het keRstfeest dateert van m
Wist U...
„VREDE OP AARDE"
LAAT UW KINDEREN HELPEN
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE OWSDAG 21 DECEMBEK issj N« isaso
De meeste problemen van de kerstviering concentreren zich wel ron
dom de datum, die voor de herdenking van Christus' geboorte is uit
gekozen en de kerstboom, die elk jaar weer in vele kamers pronkt als
een westerse kristallisatie van het grote wonder, dat toch eigenlijk in
het oosten plaatsvond.
Een sterre stond hoog aan der hemelen poort
toen de Roep uit de Hoge voor 't eerst werd gehoord,
in die diepduist're, donkere nacht
straalde het Licht met een schitt'rende pracht.
Een engelenkoor zong van „Vrede op Aarde"
toen Drie Wijzen reeds wierook, goud, myrrhe vergaarden.
Een sterre verschool zich in nevels en mist
toen het zwaard der soldaten het Kind heeft gemist,
maar verlichtte met schemere schijn
Zijn smalle pad in de kille woestijn.
Herodes, die kroon boven kribbe begeerde,
heeft 't Licht niet gezien, dat Jawèh projecteerde.
Een sterre verschuilt zich in rook en in roet
nu het Licht slechts raketten en spoetniks ontmoet:
waar zij straalt met haar hemelse schijn
spot machinaal 't electronische brein.
8 uur: televisie-show „Vrede op Aarde",
waar de wijzen atomen, geld, auto's vergaarden.
ELLEN EECKHOFF, 1957.
De Nederlandse schilder Abraham Danielszoon Hondt, meer bekend als Hondius, die leefde van ca 1625 tot 1695.
liet ons deze Verkondiging aan de herders" na, een boeiend tafereel en destijds een opmerkelijke ommezwaai, na
de productie van talrijke doeken, die de jachtgenoegens uitbeelden.
met zijn uitgebreide textielnijver
heid, bestond reeds vroeg behoefte
aan kleurstoffen. Vandaar de vele
werkplaatsen, waar men zich met
het raspen of malen der houtsoor
ten belastte. Vooral de Zaanstreek
Amsterdam telden een groot
aantal van deze verfhoutmalerijen,
zoals ze genoemd werden.
Zo deden Coornhert en Spieghel
eigenlijk niet anders, dan van de
bestaande hoogconjunctuur in verf
hout gebruikmaken, om de „bou-
ven", het uitvaagsel der maatschap
pij, aan een werkzaamheid te zet
ten, waarbij men handen tekort
kwam, dus voor geen concurrentie
behoefde te vrezen en bovendien
de luidjes steeds onder toezicht had!
Het is een misvatting, wanneer
men meent, dat van de dag van
Christus' komst af in de stal van
Bethlehem jaar in jaar uit dit heils-
feit is herdacht. In de eerste plaats
zou dit onmogelijk zijn, omdat men
niet met zekerheid heeft kunnen
vaststellen, wanneer de Vredes
vorst geboren werd En daarnaast
waren de eerste christenen er zeer
afkerig van om een geboorte te
herdenken. Wel werd de dag van
iemands dood als een bijzondere
aangewezen, vandaar dat de droeve
gebeurtenissen op Golgotha en de
opstanding van Christus wel ter
stond werden gezien als gedenk
waardige feiten. Evenzo vierde men
ooft het Pinksterfeest, maar de
Kerstdagen kenden de pioniers van
het christendom niet.
Later heeft men dit gezichtpunt
gewijzigd en combineerde men de
viering van Jezus' geboorte met de
Driekoningendag. Deze feestdag
gold trouwens als een gedenkdag
voor meer belangrijke bijbelse ge
beurtenissen. Zo gedacht men dan
naast de komst der drie oosterse
vorsten de bruiloft in Kana, bij
welke gelegenheid Jezus ziin eerste
wonder verrichtte en water in wijn
werd veranderd. Ook de spijziging
van vijfduizend mensen met vijf
broden vond men herdenkenswaar-
dig, maar al deze heilsfeiten wer
den tegelijk door driekoningendag
weer in de gedachten der christe
nen opgefrist.
Naarmate de tijd voortschreed,
werd de viering van Christus' ge
boorte meer centraal gesteld. Het
concilie van Nycia in 325 erkende
de driekoningendag als christelij
ke feestdag en daarna werd het
Kerstfeest ook in westerse landen
ingevoerd. In 353 werden de Kerst
dagen reeds met grote luister in
Rome gevierd Echter nog steeds
op de zesde januari.
Een andere datum
Het is zeer merkwaardig, dat men
in het jaar 354 de datum van het
Kerstfeest plotseling verplaatste
naar 25 december. Dit gebeurde
door Liberius, in die dagen bisschop
van Rome. Men heeft nooit zeker-
Tieïd kunnen verkrijgen over de
oorzaak van deze wijziging Er zijn
echter verschillende theoriën over.
Sommigen leiden de datum van
Christus' komst op aarde af uit de
dag, waarop de hogepriester in Is
raël elk jaar alleen het allerheilig
ste in de tempel betrad. Deze da
tum heeft men kunnen uitrekenen.
De hogepriester Zacharias werd in
dat allerheiligste de geboorte van
Johannes de Doper verkondigd.
Vanuit die datum meende men de
dag van Maria's zwangerschap te
kunnen vaststellen en zo resulteer
de de vijfentwintigste december als
Sociaal experiment,
dat verwerd tot een
publieke vermakelijkheid
Men zou, afgaande op de ongun
stige klank, die de naam Rasp-huys
in de loop der tijden heeft gekre
gen, niet zo licht geloven, dat het
de oudste reclasseringsinrichting
in geheel Europa is geweest, drie
en een halve eeuw geleden.
En daarmee heeft ons land een
sociaal experiment van de eerste
orde op zijn naam staan, daterend
van 1595, toen de zestiende nog in
de zeventiende eeuw moest over
gaan en wij als volk ternauwer
nood tegen Spanje op de been kon
den blijven.
Twee grote mannen hebben hun
naam onsterfelijk gemaakt, door de
edele poging om iets van blijvende
opvoedkundige waarde te doen
voor het toenmalig uitschot der
maatschappij: de gevangenen. Wie
iets weet van de erbarmelijke toe
standen waarin de gevangenissen in
die tijd verkeerden, kan beseffen
dat het een uitkomst voor deze
mensen moet zijn geweest, later als
aanvulling van het mensenmateri
aal naar de groeiende oorlogsvlo
ten van Tromp en De Ruyter te
worden gezonden. Daar was de be-
Publieke vermakelijkheid
Natuurlijk doet dit zakelijk op
zicht aan het menslievend oogmerk
niets af. Het gesticht zou zichzelf
moeten bedruipen uit de opbrengst
van het geraspte product, hetgeen
een volkomen gezonde doelstelling
mag heten. Jammer genoeg achtte
het bestuur al spoedig het vergro
ten der inkomsten het hoofddoel en
werd de oorspronkelijke opzet: ver.
betering der tuchtelingen door het
verrichten van regelmatige arbeid
uit het oog verloren.
Hoe het eigenlijke raspen in zijn
werk ging, verfeit een bezoeker uit
die dagen. Een armdikke tak van
het verfhout wordt in een staander
geklemd, waarna twee man met de
rasp over het uiteinde aan het ras-
j pen gingen, op de manier waarop
twee personen met een trekzaag
werken. De rasp was blijkbaar vrij
primitief samengesteld, want vol
gens de beschrijving bestond het
apparaat uit tien of twaalf tegen
elkaar aangebonden zagen. Hetgeen
aan de resultaten niet zoveel zal
hebben afgedaan!
Het Rasp-huys, dat gevestigd was
in het voormalige Clarissenklooster
aan de Heilige weg, werd later een
soort publieke vermakelijkheid,
waar men de gevangenen liet be
zichtigen, als voorloper van de na
derhand in zwang gekome»dieren
tuinen.
En drank
Er waren bussen aangebracht,
waarin de bezoekers iets konden
offeren voor het gesticht. Maar ook
aan deze rasperige aangelegenheid
kwam weer een eind, omdat de ge
vangenen aan de bezoekers geld
afbedelden, om daarvoor sterke
drank te kopen.
In de 18e eeuw werd aan dit alles
een eind gemaakt, omdat de regen
ten zich (eerst toen!) bezwaard be
gonnen te gevoelen door de gang
van zaken. De tijd van het verfhout
was toen praktisch ook ten einde
Gelukkig heeft men de pogingen
om het lot van gevangenen te ver
zachten en hun leven ten goede te
beïnvloeden niet gestaakt, al zal
het verschijnsel „Rasp-huys" bij
alle verdere pogingen meer als
langs kunstmatige weg werden ge- I waarschuwend, dan als gelukkig
fabriceerd, speciaal in ons land, voorbeeld hebben kunnen gelden.
handeling wel niets humaner, maar
ze hadden er tenminste frisse lucht!
Aan het werk
Coornhert en Spieghel waren het,
die op de gedachte kwamen, de ge
vangenen in Amsterdam nuttige
arbeid te laten verrichten geduren
de de tijd van hun gevangenschap.
Zij waren hun tijd hiermee wel
heel ver vooruit. Helaas hebben
zij dan ook niet de gevolgen van
hun initiatief overzien.
Tegenwoordig is men, gewapend
met een beter inzicht in het wezen
der misdadigers aan de ene kant
voorzichtiger, maar aan de andere
kant kan men ook meer bereiken
dan met het Amsterdamse Rasp-
huys het geval is geweest!
Wat betekende de naam Rasp-
huys? De inrichting, waar men zich
met raspen bezighield en wel met
raspen van verfhout. Uit verfhout,
dat merendeels van overzee werd
aangevoerd, wist men door ver
schillende bewerkingen kleurstof
fen te winnen, toen deze nog niet
de datum van Jezus' geboorte. Een
tweede groep zoekers vestigde zijn
aandacht op het Joodse feest Cha-
nuha, dat op de vierentwintigste
dag van de negende maand naar de
Joodse kalender werd gevierd. In
het middelpunt stond daarbij de in
wijding van de tempel. Deze dag
van het Joodse feest komt overeen
met de 25ste december van onze ka
lender. Omdat de wijze waarop dit
Joodse feest gevierd werd, over
eenkomst vertoonde met onze
Kerstfeestviering, leidt men dan af
dat de christelijke kerk het Kerst
feest in de plaats heeft gesteld van
dat tempelwijdingsfeest. De Kerst
viering heeft zich echter van het
westen naar het oosten verbreid,
zodat voor deze opvatting slechts
weinig voorstanders zijn.
Ook meent men wel dat het hei
dense feest der zonnewende als ba
kermat moet worden gezien van
het Kerstfeest, omdat deze grote
feesten in lang vervlogen dagen
omstreeks dezelfde tijd werden ge
houden als een uitbundige groet
aan de geboorte van nieuw leven
in de natuur. De juiste oorzaak van
de Kerstviering op 25 december
heeft men tot op de huidige dag
nooit met zekerheid kunnen vast
stellen. Wel heeft het tot ongeveer
450 geduurd, alvorens men overal
in de christelijke wereld het Kerst
feest op dezelfde dag vierde.
En de boom?
Het tweede vraagstuk vindt men
in de kerstboom. Ook de versiering
daarvan met appels, denappels, sui.
kerwerk vormt een probleem voor
de zoekers naar oorzaak en gevolg.
Uit oude geschriften heeft men
kunnen vaststellen, dat men om
streeks 1600 in Straatsburg al kerst
bomen aantrof. Weliswaar waren
zij nog niet zo prachtig opgetuigd
en verlicht als de pronkstukken uit
onze dagen, maar men kan deze
sober versierde dennen toch wel
zien als de stamvaders van onze
kerstbomen.
Zij kwamen in de huiskamers te
recht, vermoedelijk tengevolge van
een oud bijgeloof. Mogelijk werden
vroeger ook takken van dennen
en andere bomen aangewend om
luister bij te zetten aan heidense
feesten. Zowel dat bijgeloof als die
feesten stonden in verband met de
komst van nieuw leven in de na
tuur. Men verzamelde allerlei tak
ken, die werden geplant in potten,
lang voordat het nieuwe jaar aan
brak. Wie omstreeks de Kerstdagen
de mooist bloeiende tak bezat, zou
een groot geluk ten deel vallen.
Later ging men ertoe over, die
takken te versieren en langzamer
hand werden zij zelfs door bomen
vervangen. In de oudste geschrif
ten spreekt men alleen over loof
bomen. Later werden de naaldbo-
en speciaal de dennen meer
populair. Algemeen wordt de theo-
aangehangen van een vast be
staand verband tussen de kerstbo
men en de heidens-germaanse joel
feesten, die werden gehouden ter
gelegenheid van de zonnewende.
Bij de voortschrijdende kerstening
an het westen verloren deze grote
feesten hun betekenis, maar de
volksgewoonte droeg de kerstboom
over aan het kerstfeest. De chris
telijke kerk heeft zich daartegen
niet verzet. De verbreiding van het
christendom zou er ten zeerste door
zijn vertraagd. De geestelijkheid
bepleitte zelfs een langzame over
gang van de oude gebruiken naar
meer christelijke gedachtenkringen
Zo is het licht van de kerstboom,
dat vroeger scheen als een voor
bode van het komende nieuwe zon
licht geworden tot een symbool van
een groter Licht, dat eens de gehele
wereld zal verblijden.
Een legende
De versiering met appels gebeur
de als een symbool van de komende
vruchtbaarheid. Later heeft men
dit wel eens uitgelegd op een an
dere wijze. De appels moesten zijn
een herinnering aan de zondeval
van Adam en Eva in het paradijs,
waar de kiem werd gelegd voor
Christus' komst op aarde. De verbo
den vrucht, waarvan de eerste men
sen hebben gegeten, zou een appel
zijn geweest. Deze redenering zal
wel geheel op de verbeeldings
kracht der mensen zijn gebaseerd.
De kerstboom heeft enkele
eeuwen nodig gehad om de wereld
te veroveren. Nog steeds verovert
hij meer terrein. Van Duitsland uit
hij zijn zegetocht begonnen en
vermoedelijk zijn het ook de Duit
se emigranten geweest, die de kerst
boom in Amerika hebben geïntro
duceerd.
Het moge waar zijn, dat de oor
sprong van dit kerstverschijnsel
heidens is en dat het in meer of
mindere mate er toe heeft bijge
dragen, dit bij uitstek kerkelijke
feest te populariseren, anderzijds
heeft de kerstboom er veel aan
meegewerkt, om velen door zijn
feërieke verlichting aan te trekken.
Daardoor werden ook velen er toe
gebracht in de donkere dagen van
hun leven te zoeken naar het war
me licht, dat ons via de kerstboom
toestraalt uit de stal van Bethle
hem. Dit grote licht zal eeuwig
blijven schijnen in een duistere we
reld vol haat en ellende.
Ook de kerstboom van 1957 ver
telt daarvan. Het is meer dan ooit
nodig.
Als het goed is, beperkt het kerstfeest zich niet tot 25 en 26
december, maar begint de feestelijke sfeer al dagen en dagen
van tevoren. Vooral in een gezin met kinderen is dit uiterst
belangrijk. Er zijn zoveel voorbereidingen voor het eigenlijke
kerstfeest te doen. Laat de kinderen vooral overal in delen,
opdat zij zich geheel kunnen verenigen met en opgaan in wat
er te gebeuren staat.
We weten allemaal, dat de kerstversierselen elk jaar aan
vulling behoeven. Maar weten we ook, dat dit heel wat min
der geld behoeft te kosten, als we veel er van zelf maken,
waarbij we tevens onze kinderen een grote vreugde bereiden
door hen er aan te laten meehelpen? Dit is niet alleen bedoeld,
om hun in de lange dagen voor Kerstmis wat bezigheid te ver
schaffen en zoet te houden. Ook en vooral de opvoedkundige
waarde er van moet niet onderschat worden. Immers het sa
men in liefde en toewijding werken aan de voorbereidingen
van het kerstfeest en om het in huis zo mooi mogelijk te ma
ken, heeft een verheffende, verinnigende invloed op kinderen,
die zo uiterst ontvankelijk zijn voor stemming en sfeer.
Op wandelingen met de kinderen hebben we denappels en
eikels kunnen verzamelen. Wat we nu nog nodig hebben zijn
vellen blank en gekleurd zilverpapier, dat zich door zijn soe
pelheid makkelijk laat hanteren. Eikels en noten worden met
dit kleurige materiaal omhuld en van een lusje om op te han
gen voorzien. Denappels kunnen verguld of verzilverd worden.
Van stevig wit papier, tekenpapier bv. worden kleine vier
kante of puntm-andjes vervaardigd, waarbij schaar en lijmpot
te pas komen. Op het witte papier worden uit gekleurd papier
geknipte kerstmotiefjes geplakt. Aan de binnenkant van de
mandjes lijmt men rode lintjes, waaraan ze, natuurlijk met
wat kleiirige snoepjes gevuld, in de boom worden opgehangen.
Pistaches maakt men van een tot een kokertje dichtgeplakt
stukje tekenpapier, waarin een paar borstplaatjes gestopt
worden en dat daarna omwikkeld wordt met wit of rood crèpe-
papier. De uiteinden worden met een goud-koordje dichtge
bonden, waaraan de pistache tevens opgehangen kan worden.
Pinda's lenen zich prachtig om grappige poppetjes van te
maken, die met uitgetand crèpe-papier leuk aangekleed kun
nen worden. Dan zijn er nog de kaarsenstandaardjes voor de
tafelversiering. Mooie, rode appeltjes worden glimmend opge
poetst en krijgen aan de bovenkant een uitgeboorde opening,
waarin het kaarsje gestoken moet worden.
Voor de grotere kinderen is het tekenen <en beschilderen van
de kerstmenu's een heerlijke bezigheid. Ze kunnen er gewone
rechthoekige kaarten voor gebruiken, maar nog aardiger is
het om de menu's uit tekenpapier te knippen in de vorm van
kerstklokken of kerstboompjes.
U zult eens zien hoeveel meer vreugde uw kinderen aaii het
kerstfeest beleven, indien zij op deze manier zelf hun aandeel
aan het welslagen ervan mogen leveren.
MARCELLE.
dat het kerstfeest sinds de 4e eeuw
op 25 december gevierd wordt
als tegenhanger van een hei
dens feest: de dag van de on
overwonnen zonnegod?
dat de krenten voor ons kerstbrood
afkomstig zijn uit Grieken
land, speciaal van de eilanden
Ithaka en Zante?
dat deze krenten een soort druiven
zijn?
dat men in sommige streken van
Griekenland uit deze krenten
een speciale zoete wijn perst?
dat in Engeland de befaamde
„Christmascake" reeds vier we
ken voor het kerstfeest gebak
ken wordt?
dat de 2e kerstdag in Engeland
„Boxing-day" genoemd wordt,
omdat men daar familie en
vrienden op deze dag geschen
ken geeft?
dat eveneens in Engeland de groen
teman tijdens de kerstweek
naast groente ook kerstbomen
en mistletoe verkoopt?
dat het gebruik van mistletoe met
kerstmis een eeuwenoude tra
ditie is, die door Engeland in
gevoerd werd?
dat een verliefd meisje, gekust on
der een takje mistletoe, binnen
een jaar zal trouwen, althans
volgens de traditie?
dat de vrucht van de mistletoe of
maretak, een witte bes, vergif
tig is?
dat Nazareth, het stadje in Galilea,
waar het kind Jezus opgroeide,
thans En-Natsire heet en onge
veer 10.000 inwoners telt?
dat ook in België, in de provincie
Oost-Vlaanderen, een plaatsje
ligt, dat Nazareth heet?
dat Jeruzalem, de hoofdstad van
Palestina, door ruim 20.000 pel
grims per jaar in normale tij
den bezocht wordt?