na 1371 moet zijn
gesticht. Er bleken een voorburcht
en een hoofdburcht te hebben ge
staan.
Kerk Brouwershaven.
De kerk in Brouwershaven be
sprak de spreker aan de hand van
dia's. De eerste toonde het interieur
bij kaarslicht. Tijdens de concerten
in de zomer kan men genieten van
een prachtige acoustiek en de fraaie
architectuur van de grootste kerk
van het eiland terwijl in de koperen
kronen en kandelaars de kaarsen
brandden. De oudste delen van de
kerk van ongeveer 1300, bevinden
zich zoals gewoonlijk onder de grond.
Dit kerkje bestond uit een koor met
de aanzet om transepten te bouwen,
wat er echter niet van gekomen is en
al spoedig is men begopnen met de
bouw van een kerk die begrensd
wordt door de tegenwoordige ko-
lommenrij met een doopkapelletje in
de zuidwesthoek. Honderd jaar later
(ongeveer 1425) is het tegenwoordige
koor met de kapellenkrans gebouwd.
Weer een eeuw daarna is het mid
denschip verhoogd met gebruikma
king van de zelfde kap en zijn de
twee zijbeuken aangebouwd. De kap,
waarin een tachtigtal telmerken zijn
gevonden, is vrijwel gelijk aan die
van de Ridderzaal in Den Haag.
Bij het vertonen van de dia's van
Noordgouwe, Dreischor en Brou
wershaven wees spreker op het
mooie samenspel van gevels en da
ken, speels en menselijk van schaal
en juist die schaal roet 't m'n. „Met
een oud stadje kun je van alles doen,
mits je je aan de schaal houdt". Hij
besloot met te zeggen dat hij het bij
zonder op prijs zou stellen om in
kontakt te komen met mensen die
nog weten hoe een stolpboerderij er
van binnen uitzag. Wie hierover nog
iets weet kan zich in verbinding stel
len met de heer Heringa, Oude Ha
ven 39, Zierikzee, tel. 01110-2525.
Vrees voor aardbeving
in Californië
SACRAMENTO, 1-3. Gouverneur
Ronald Reagan van Californië heeft
er by een pas opgerichte aardbe-
vingsraad op aangedrongen, zich
voor te bereiden op „een grote aard
beving".
„Het is uw taak ons voor te berei
den voor hetgeen er, naar ik altijd
heb geloofd, gaat gebeuren. Wij pra
ten over aardschokken alsof zij zich
nooit zullen voordoen. We weten dat
er een grote aardbeving zal komen",
aldus de gouverneur op de eerste
bijeenkomst van de 32 leden tellende
raad.
De raad werd begin februari ge
vormd voor het coördineren van de
maatregelen die met het oog op even
tuele aardbevingen worden getrof
fen. Tot de taak van de raad behoort
het doen van aanbevelingen voor
wettelijke voorschriften en het ont
werpen van een waarschuwingsstel-
sel.
Mail werd tachtig meter
meegesleurd
AMSTERDAM, 1-3. De 53-jarige
W. C. A. Nieuwhoff uit Utrecht is
op de Haarlemmerweg te Amster
dam om het leven gekomen, toen hij
door een met grote snelheid nade
rende auto werd gegrepen en circa
80 meter meegesleurd. De auto moet
volgens de politie rond de 130 kilo
meter per uur hebben gereden, wat
op dat weggedeelte is toegestaan.
Waarom de heer Nieuwhoff plot
seling de weg is overgestoken, was
de politie onbekend.
DEN HAAG, 1-3. De normen voor
de lager onderwijs-uitkeringen die
worden gehanteerd by de financiële
verhouding tussen ryk en gemeen
ten, liggen te laag. Dat vindt het
Eerste-Kamerlid G. W. Kolthoff
(JvdA), die in de senaat een motie
indiende, waarin hij vraagt deze
molmen te verhogen. Hij deed dit
tijdens het beleids debat over de be
groting van het gemeentefonds en de
behandeling van een wijziging van
de financiële-verhoudingswet 1960.
Channel Airways gestopt
ROTTERDAM, 1-3. Channel Air
ways de oudste luchtvaartmaat
schappij in Zestienhoven, is dinsdag
onverwacht van de Rotterdamse
luchthaven verdwenen. Dinsdag is de
laatste vlucht gemaakt. De negen
tien Nederlandse personeelsleden is
van de ene op de andere dag ontslag
aangezegd.
Het stopzetten van de lijndienst op
Engeland houdt verband met de
overname van Channel Airways door
de Britse luchtvaartmaatschappij
British Midland Airways.
„Tiklamp"
op voorjaarsbeurs
UTRECHT, 1-3. Op de voor
jaarsbeurs in Utrecht staat een
lamp zonder schakelaar. Een
tikje tegen een van de zijkan
ten is voldoende om hem te
laten branden oweer uit te
doen. Hij is gemaakt in een
Italiaanse fabriek - die hem
„uniek" in de wereld noemt -
en geïmporteerd door een Rot
terdamse firma. De lamp werkt
op een elektronisch mechanis
me. Het ornamentgemaakt
van chroom en gerookt
acrylglas, heeft de vorm van
een kubus en het kan worden
gebruikt als tafellamp of als
vloerlamp, of voor indirecte
belichting. Het nieuwtje is wel
aan de prijzige kant.
Wilde ganzen
worden bedreigd
ROME, 1-3. In Italië sterven de
wilde ganzen uit, zo heeft de Itali
aanse afdeling van het Wereldna-
tuurfonds bekend gemaakt.
Vorig jaar kwamen slechts 35 wil
de ganzen uit Oost-Europa in Apulië
(Zuid-Italië) overwinteren. Twintig
jaar geleden waren dat er vele tien
duizenden, welk aantal in vijftien
jaar tijd al tot 3.500 was verminderd.
Volgens het Wereldnatuurfonds is
dit het gevolg van „meedogenloze
jacht, de verdwijning van steeds
meer rustige gebieden en het droog
leggen van moerasland". Ook noemt
het fonds als oorzaak het gebruik
van vergiftigd zaad, waardoor in
1968 in de omgeving van een be-
schei'md gebied van het fonds 200
wilde ganzen om het leven kwamen.
Spaanse meisjes
blijven in hotel
UTRECHT, 1-3. Veertig Spaanse
meisjes van het Alpha-hotel in Am
sterdam mogen in dit hotel blijven
wonen. Ze hadden geprotesteerd te
gen het plan van de directie, hen te
laten verhuizen naar een drie kilo
meter verder gelegen pension, om
dat hun in Spanje uitdrukkelijk was
beloofd dat ze kamers in het hotel
zouden krijgen.
Twee mensen dood in
huis aangetroffen
DEN HAAG, 1-3. De 54-jarige H.
J. Sikkes uit de Copernicusstraat in
Den Haag is dinsdag dood in zijn
woning aangetroffen. Buren hadden
de man al een paar weken niet meer
gezien en waarschuwden de politie.
Deze trof het stoffelijk overschot
naast het bed aan. De heer Sikkes
bleek een natuurlijke dood te zijn
gestorven.
Dit was ook het geval met de 70-
jarige mevr. J. E. van Tol uit de Do-
dijnstraat, eveneens in Den Haag.
Haar lichaam lag in de gang van de
woning en werd daar gevonden door
de politie, die door buren was ge
waarschuwd. De buren hadden de
bejaarde vrouw vorige week vrijdag
voor het laatst gezien.
MAN (West Virginia, V.S.). Op deze
luchtfoto is duidelijk de ontredde
ring en vernieling te zien, die aan
gericht is door de overstroming, die
vijf mijnplaatsen verwoest heeft,
waarbij meer dan zestig personen
om het leven kwamen.
Arbeidstijdverkorting
te Vaassen
VAASSEN, 1-3. De Nederlandse
ijzergieterij „Vulcanus" N.V. heeft
voorzorgsmaatregelen genomen om
over 3 a 4 weken over te kunnen
gaan tot een tydelyke werktijdver
korting. t
Hierbij zullen ongeveer 215 man
betrokken zijn uit de vestiging in
Boetinchem en circa 200 man uit de
vestiging in Vaassen. Bij „Vulcanus"
werken in totaal ongeveer 800 man.
De reden voor de werktijdverkor
ting is het voortduren van de vertra
ging in de ontvangst van nieuwe op
drachten van de regelmatige afne
mers. Aangezien het niet te voor
spellen valt of hierin op kortere of
langere termijn een wijziging zal op
treden, acht „Vulcanus" het noodza
kelijk maatregelen te treffen om het
financiële evenwicht van de onder
neming niet ernstig te verstoren.
Ontslag burgemeester
van Vlissingen
VLISSINGEN, 1-3. Drx. D. R»e-
mers, burgemeester van Vlissinge*,
heeft per 1 maart 1972 eervol olrt-
slag gekregen.
Drs. Roemers werd op 1 november
1967 benoemd tot burgemeester van
Vlissingen. Voordien was hij onder
andere voorzitter van het NVV en lid
van de Tweede Kamer voor de Pv
dA. In oktober vorig jaar vroeg hij,
op 56-jarige leeftijd, in verband met
zijn slechte gezondheidstoestand in
validiteitspensioen aan. Vanaf die
datum trad één der wethoudei-s van
de gemeente Vlissingen op als waar
nemend burgemeester.
Over de benoeming van een nieu
we burgemeester zijn door de com
missaris der koningin in Zeeland,
mr. J. van Aartsen, nog geen me
dedelingen gedaan. De sollicitatie
termijn naar deze burgemeesters
post werd zaterdag jongstleden afge
sloten.
DOOR GERRIT FRANSSEN
„Ik zoek het hogerop!" schreeuwde
de vrouw, paars van woede. „Dit
neem ik niet, als je dat maar weet!
En we blijven net zo lang hier ,als
wij zelf willen. We jagen jullie er
uil, jou en die mooie zuster van je".
Zonder zich verder om de beide
mannen te bekommeren, draaide ze
zich om en liep de trap af.
De ambtenaar keek Jaap naden
kend aan. „Jammer, dat u en uw zus
ter niet wat toegeeflijker zijn, me
neer ten Oever. Wat zou er op tegen
zijn om bijvoorbeeld eens in de week
de badkamer een paar uurtjes ter
beschikking te stellen?"
„Meneer, deze vrouw zal nooit te
vreden zijn. Overigens, u hebt nu
zelf kunnen constateren, wat voor
iemand deze dame is. Zodra het me
begint te vervelen, zeggen we haai
de huur op".
De man schudde zijn hoofd. „Dan
krijgt u toch weer andere mensen
hier".
„Dat zullen we dan te zijner tijd
wel zien. Er zijn ook nog advokaten,
meneer. En voor de rest weet u nu
ons standpunt dit vertrek blijft van
ons. Als u of uw instantie dit niet
respecteert, sloop ik alles weg".
En daarmee kon de ambtenaar het
doen. Bij het heengaan zei hij nog:
,.U hoort onze beslissing wel".
's Avonds bracht Jaap verslag uit
aan zijn zuster. Hoewel Pleun niet
helemaal te spreken was over de ma
nier, waarop Jaap van repliiek had
gediend, zei ze tenslotte: ..Misschien
is het wel eens een keer goed, dat
je je tanden hebt laten zien. Mens,
wat zal ze woest geweest zijn. Jam
mer. dat ik dat gezicht van haar niet
heb gezien. Ze wordt pioenrood als
ze zich kwaad maakt".
„We krijgen nog bericht, zei die
ambtenaar".
Pleunie stond op en liep naar het
keukentje, waarvan ze de deur ont
sloot. „Dat zien we dan wel".
De volgende dag reeds ervoer het
tweetal, dat mevrouw Spanhuis op
haar manier wraak nam voor de ge
leden nederlaag. Allerlei kleine pes
terijtjes vonden er plaats. De kin
deren renden bij voorkeur 's avonds,
als ze zaten te eten, over de lange
bovengang, of de radio stond bene
den 's morgens al knalhard aan. Op
een morgen was de vrouw reeds om
zes uur bezig de trap en de boven
gang te stofzuigen, daarbij het hoog
ste lied zingend. Verder was het een
geliefde bezigheid van de tweeling,
om hard de trap op te rennen en er
daarna via de leuning weer af te
glijden. Dat spel deden ze bij voor
keur des avonds, als Jaap en Pleun
thuis waren. Of ze waren tot don
ker achter het huis aan het schreeu
wen en dollen, wat allemaal duide
lijk te horen en te zien was in de
kamer van Pleun, omdat deze aan de
achterzijde van het huis gelegen was.
Op een avond, toen Jaap's zuster
late dienst had en pas om tien uur
thuis zou komen, waren de beidp
kinderen weer bezig. Jaap zat in
Pleun's kamer te lezen en ergerde
zich over het lawaai. Het was gloei
end heet weer. dus had hij het raam
wagenwijd openstaan. Een glas wa
ter bij de hand hebbende, kon hij de
verleiding niet weerstaan en kiepte
het om buiten het raam, hetgeen een
gil tengevolge had. Meteen was het
stil beneden, tot een der meisjes
schreeuwde: ,Mama, ze gooien van
boven met water!"
Jaap borg grinnekend het glas weg
en wachtte rustig af. Die is in tijd
van een mum boven, wist hij. Maar
ik weet nergens van natuurlijk.
Wat hij verwachtte, gebeurde.
Binnen een minuut werd er op de
deur geklopt. Hij opende deze en
blikte in het boze gezicht van de be
nedenbuurvrouw. „Wat betekent
dit?" vroeg ze, wijzend op het meis
je, die er met natte haren en dito
bloes wel wat lachwekkend uitzag.
„Wat bedoelt u? mevrouw", vroeg
Jaap heel onnozel.
„Nou, houdt u maar niet van de
domme. Waar is dat goed voor dit
kind nat te gooien?"
„Deed ik dat?" Grote verbazing op
zijn gezicht. Gelijk keek hij naar het
raam. „O, dan heb ik zeker per on
geluk mijn glas water omgestoten.
Een ongelukje, neemt u me niet
kwalijk."
„Mooi ongelukje," mopperde de
vrouw, die het maar half vertrouw
de. „Kijk in het vervolg een beetje
uit. Ze had het glas wel op haar
hoofd kunnen krijgen."
„Inderdaad," knikte Jaap, zijn ge
zicht in de plooi houdend. „Dan is
het nog goed afgelopen, he? 't Was
schoon water."
Zonder verder een woord te zeg
gen, draaide ze zich om. Inwendig
grinnekend sloot Jaap de deur en
floot een liedje. Als het op treiteren
aankomt, mevrouwtje, kan ik ook
meedoen.
Dezelfde avond, even voor Pleun
thuiskwam, leegde hij de beide as
bakken uit het raam en zag tot zijn
welgevallen, dat een gedeelte van de
as over het aan een lijn hangend
wasgoed terecht kwam. Jammer, dat
het geen winter is. Anders leegde ik
de asbak van de kachel ook nog.
Toen zijn zuster thuiskwam, ver-
tede hij van het glas water. Ze ver
slikte zich van het lachen, maar even
daarna waarschuwde ze: „Kijk uit
met haar. Jaap; ze is verschrikkelijk
wraakzuchtig."
(Wordt vervolgd).
f
