STOEPEN VOOR STADSHUIZEN EEN
BELANGRIJKE AANTREKKELIJKHEID
ARAM EN HET GEHEIM VAN DE GESLOTEN DEUR
ONZE PUZZELRUBRIEK
Palen van carbonische kalksteen (blauwe steen)
In de laatste week van 1070 kwamen de schaatsen uit het eet. Op rerschfl-
lënde plaatsen werd druk gereden, maar later werd de sneeuw spelbreker
door kwaliteitsverlies van het ijs. Behalve op de officiële ijsbaan van de
Zierikzeese IJsclub, werd ook gereden op de Zoete Gracht.
(Foto: .Zierikzeesche Nieuwsbode).
De belangstelling voor de Kerst
puzzel van vorige week was verheu
gend groot, zodat een groot aantal
inzendingen binnenkwam. De puzzel
was wel wat moeilijker dan gewoon
lijk. Opvallend was het aantal
„vreemde" inzenders.
De eerste prijs is bestemd voor:
De heer J. L. Hoogcrhuis
Hoogezoom 200,
RENESSE
De tweede prijs gaat naar:
Mevr. J. Priemus-v. d. Schelde
Moggestraat 14.
Z1ERIKZEE
De oplossing, van de kerstpuzzel is
do volgende:
Horizontaal: l. kerstboom; 8. oz; 9.
fee; 10. ra; 11. eer; 12. waar; 14. al;
15a ayabti; 17.. misbaar; 18. oa; 19.
hark; -20. trier; 22. pdl; 23..inwendig;
26/voor; 28. eendengeur; 30. mignon;
3*2. gè; 33. mo; 34. bede; 37. goed; 38.
egel; 40. enige; 42. ree; 43. bijna; 45.
uit;'47. tik; 48. gs; 50." das; 51. sesam;
De nieuwe puzzel luidt als volgt:
Horizontaal1. mannelijk beroep;
9. gebladerte, groen; 10. stuwende
kracht (fgiuurlijk); 12. uithangteken
bij drogisterijen; 14. oproerling, mui
ter; 16. uitgebouwd gedeelte aan een
kamer; 17. tenen mand, o.a. voor
fruit en vis; 19. edel; 21. onderdeel
v.e. schip; 22. kaartspel; 24. door
zichtig garen weefsel met fijne ma
zen; 25. telwoord; 26. stoot; 27. dui
venhok; 29. kinbaardje; 30. militaire
rang (afk.); 31. in Amerika en Azië
voorkomende krokodil; 34. eerstko
mende (afk.); 35. vaartuig met de
vorm v.e. tjalk; 36. clubgebouw (ver
kort); 38. plaats in Zuid-Holland; 39.
één der platte, boogvormige beende
ren die de borstkas omsluiten; 41.
specerij met scherpe smaak; 42. naar
onze mening (afk.); 43. schijnbaar
gewelf boven de aardvlakte; 44. che
misch symbool; 45. vreeswekkend
beeld; 47. stad in Duitsland; 48. wijn
soort; 50. ver (Grieks) (voorvoegsel
in diverse woorden); 52. oud-ger-
maars schriftteken; 53. handschrift
(afk.); 55. later; 58. lang rondhout aan
een mast; 59. stad in Duitsland; 61.
kikvorsachtig dier; 62. boomloot; 63.
samenhangende klomp planten; 64.
tegenstelling van hoog; 66. onbe
paald voornaamwoord; 68. kleur; 69.
één der kleinste lettersoorten (typo
grafie); 71. plezier, pret (spreektaal);
72. ansjovisachtige vis; 73. lint- of
koordvormig weefsel van goud- of
zilverdraad, o.a. ter versiering van
uniformen; 75. alle tanden en kiezen;
76. roofdier; 78. zeilschip uit de 16e
53. hg; 54. handwerkaktes; 58. lede
ren; 60. ie; 61. fa; 62. mede; 64. erts-
deel; 66. elzas; 68. ned; 69. hm; 70.
fier; 71. ue; 72. eau; 74. sjouk; 77.
ets; 78. rr; 79. mt; 80. stcrre; 81. etui;
83. mirre; 86. la; 88. eken; 89. eipoe-
der; 93. rozet; 94. trip96. zoöloog;
99. alle; 100. Ie; 101. even; 105. da;
107. mede; 110. isa; 111. dora; 113.
eva; 114. mistletoetakjes; 115. gij.
Vertikaal: 1. ko; 2. ezelskinnebak;
3. stxaatwegcn; 4. te; 5. bewaring; 6.
oratorium; 7. maria; 13. an; 14. air;
«16. varensgast; 17. malende; 19. ha;
21. ede; 22. prior; 24. nd; 25. groot
moeder; 26. veeg; 27. omg; 29. eo; 31.
geeuw; 34. bethlehem; 35. eniger-
mate; 36. dik; 39. lussen; 41. égard;
44. ijsafzet; 46. ia; 49. sneetje; 50.
dreef; 52. eem; 54. hesp; 55. dne; 56.
ei; 57. kaars; 59. dt; 63. deur; 65.
laurier; 67. lieren; 73. u; 74. stiletto;
75. orm; 76. kerk; 80. su; 82. tapzool;
84. re; 85. jeruzalem; 87. ad; 90. io;
91. oe; 92. enig; 95. rose; 97. ole; 98.
leest; 102. val; 103. nat; 104. ede; 105.
dra; 106. aak; 107. mes; 108. ev; 109.
dag; 110. is; 112. ot.
en 17e eeuw; 79. soort sportvereni-
ging.
Verticaal: 1. lang en smal gangta-
pi.H; 2. wild zwijn; 3. Eui'opeaan; 4.
iiic'. (afk.); 5. 1000 meter (afk.); 6.
trechlo. v.r.-mig sleepnet; 7. voedsel,
spijs; 8. ..mechanische" mens; 9.
effen wollen weefsel; 11. beeldraad
sel; 12. beleefdheidsbetuiging; 13. af
gelegen; 15. eenzaadlo'obige plant;
16. lid van verdienste; 17. stad in
Italië; 18. x-ekening van geleverde
goedex-en enz.; 20. aangenaam van
smaak; 22. vertaler; 23. grinthoop op
de wegberm; 26. terras op een huis;
28. buis v.e. vuurwapen, waai'door
het projectiel weggeschoten wordt;
31. oude benaming voor opium; 32.
groep van glinsterige delfstoffen; 33.
aandoenlijk; 35. brede en diepe grep
pel langs een weg; 37. graafwerktuig
39. sierlijk dier; 40. de een halve
toon verlaagde b (muziek); 45. schelp-
voiTnig vexsiersel; 46. valdeurtje aan
een duiventil; 48. aromatische plant;
49. kleine villa in Zwitserse stijl; 51.
plaats in Noord-Holland; 52. elk van
een reeks standen op maatschappe
lijk gebied; 54. collectieve benaming
voor klappen; 56. adellijk; 57. wel
zijn, voorspoed; 58. x-oosvormig sier
raad; 60. Frans revolutionair-, die de
val der Gix*ondijnen bewerkstelligde;
63. akte van assurantie of verzeke
ring; 65. effen, vlak; 67. gevangenis
(Bargoens); 68. ondex-deel van de ga
melan; 70. rang in een theater; 72.
spijskaart; 74. zelfkant van linnen;
75. schelle kx-eet; 77. muzieknoot; 78.
tot rouwbeklag (afk.) (op visitekaart
jes).
Tüdor!" schreeuwde Ax-ain terug, in de
hoop op een vreedzame regeling van de
strijd. Doch het spottend gelach van de
beide wachters bewees hem dat zijn po
ging gefaald had. „Genoeg pi-aatjes! Kom
tevoox-schijn!" riep de krijger en meteen
sprongen zij op hem toe. Doch Aram, die
op deze aanval was vooi'bereid, sprong op
het allei'laatstc ogenblik met een vlugge
spx-ong opzij en nog vóór zijn aanvaller de
tijd had gehad toe te slaan, voelde hij reeds
de scherpte van Aram's zwaard. Zonder één
woord te zeggen zakte hij in elkaar en de
andox-e krijger, waarschijnlijk niet een van
de dappersten, schrok hier zó van dat hij
niet wist hoe vlug hij zich uit de voeten
moest maken.
Eindelijk was de weg voor Axam vrij.
Geen seconde te vroeg, want op hetzelfde
ogenblik hoox-dc hij uil de richting van Ta-
mahia's kamer een gil en zonder zich te
bedenken stortte hij zich op do deur.
79. „Nu hebben wij hem", grijnsde de
voorste krijger tegen zijn makker, terwijl
zij behoedzaam op Aram afslopen. Deze
had zich achter de pilaar opgesteld en was
vastbesloten zijn vrijheid zo duur mogelijk
te verkopen. „Geef je over, indringer, wie
je ook bent", riep de oudste wachtpost.
„Wij zullen je netjes ergens opsluiten tot
Hoer Tudor terug is. Die zal dan wel be
slissen wat er met je moet gebeuren!"
„Maar ik ben Aram, de vriend van Heer
nut j-ert-
welijk wapen. Het hax-tvox-mige
schildje van de' afbeelding is be
stemd voor een mannelijk wapen.
Overigens is het wel waarschijn
lijk dat ons. exemplaar aan de Oude
Haven oorspronkelijk op een andex-e
plaats heeft gestaan. Waar? Dat zal
misschien een oude afbeelding ons
nog eens léren.
Tot slot zou ik willen opmerken
dat het met de bescherming van de
ze kunsthistorische interessante
fragmenten niet best gesteld is. Een
inventarisatie, basis van bescher
ming, ontbreekt bij de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg. Ook de
„Lijst van oni-oexende monumenten
in de gemeente 2ierikzee" vermeldt
deze stoeppaal niet.
Stoeppalen worden door antiquairs
van de oox-spx-onkelijke plaatsen
weggehaald en door het verkeer
sneuvelt menig exemplaai-.
Wil het stadsbeeld van Ziex-ikzee
zo levendig blijven als het nu is, dan
zal men Ook op deze details acht
moeten slaan.
FRANS BEEKMAN
ZIERIKZEE, DECEMBER. Een
van de aantrekkelijkheden van Zie-
rlkzee is het bezit van een groot
aantal stoepen voor de huizen in de
oude straten. De stoepen hebben een
verschillende hoogte, zijn van aller
lei materiaal gemaakt en hebben
vaak een extra ruimtelijke werking
door bankjes, kelderingangen, sier
hekken en stoeppalen. Ook in Mid
delburg ziet men dit nog wel, maar
vrijwel overal in het land zijn de
stoepen vervangen door onpersoon
lijke trottoirs.
De schoonheid van Ziex-ikzee
wordt regelmatig bezongen door
„kultuurminstrelen" in allerlei toe
ristische tijdschriften en krantem-u-
brieken.
Een dergelijk artikeltje, genaamd
„Babelse torenbouw" verscheen in
het Supplement van voorheen het
Algemeen Handelsblad (30-5-1970,
rubriek „Globe" van Herman Besse-
laar).
Daarin komt de volgende zin voor:
„En wie op een wandeling door het
onvergetelijk mooie stadje Ziei*ikzee
zijn ogen de kost geeft, zal op meni
ge straathoek nog een typische
stootsteen aanti-effen, die door z'n
profilering heiinnex-t aan de middel
eeuwse driebeukige kruiskerk met
een enorm koor en een krans van
liefst 27 kapellen, een gebouw onge
veer zo groot als de Haarlemse St.
Bavo en de Bossche St. Jan".
Een afgedrukte foto van een der-
gelijke steen staat erbij met als on
derschrift: „een hoeksteen van een
sti'aat: overblijfsel van de afgebx-o-
ken „Monster"kerk van Zierikzee".
Dit slaat op het feit dat na de gro
te bi'and van de St. Lieven in 1832
veel stenen versieringen kort en
klein wei-den geslagen en vele graf
zerken als stoepsteen in de stad ver
werkt werden.
Besselaar heeft hier kennelijk het
bekende boekje „De Historische
schoonheid van Zierikzee" (1946) van
wijlen dr. J. J. Westendorp Boerma
gebruikt, die schrijft.dat vele. graf
stenen verbrijzeld werden, muren en
fundamenten in de zeewering ver
werkt werden en geprofileerde brok
ken ai-duin op sti-aathoeken werden
geplaatst.
Voor vele stukken, zoals we ze bij
voorbeeld aantreffen in de Hoge Mo
lenstraat, Schuithaven en Korte St.
Janstraat, kan ik het met genoemde
auteur eens zijn.
Voor enkele palen geldt dit m.i.
niet en één daarvan, de afgebeelde
in het Algemeen Handelsblad, wil ik
hier bespreken.
„Overdreven"
Het stuk bevindt zich op de weste
lijke hoek van de Oude Haven Z.Z.
en de Pottebakkersstraat, Om van
dit vrij onaanzienlijk fragment te
beweren dat „de profilering herin
nert aan de middeleeuwse dxiebeu-
kige kruiskerk" is nogal overdreven
en bovendien onjuist.
Het stuk is Öe top van een vrij
grote stoeppaal waarvan de profile-
x-ing niet middeleeuws, doch typisch
is voor dc Hollandse renaissance
(Zie afbeelding).
Een dergelijk, gaaf gebleven,
stoeppaal bevindt zich in Zeeland te
Dombui-g op ,,'t Gx-oentje".
In de rest van Nederland bevinden
zich nog slechts een kleine 40 van
dei-gelijke monumentjes. (Zie kaait-
je).
De palen zijn gemaakt van car
bonische kalksteen: z.g. blauwe
steen. De achtex-zijde is onvex-siex-d,
soms zitten daar de gaten voor be-
vestigingsstangen. Ze stonden name
lijk op de hoek van de stoep en ga
ven zo de erfscheiding van een per
ceel aan.
De voorzycle vertoont het z.g. rol-
iverkornainent. Dit is een motief dat
een streng wiskundige indruk maakt.
Op het vlak van de motieven ziet
men nagemaakte spijkers, ringen e.d.
Het geheel schijnt uit metaalplaat
gesneden te zijn.
Deze stijl Wordt ook wel Vrede
man de Vxies-stijl genoemd naar de
beioemde gx-aveui uit de x*enaissancc
die vele „ornamentboeken" uitgaf,
die gebruikt werden door plaatselij
ke ambachtslieden.
Hans Vredeman de Vi'ies (1527-
1606) heeft hiex-mee een enorme in
vloed gehad op de architectuur van
zijn tijd. Hij ontwierp standbeelden,
schoorsteenmantels, box-dessen, fon
teinen, cartouches cn gevels.
Deze nieuwe stijl (na de laat-go-
liek) js vooral toegepast op allerlei
burgerlijke gebouwen en valt sa-
mexx met dc opbloei van de Holland
se en Zeeuwse steden in de Gouden
eeuw.
Een beroemd bouwmeester die be-
invloed is door Vx-edeman de Vries
was Lieven de Key (Vleeshal-Haar
lem). Ook in de topgevels van Gro
ningen tx-effen we dit ornament aan.
Statussymbolen
De door vei-dienstelijke decora
teurs vervaax-digde stoeppalen uit
de eerste helft van de 17e eeuw. wa
ren de statussymbolen van de rijke
kooplieden. De buitenversiering van
hun huizen was volgens de mode var
de tijd.
In de top van de paal was een
blank wapenschild gemaakt, waarin
een wr.pen kon worden geschilderd
liet Zierizeesche exemplaar heeft
een -ruitvormig wapenschild. Heral
disch is dit bestemd voor een vrou-
