öe vooRmaLiqe heRvoRmöe pastoRie
te nieuweRkeRk
Lub
li
Lu.:
van diverse pluimage voor hei nieuwe jaar 1972
DE GESCHIEDENIS VAN EEN HUIS
(door M. G. Westerhof, emeritus-predikant)
NIEUWERKERK, december. - Het
was in de maand oktober van het
jaar 1933, dat mUn vrouw en ik de
voormalige pastorie betrokken, des
tijds Kerkstraat A 109. Het was een
fraai „herenhuis" met een stoep van
gele tegeltjes en met aan de straat
kant niet minder dan negen ramen.
Het huis voldeed aan alle eisen van
die tijd. Het had zelfs waterleiding
en elcctriciteit. wat op grote delen
van het platteland toen onbekend
was.
Als ik uw begeleider mag zijn voor
een vluchtige bezichtiging, dan stap
pen we binnen door de mooi bewerk
te voordeur. Rechts zijn twee grote
kamers-en-suite, ieder met <?en
zwart marmeren schoorsteenmantel
De vroegere zeskcintige toren van het
dorp, opgeblazen in 1944,
en een gestucadoord plafond met or
namenten. Links van de gang is aan
de voorkant een kleiner vertrek. Da
delijk koos ik het als studeerkamer.
Dat was een beetje eigenwijs, want
mijn voorgangers hadden hun stu
deerkamer boven gehad, aan de ach
terkant. Toch heb ik van die keus
nooit spijt gehad. Verder is er bene
den een ruime keuken en een bijkeu
ken.
Nu gaan we de trap op en komen
op een vrij brede gang, die evenwij
dig loopt met de straat. In het geheel
zijn er vier slaapkamers. Ook moet
ik een kamertje noemen aan het eind
van deze gang, dat (in de tijd toen
een dominee het blijkbaar kon beta
len) bestemd was voor de dienstbode
voor dag en nacht. Het heeft een
open bedstede, een dakraam en bo
ven de deur een wonderlijk rond
raampje. Dat raampje lijkt op een
patrijspoort van een schip. De jong
ste zuster van mijn vrouw, die toen
twaalf jaar was, mocht er in de da
gen van mijn intree slapen. Ze had
blijkbaar fantasie.
De „kajuit"
Ze noemde het kamertje de „ka
juit". En die naam is het blijven
houden zolang wij de pastorie heb
ben bewoond. In de „kajuit" letten
we nog op een smal deurtje, waar
een mager persoon zijdelings net
doorheen kan. Via dat deurtje kun je
bij de schoorsteen komen van de
achterkamer. In de oorlogstijd (ik
kan dat nu wel vertellen) hadden we
het deurtje goed gecamoufleerd, om
de ruimte erachter te kunnen gebrui
ken als schuilplaats. Gelukkig is dat
nooit nodig geweest.
Toen ons gezin zich uitbreidde was
het huis voor de kinderen ideaal om
te spelen. Ik denk in het bijzonder
aan de droogzolder, aan het klein
zoldertje en aan een geheimzinnige
hoek boven bij de trap. En vergeet
niet de immens grote vliering, waar
een volwassene rechtop kan lopen.
Maar we gaan nu weer naar bene
den en de achterdeur uit. We komen
op een grint-terras. In 1933 was er
links tegen de muur van onze buren
een klimroos.
Op het ogenblik z'yn er alleen links
en rechts vlierstruiken, het enige
groen dat te Nieuwcrkerk nog over
is van vóór de ramp.
Toen we de pastorie betrokken,
waren de tuinen heel anders dan nu.
Druivewingerd
Links van het middenpad was een
gazon met aan het eind een tamelijk
wrak schuurtje. Aan de oost- en aan
de zuidkant ervan groeide een drui-
vewringerd. In mooie zomers werden
de druifjes rijp. Zoetere heb ik nooit
geproefd. Verscheidene Nieuwerker-
kers, die toen schooljongens waren,
kunnen daarvan getuigen Rechts
van het middenpad stond een grote
pereboom en als bijzonderheid een
moerbeiboom. Maar we steken gauw
de straat over, de Oude Noordstraat,
vroeger de „Achteromme" genoemd.
Langs een trapje van enkele treden
kwam men destijds in de fruit- en
groentetuin. In 1933 stond bij de
„vroane" langs het „bosje van Gaan-
derse" een rij oude vruchtbomen. In
het midden van de groente tuin was
een aspergebed. Na de inundatie tij
dens de oorlog hebben we het op
nieuw laten aanleggen. De meeste
Nieuwerkerkers zullen het niet dóór
gehad hebben. Maar het duurt heel
wat jaren, voordat je behoorlijk as
perges kunt steken.
En in dominees-kringen was het
wel bekend: wie een aspergebed laat
aanleggen, is niet van plan om bin
nen afzienbare tijd naar een andere
gemeente te gaan.
ji"
niiitgiiiiiim
!ll>
■■mllNinni
■■iiimmiill
I '"'<1
Het aantal toegestuurde kalenders
wordt (helaas) ieder jaar wat min
der en misschien zijn uitgerekend
kalenders wel zaken, waarop het
eerst bezuinigd wordt.
De DAF stuurde een fraaie kleu-
renkalender, waarop de produkten
staan afgebeeld tegen verschillende
vaak boeiende achtergronden: „de
weg", de kathedraal van Milaan, een
oud Engels landhous, een Duit slot
(München). Wel een goede oger, deze
tweemaandelijkse kalender.
Interessant voor deze agrarische
streek is stellig de CEHAVE N.V. ka
lender (Veghel) met fraai uitgebeeld
de geschiedenis van de landbouw:
landbouwbeelden uit de oudheid, een
Zeeuwse voetploeg. een gevelsteen
(met ploeg) uit 1647, een Brabantse
eg, een molbord, afbeeldingen van
een dorsmachine op pijpekoppen en
al dit soort dingen .Men treft ook
beelden van de verdwenen meekrap
cultuur en de Zeeuwse veerwagen
met huif (1892).
Uiteraard heel^ anders is de kalen
der van SAAB-SCANIA, ditmaal ge
wijd aan de vliegtuigindustrie en ver
sierd met talrijke typen militaire en
burgervliegtuigen. Echt iets voor de
liefhebbers.
Kunstwerkje
Een kunstwerkje apart is de drie
maandelij ke SPAARBANK, die het
motto heeft: De kier enmaken de
mens van zijn tijd. De specima zijn
ontleend aan de schilderkunst en to
nen werken van: Jan van Eyck, Pe
ter Paul Rubens, Thomas Gainsbo
rough en Pierre-Auguste Renoir.
De ORANJE KALENDER van Pro
Juventute is ook weer present, tra
ditiegetrouw met fraaie kleurenfo
to's van de koninklijke familie; zo
wel individuele foto's (vooral de
prinsjes zijn goed vertegenwoordigd)
en groepsfoto's. Gelijk bekend is de
opbrengst van de kalender bestemd
voor het werk van Pro Juventute.
Een zeer smaak- en stijlvolle ka
lender gaf de N.V. P.Z.E.M. uit. De
twee-maandelijkse kalender toont
ragfijne zwart-wit etsen naar motie
ven uit de natuur; pure kunstwerk
jes afgestemd op de seizoenen.
De prijs voor de origineelste ka
lender gaat naar een drievoudige
„schilderskwast" van SIGMA COA
TINGS .V. Het is een weekkalender
gevat in een houder in de vorm van
een meervoudige schilderskwast.
Een heel fraaie vliegkalender is
van TRANSAVIA HOLLAND, die
zwart-wit beelden uit de luchtvaart
oude stijl, plaatst boven „kiekjes"
uit het dynamische luchtvaartbedrijf
van thans. We zien: een aluminium
luchtschip, een ouderwetse elektrisch
aangedreven ballon, een ballon aan
gedreven door een stoommachine, een
vliegtuig (1843) eveneens met een
stoommachine (het vloog nooit) en
een eenmansballon, alle ouwetjes uit
de aviatiek, met daarbij dus plaatjes
van een modern, efficiënt vliegbe
drijf.
RENAULT had gewoon de geniale
gedachte de verschillende types van
het merk op een tweemaandelijkse
kalender, te plaatsen tegen de wis
selende achtergronden van een Wild-
West-stadje. De tegenstellingen zijn
gewoon prachtig.
VAN TWIST N.V. tenslotte brengt
een maandkalender uit met beelden
uit de eigen industrie. Kranen en
kraantransporten spelen daarbij de
hoofdrol, voorop het plaatsen van de
„space tower" op het lichaam van
de Euromast.
Zeeuwse veerwagen uit 1892.
Er valt nog wel meer te vertellen
over de oude pastorie en over de tui
nen, maar ik kan begrijpen dat al
die persoonlijke herinneringen u zo
langzamerhand beginnen te vervelen
We stoppen er mee en duiken nu in
de geschiedenis van de voormalige
pastorie.
Etsje uit 1745
Het eerste aanknopingspunt is een
bekend etsje uit 1745. De kunstenaar,
Cornelis Pronk, heeft d!e Kerkstraat
getekend met op de achtergrond de
kerk en de zeskantige toren. Het gaat
ons nu niet om kerk en toren, maar
om de rij huizen aan de rechterkant.
Daar zien we enkele mensen staan
bij wat tegenwoordig in de volks
mond het „slop van Radewalt" heet.
Vandaar kunnen we gaan aftellen,
waarbij we aannemen, dat het etsje
ook in details historisch beti'ouwbaar
is. Beginnend bij het „slop van Ra
dewalt" moet het tweede of derde
huis de pastorie zijn geweest. Ik ver
moed het derde huis, gezien de strui
ken, die afgebeeld staan op een
ruimte tussen het derde en het vier
de huis. Die pastorie had een top-
geveltje en was erg smal: aan de
straatkant de voordeur en de ramen
van één kamer, (of zat de deur aan
de zijkant
Het tweede aanknopingspunt is
een hypotheekakte van 22 mei 1792.
Het waren toen onzekere tijden, na
dat in 1789 de Franse revolutie was
uitgebroken. Financieel zat de Her
vormde Gemeente blijkbaar moeilijk.
Van de overheid kon men geen steun
verwachten en een kerkvoogdij was
er nog niet (pas in 1820). Diaken Pie-
ter Smits wist f 1300,- te leen te krij
gen a 3 procent van jonkvrouwe Ja-
coba Johanna van de Perre, am
bachtsvrouw der Vier Bannen van
Duiveland. Onderpand was „huis,
schuur en erve, staande en gelegen
in de Kerkstraat, belende Oost 't
Huis van den Comparant, West Bas-
tiaan Quist".
Dat het om de pastorie gaat blijkt
uit de Franse hypotheekakte, waar
het huis wordt aangeduid als „mai-
son servant demeure au ministre du
culte réformé" (huis dienend als wo
ning voor de predikant van de Her
vormde eredienst).
Eerst in 1865 is de hypotheek ge
heel afgelost. Maar toen zat de ge
meente al lang weer met moeilijkhe
den. Een verzoek b.v. van ds. H.
Damsté, in 1870, om de schuur te
vertimmeren tot koetshuis en paar-
destal, was financieel onmogelijk.
Deze schuur is op 31 mei 1875 bij een
felle brand verwoest en later door
een nieuwe vervangen. Of er een
paardestal in gekomen is, vermelden
de notulen van de kerkvoogdij niet.
Ik heb zelfs het vermoeden, dat in
plaats van een grote schuur een klei
nere gebouwd is.
Nieuwe pastorie
29 december 1879 kwam op de ver
gadering van heren kerkvoogden
voor het eerst het bouwen van een
nieuwe pastorie aan de orde. Een
derde collecte („derde zakje") werd
voor dit doel ingesteld, maar bracht
heel weinig op. Toch was er een be
gin en van nu af volgen de feiten
elkaar op. Van 24 mei 1880 dateert
een brief van het Provinciaal Colle
ge van Toezicht, waarin twee dingen
werden geadviseerd. In de eerste
plaats te zorgen voor een betere pas
torie, omdat de predikantsplaats al
zo lang onvervuld was „door be
krompenheid en ongeriefelijkheid
der pastorij". Het tweede advies was
om een aanvrage te doen uit het
Fonds Noodlijdende Kerken en Per
sonen. Blijkbaar heeft men deze ad
viezen niet ter harte genomen, ten
minste toen nog niet.
In 1883 werd het plan geopperd,
om het „Hoogehuis" (thans Hoge
Kerkstraat dat vry gekomen was
door het overlijden van mevrouw
wed. Lette, te ruilen tegen de pasto
rie met bijbetaling van f 600,-. Maar
het ging niet door.
Twee jaar later werd weer gespro
ken over een nieuwe pastorie. En nu
werd het ernst. De plaatselijke ar
chitect, de heer W. Brouwer Joh.zn.,
maakte een ontwerp en kwam lot
een begroting van f 7321,875. Het
Prov. College vond dit echter te hoog
en de aanvrage uit het Fonds Nood
lijdende Kerken en Personen werd
om dezelfde reden afgewezen.
Andere oplossing
Aan het eind van het jaar 1885
werd een andere oplossing gevonden.
Het huis naast de pastorie werd ge
kocht voor f 800,-. waardoor een
vereenvoudigd ontwerp mogelijk was
begroting f 5500,-. Ondertussen was
ruim f 1400,- bijeen gebracht door
de gemeenteleden, zodat f 4100,-
werd aangevraagd bij het Fonds
Noodlijdende Kerken en Personen.
Toegekend werd f 4000.-, maar niet
meer zou worden uitbetaald dan
twee-derde deel van de kosten.
14 december 1886 was het de grote
dag van de aanbesteding. Er waren
niet minder dan dertien inschrijvers.
De laagste was een Niouwcrkerker,
namelijk de heer J. F. de Later, en
wel voor een bedrag van f 4560.-.
Dat lijkt heel weinig, maar in die
tijd waren de lonen erg laag. Ik heb
me laten vertellen, dat het voor de
De pastorie vóór de oorlog.
baas 12 cent per uur was en voor een
knecht 10 cent
Bovendien is het duidelijk zicht
baar, dat van de oude pastorie aller
lei materialen gebruikt zijn voor de
nieuwe. Ik vermoed zelfs, dat de
oostelijke muur van het ene en de
westelijke muur van het andere
huis eenvoudig zijn blijven staan.
Nog wil ik aantekenen, dat zowel
de architect als de aannemer een ho
ge leeftijd hebben bereikt (de heer
Brouwer is 84 en de heer De Later
is zelfs 93 jaar gewourden), zodat een
aantal Nieuwerkerkers beiden goed
hebben gekend.
Veel valt er verder niet te vertel
len uit de geschiedenis van de voor
malige pastorie. Nog enkele dingen
vermeld ik. Het eerste is dat in 1936
aan de kerkvoogdij voor een spot
prijsje een villa aan de Ooststraat
(toen „Straatpad" genoemd) werd
aangeboden. Mede op technisch ad
vies van mijn vader, die aannemer
was, is men er niet op in gegaan.
Oorlogstijd
Het tweede punt betreft de oor
logstijd 1940-'45. Toen we na de eva
cuatie terugkeerden, bleek dat de
meeste ruiten kapot waren, dat-vele
panelen door spijkerlaarzen waren
ipgetrapt, en dat de pastorie vanuit
noord-westelijke richting door' een
vliegtuig was beschoten. Het derde
punt betreft de ramp. Slechts één
keer, in de namiddag van 1 februari
1953 heeft het water binnen gestaan
precies een halve meter. Met een op
somming van het schilderswerk dat
nodig was en allerlei reparaties
daarna, zal ik u niet vermoeien. Al
leen nog de schuur, toen al van steen
Die moest worden afgebroken we
gens omlegging van de Oude Noord
straat. De nieuwe schuur is toen, na
lang wikken en wegen, aan de oost
kant gezet. En de kerkvoogdij heeft,
met vooruitziende blik, er tegelijk
een garage bij laten bouwen. Dal
werk is uitgevoerd door de heer A.
de Later, een zoon van de aannemer
van de pastorie. Toen ik destijds op
merkte, niet van plan te zijn om een
auto aan te schaffen, werd door ie
mand gezegd: „Als het kooitje cv is.
dan komt het vogeltje wel". Deze
voorspelling is uitgekomen, al hoeft
het dan ook een jaar of tien geduurd.
Predikanten
Welke predikanten in deze pastorie
gewoond hebben met hun gezinnen 7
Ds. C. C. J. W. Wierts van Coe-
hoorn deed 27 juli 1884 te Nieuwcr
kerk intrede, komende van Horssen.
19 mei 1889 vertrok hij naar Den
Bommel. Hij heeft hier dus de bouw
van de pastorie meegemaakt. Hij en
zijn gezin waren de eerste bewoners.
Ds. G. B. Fijn van Draat kwam 17
november 1889 uit Stavenisse en ver
trok 21 april 1895 naar Tienhoven.
Ds. P. v. d. Linden kwam 6 sep
tember 1896 als candidaat en ver
trok 24 november 1929 naar Sint-
Michiclsgestel.
Ds. Joh. Gerritsen kwam 2 februa
ri 1930 als candidaat 'en vertrok 26
•maart 1933 naar Ziorikzce.
Terwijl ik 22 oktober 1933 kwam
als candidaat en 1 december 1969
met emeritaat ging. Voor „de volle
digheid nog dit. dat wij gbdurendo
de oorlogstijd anderhalf jaar geëva
cueerd zijn geweest en in de ramp-
tijd zeven maanden. Zodat we voor
ons gevoel, drie keer intrek genomen
hebben in dezelfde pastorie. Alleen
de laatste twee keer wel onder heel
andere omstandigheden dan de eer
ste keer.
Herinneringen
Nu is het huis verkocht en geen
pastorie meer. Naar ik meen heeft de
kerkvoogdij er verstandig aan ge
daan om het huis te verkopen. M ar
u zult begrijpen, dat voor ons aan de
voormalige pastorie heel veel her
inneringen zijn verbonden.
De voormalige pastorie.
waar yanaf 1887 vijf domineesge
zinnen lief en leed hebben door
gemaakt.
waar in die jaren achtereenvol
gens vijf px-edikanten hun preken
en hun ander werk hebben voor
bereid,
waar vele gemeenteleden (gezien
of ongezien) zijn binnen gestapt
om te spi-eken over hun moeilijk
heden of zorgen,
waar belijdeniscatechisaties zijn
gehouden, Bijbelkringen en ver-
gaderingen,
waar na de ramp in de achterka
mer veertien keer een kerkdienst
is gehouden voor alle gezindten,
ouwe pastorie.... voorjaar 1970
hebben we je verlaten, maar nu
ik over je geschreven heb....
goeie, ouwe pastorie.nogmaals
vaarwel
Voor 35 jaar
ZIERIKZEE. De kunstschilder Toon
van Ooyen, die in de afgelopen zo
mer hier heeft gewerktmaakte een
fraai doek van de St. Lievens Mon-
stertoren, gezien vanaf de West Ha-
vendijk.
KERKWERVE. De C.J.V. Viribus
Unitis" hield in de consistorie van
de kerk, hel derde jaarfeest.
ZIERIKZEE (Adv.). Op IJsland
heet water van moeder natuur. In
Zeeland elektrisch en ook niet duur.
Twee cent per kilowattuur.
NIEUWERKERK. De meisjesver
eniging Dorcashield een uitdeling
van honderd kledingstukken aan be-
hoeftigen van allerlei gezindten.
ZIERIKZEE. De natuurkenner Jan
P. Slrijbos hield iwor hel Nulsdepar
tement een causerie over IJsland. Hij
werd ingeleid door dr. U. Schulls.
II AAMSTEDE. Allerwege wordt
hard gewerkt aan de voorbereidin
gen van de feestelijkheden op 7 ja
nuari: trouwdag van het kroonprin
selijk paar.
ZIERIKZEE. liet Instituut voor
Arbeidersontwikkeling hield, in sa
menwerking met de toneelclub „Ar-
to" een bonte avond in het Huis van-
Nassau.
ZIERIKZEE. Onder leiding van de
heer R. Gerritsen vergaderden in het
Huis van Nassau de verschillende
buurtverenigingen ter bespreking
van de feestelijkheden op 7 januari.
ZIERIKZEE (Adv.). Evenals vorig
jaar geven u-ij op 1 januari 1937 weer
ons nieuwjaarsbal. Hotel „Juliana".
RENESSE. In ren overvolle kerk
werd het huwelijk ingezegend vari
ds. \V. J. Klaar, beroepen jiredikant
te Bergen (Fr.), door ds. 11 J. Bar-
vouw, tot voor kort te Zierikzee.
BROUWERSHAVEN. De danseres
mej. Nanna de Johge gaf met haar
leerlingen in hotel „Jacob Cats" een
uitvoering non ritmische gymnastiek
en kunstdansen.
RENESSE B. en w droegen het
ophalen van huisvuil op aan de heer
A de R voor een jaarvergoeding
van f 78. Dr hrytaandb asbakken
2ullen worden afgebroken.
