Zwarte Piet brengt zwarte tanden
DE HEILIGE FIGUUR IN DE KUNST
ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE dinsdag 27 november 195e No. isow
Primitief schotiwte geitje, afkomstig uit Zuidhollandse boerenhofstede.
Vermoedelijk van omstreeks 1600.
EN DE ZIEKEN
Eerlijk
zullen we
alles
delen
Volop suikergoed en marsepein, echte of nagemaakte boterletters,
geruite sjaals, gestreepte sjaals, flesjes parfum, electrische treinen en
ander speelgoed voor kleine en grote mensen.
Vol verwachting klopt ons hart, ja. Want behalve de koek en alle
mooie cadeautjes die kinderlijke hebzucht zich kan wensen, is er ook
nog altijd de mogelijkheid van de gard, van het zakje met wat zout en
de zak waarin we misschien meemoeten naar Madrid. 'Ook wie volwas
sen is, kan dikwijls nog een vleugje angst meevoelen voor het slechte
geweten dat hem op 5 december in zijn jonge jaren zoveel narigheid
voorspiegelde. Maar verder: icat een glanzende herinnering, wat een
warmte bracht de Sinterklaasavond vooral in het grote gezin. Zeker,
dat is waar, maar het geldt alleen voor de gezonden.
Hoe staat het met de zieken, de
len die mee in de feestvreugde of
gaat de kinderheilige hen voorbij?
Het plezier van versjes maken, sur
prises zoeken, aan de bel trekken
en hard weglopen als je een pakje
op de stoep hebt gezet, is er voor
hen niet bij. Warme gekruide wijn
verdragen ze niet, het zien van sui
kerbeesten en fondantjes maakt
hen al misselijk. En cadeautjes, ach,
wat geven ze er om, zij hebben
toch niet het gevoel dat ze er bij
horen. Laat het feest maar onge
merkt langs me heen gaan, hoe
minder ik er van merk, hoe beter.
Maar dat is niet waar! Vrienden
en huisgenoten van een zieke, maak
hem toch duidelijk, dat hij er wel
degelijk bij hoort, laat hem delen
in de grote en kleine genoegens van
feestdagen, ook van Sinterklaas.
Het zal bijdragen tot zijn beter
schap, of als die niet voor hem
mocht zijn weggelegd, zal het hem
troosten.
Vergeet hen niet\
Ik vergeet nooit hoe zorgzaam
een stel kinderen, waar ik vroeger
dikwijls aan huis kwam, op 5 de
cember een mand met aardigheid
jes klaarmaakten voor hun kindse
grootmoeder, die ha ar kamer op de
bovenverdieping nooit meer ver
liet; oma kon geen a van een b
meer onderscheiden maar ze graai
de begerig naar de pakjes met rode
lintjes en begon dadelijk handen
vol snoepgoed in haar mummel
mond te steken! En toch was het
goed en hartelijk dat haar klein
kinderen hadden geleerd dat ze een
mens niet moeten vergeten in z'n
ouderdom.
Maar wat mogen we onze zieken
nu geven op zo'n dag, de keus is
zo beperkt, zegt menigeen. Laten
we eerst even vaststellen, dat de
patiënten met acute ziekten werke
lijk liever met rust gelaten moeten
worden, die hebben al genoeg met
zichzelf te stellen; als ze rillen van
koorts of krimpen van pijn verlan
gen zij geen enkele belangstelling
dan de verstandige zorg waarmee
hun bed wordt gladgestreken, drin
ken wordt gereikt, zo nodig ijszak-
ken of warme kruiken worden
klaargemaakt. En als zij behoefte
hebben aan smakelijk fruit of aan
eau-de-cologne om zich te verfris
sen, dan komt dat er tóch wel, zul
len we hopen.
Een hele verlanglijst
Iets anders is het met chronische
patiënten en invaliden. Betrek hen
in de vrolijkheid als het maar even
kan en doe dat met tact. Als ze
misschien mopperig zeggen dat ze
er niets mee te maken willen heb
ben, overrompel hen dan niet, maar
probeer hen zonder geforceerdheid
tot enig meeleven te brengen. Dat
ls belangrijker dan de vraag wat
ze moeten „krijgen", want er is
kans op dat het hun ziekteproces
gunstig beïnvloedt.
En werkelijk, wat we hun zul
len geven, blijkt altijd wel van-
zelfs als we het goed met hen
menen. Daar zijn niet alleen de
zakdoeken, waarvan ze er altijd
best wat extra kunnen gebruiken
of de stukjes zeep, daar is ook een
nieuwe pyama, een sierlijke nacht
japon of een behaaglijk bedjasje
voor wie meestentijds in bed moe
ten verblijven. Daar is een stevig
tasje waarin de vrouw de kleine
hebbedingetjes bewaart die zij in
haar buurt wil hebben. Daar zijn,
voor de patiënten die af en toe op
mogen staan, een paar pantoffels
die prettig zijn om naar te kijken
en om aan je voeten te hebben,
misschien een gemakkelijke stoel,
een kussen in de rug of een plaid
voor over de knieën.
Voor de mannen die zich er op
verheugen er elke dag tenminste
een paar uurtjes nbrmaal verzorgd
uit te zien, is een mooie das even
belangrijk als voor de gezonden die
het voorecht hebben te kunnen
gaan en staan waar zij willen. En
dan moet boven de mooie das ook
net zo goed een correct geschoren
gezicht iutkomen, daar zit al weer
een mogelijkheid voor het geven
van welkome geschenken in, zoals
al dan niet electrisch'e scheerappa-
raten en wat er maar bij mag ko
men.
Lectuur en ook snoep
Dan is er ook, voor wie daar ge
voelig voor is, een voorwerp van
kunst. Als dat een plaats in de zie
kenkamer heeft, gaat er vreugde
en levenskracht van uit. En er is
lectuur, om bemoediging uit te put
ten, om ziekelijke tobberij te ver
drijven, om richting te geven aan
de gedachten Natuurlijk geen
zwaarwichige boeken voor een zie
ke die op een bepaald ogenblik
misschien alleen ontspanning zoekt,
maar ook geen onbenullige ver
haaltjes voor iemand die naar de
gelijk geestelijk voedsel verlangt
Ach, wat is er toch veel te beden
ken, waarmee je een zwak of ziek
mens een plezier kunt doen.
En snoepen, doen ze daar niet
mee? Als hun ziekte dat onmoge
lijk maakt, zoals bij diabetes, dan
kan het Sinterklaaslekkers maar
beter niet onder hun ogen komen,
om de verleiding niet ondragelijk
te maken, maar anders is er meest
al wel een mogelijkheid om, zonder
maagoverlading, ook een beetje
mee te doen.
Alleen: laat bij bedlegerige zie
ken uitsluitend verpakte lekker
nijen toe, want bij hen moeten we
nog meer dan bij gezonden de hy
giëne hoog houden. Dus geen losse
cocoladeletters, geen kunstig nage
maakte bakerkinderen of w.c.-tjes
van marsepein, die open en bloot
stof vergaren op een nachtkastje.
Dr. Alfr. Briedê.
(Nadruk verboden).
Houtsneden
Tegels
Koek vormen
De kunstenaars hebben in de loop
der eeuwen vrijwel elk onderwerp
aangegrepen als object en zo vin
den we ook de heilige Nicolaas,
volgens de overlevering bisschop
van Myra in Klein-Azië, patroon
der zeevaarders en bakkers, be
schermheilige van kinderen en
jonge vrouwen, in de beeldende
kunst terug.
Oorspronkelijk werd deze heilige
in het oosten vereerd, doch om
streeks de elfde eeuw werden zijn
relikwiën door Italiaanse zeevaar-
dors naar Bari overgebracht en zo
verbreidde zich de cultus over
Europa.
Het staat wel vast, dat het wer
kelijke feest van de naamdag van
Sint-Nicolaas voor het eerst ge
vierd werd tussen de 12de en de
J4de eeuw in noord-Frankrijk. Van
daar verbreidde het zich over de
rest van west-Europa en ook naar
ons land, waar het niet lang duurde
of de Nederlandse kunstenaars ge
bruikten de Sint-Nicolaasfiguur als
motief voor hun werk.
Sint als koekvorm. Een bakkersproduct van plm. 1800, met de vrijers-
harten in de mantelzoom.
Vele legenden
Wij kennen hier voorbeelden ge
noeg van. In die oude tijden deden
ontelbare verhalen en legenden
over deze heilige de ronde en zo
kan het voorkomen, dat men af
beeldingen van hem vindt, waarop
hij voorkomt met diverse symbolen
die velen van ons nu niet meer
thuis kunnen brengen.
Wat te denken van een Sint-Ni
colaasfiguur met een vis aan de
voeten? Velen denken ongetwijfeld:
wat heeft die vis met Sint-Nicolaas
te maken? De verklaring is vrij
eenvoudig. Zoals boven vermeld, is
Sint-Nicolaas de Schutspatroon van
zeevaarders en vissers. Verdere uit
leg is wel overbodig.
Op een oude houtsnede van om
streeks 1550 zien we de goede Sint
afgebeeld, staande voor drie ton
nen. waarin zich jongemannen be
vinden. Wat heeft dit te beduiden,
zal men zich afvragen. Hier moeten
wij teruggaan tot een oude legende
over d? heilige Nicolaas, waarin
vermeld wordt hoe hij drie jonge
lingen tot leven wekte, die door een
boze waard of slager onthalsd en
gezouten in tonnen waren gestopt.
De schcuwtegels
Wij treffen de goede Sint op ver
schillende kunstwerkjes aan. Zo
ook op een primilief schouwtegeltje
van omstreeks 1600, afkomstig uit
een Zuidhollandse boerenhofstede.
Op dergelijke schouwtegeltjes vindt
men trouwens dikwijls een com
plete verzameling van de meest uit
eenlopende onderwerpen. Zij wer
den met de hand op primitieve
wijze vervaardigd met als gevolg
dat ze niet alle even groot waren,
hetgeen echter bijdroeg tot een
sfeer van het geheel van ruwe na
tuurkunst. In verschillende verza
melingen worden nog van deze vrij
zeldzame tegeltjes bewaard.
Een veel verbreide kunstvorm
was wel de koekplank, waarin wij
de bisschopsfiguur terugvinden.
Deze planken stonden het gehele
iaar renteloos bij de bakker, doch
wanneer het tegen december liep.
kwamen ze voor de dag en deden
dienst voor het bakken van Sint-
Nicolaaskoekfiguren. Er zijn van
die oude koekplanken enkele terug
gevonden uit de 14de en latere
eeuwen. Helaas is er echter veel
materiaal verloren gegaan; het hout
is weggerot of vrijwel door de hout
worm opgegeten.
Exameneis!
Er bestond in de 14de eeuw een
Lebzeler- en peperkoekengilde,
waarbij het snijden van een koek
vorm exameneis was voor het be
halen van de meesterkoekebak-
kerstitel. De planken kwamen van
de 'es en van de pereboom. De
prachtigste figuren werden uitein
delijk in de stempels gesneden.
Ware kunstenaars beoefenden het
vak. Opvallend is de liefde voor
Sint en de jongelingen, een oude
houtsnede (plm. 1550).
het detail omstreeks de zeventien
de eeuw.
Gelukkig zijn ons enkele voor
beelden van dit ambacht bewaard
bleven en kan ons oog zich ver
lustigen aan de symbolische schoon
heid van die oude speculaasvor-
men. Want het symbool vierde
hoogtij in die eeuwen. Een oude
koekvorm van 1800 toont ons het
symbool van harten, verwerkt in
de onderkant van de mantel van
de heiligefiguur.
Wij spreken van „de goed heilig-
man", maar dit is een verbastering
van „de goed heilickman", waarbij
heilick afgeleid is van huwelijk.
Daarom is hij ook de bescherm
heilige van trouwlustige jonge
meisjes. Vandaar die harten in de
speculaasvorm. Vandaar ook het
geven van een dergelijke Sint-Ni-
colaaskoekfiguur onder de bena
ming „vrijer" als plaaggeschenk
aan jonge ongehuwde vrouwen.
De symboliek sterft langzaam uit,
ook uit dit feest. Tegenwoordig
schroomt men niet dergelijke zoge
naamde „vrijers" in zijn onwetend
heid aan kinderen of gehuwden te
geven, een bewijs dat de symbo
lische betekenis verloren is gegaan.
Met het verdwijnen hiervan is ook
de Sint-Nicolaasfiguur langzaam
uit de kunst verwenen. Er is vrij
wel geen moderne kunstenaar die
de figuur van de heilige nog als on
derwerp voor een werk kiest.
(Nadruk verboden).
We weten het, op de ver
jaardag van St. Nicolaas dient
er gestrooid te worden en
krijgt 't kind snoepgoed, ver
pakt in cellofaan, maar het is
toch niet wenselijk, dat het
kind de gehele avond en de
volgende^ dagen blijft snoe
pen, het ene suikerwerk na
het andere. Het gevolg is, dat
aan de tandarts een druk be
zoek gebracht moet worden,
want het is alom bekend, dat
juist al die zoetigheden de
oorzaak zijn van tand- of kies
pijn, zowel bij groten als bij
kleinen.
Dat die grofe mensen zich
ook schuldig maken aan deze
fout, weten we allemaal, ze
geven daardoor tevens een
slecht voorbeeld aan de klei
neren, die al heel gauw den
ken, dat het zo hoort. De be
kende „toffees' bv. zijn al
heel slecht, juist omdat ze aan
de tanden blijven kleven.
Wat denkt u van gezonde
hartige hapjes tijdens het uit
pakken van de geschenken?
Bv. kaastruffels? Of nolen, vij
gen en dadels? Een roletje
drop is heus niet verkeerd en
de meeste kinderen zijn er
dol op, maar.... ook hier
weer matigheid en geen zak
ken vol, ofndat het zo goed
koop is.
Een enkele goede kwaliteit
vruchtenbonbon behoeft men
het kind eveneens niet te ont
houden, terwijl moeder er zelf
ook dol op is. Presenteer op
die avond eens een peper
muntje, het kan geen kwaad.
Zelf maken.
Maar pepernoten en suiker
werken zelf, dan weet u waar
e.e.a. gemaakt is. Kent u het
recept niet van genoemde
heerlijkheden? Hier volgt dat
van kaastruffels: 200 g. rogge
brood, 175 g. geraspte kaas
(liefst oude pittige), 100 g. bo
ter of margarine Het rogge
brood in stukjes breken
(eventueel raspen) en met een
vork fijn maken. Het brood
met ongeveer 100 gr. kaas, de
boter of de margarine en
eventueel iets water er bij,
vermengen tot een samenhan
gende massa. Hiervan balle
tjes vormen en door de rest
van de kaas rollen.
Voor kaaskoekjes neme
men: 150 g. bloem, 100 g. bo
ter of margarine, 100 g. ge
raspte kaas, peper, zout, een
eidooier. De bloem met de in
stukken gesneden boter en
het grootste deel der kaas
dooreen kneden. Het deeg
met peper en zout afmaken
en met een deegrol of fles
uitrollen lot een dunne lap
ter dikte van ongeveer 1/3
cm. Van het deeg reepjes snij
den of er met behulp van een
glaasje of dekseltje koekjes
van steken. De koekjes even
tueel bestrijken met eidooier
en bestrooien met de achter
gehouden kaas. De kaaskoek
jes in een matig warme oven
in 10 minuten gaar bakken.
In plaats van het brood.
De broodmaaltijd vooraf
gaande aan de pakjesavond
wordt door heel wat kinderen
niet de eer aangedaan, die
men er aan dient te geven,
daarom raden wij u aan, en
kele broodjes vooraf gereed
te maken, belegd met kaas
ragout, die tijdens het uitpak
ken genuttigd kunnen wor
den, ze gaan er in als „koek".
Ziehier het recept (4 stuks) 4
puntbroodjes, boter of mar
garine, 2 dl. kaasragout, wat
peterselie. Men neme liefst
broodjes, die een dag oud
zijn, het kapje er a( snijden
en de broodjes uithollen.
Broodjes en kapjes van bui
ten dun besmeren met boter
of margarine en de broodjes
vullen met ragout Het kapje
op de ragout drukken. De
broodjes vervolgens in de
warme oven bruin bakken en
opdoen op een scholel, be
dekt met een vingerdoekje of
papieren servetje. Desgewenst
*5!» met wat peterselie versieren.
Kaasragout maakt m^n als
volgt: V2 liter melk of waler
met bouillonblokjes of bouil-
Ion, 50 g. bloem, 50 g. boter
of margarine, 75 a 100 g. kaas
wat zout, aroma en eventueel
wal peper.
De boter of de margarine
smelten, de bloem toevoegen
en de massa glad roeren. Het
Q vocht geleidelijk onder goed
roeren, toevoegen. De bouil-
|T| lonblokjes in de saus oplos
sen. De saus even laten door-
"O koken. De kaas in blokjes
snijden en deze door de saus
roeren. De ragout niet meer
Z laten koken, en op smaak ma
ken met zout, aroma en/of
peper.
Pepernoten
Het recept voor het zelf
maken van pepernoten luidt:
(J 250 g. bloem, 75 g. basterd
suiker, 75 g. stroop, een paar
lepels melk, 1 theelepel ka
neel, Vz theelepel gemalen
kruidnagelen, een mespunt
>dubbelkoolzure soda en wat
zout. Vermeng alle droge in-
pi grediënien goed door elkaar,
de stroop er al roerende aan
toevoegen en zoveel melk,
dat een deeg verkregen is,
W dat vrij stijf is. Van dit deeg
kleine knikkertjes maken, leg
ze op een beboterd bakblik,
Dl druk ze iels plat en bak ze
gedurende 10 minuten in een
matig verwarmde oven gaar
en bruin.
„Zwarte Piet-pudding"
Voor de pudding: liter
melk, 70 g. griesmeel (6 eet-
lepels), 50 g. suiker (3% eet
lepel), zoul, een slukje ci-
ÏT1 troenschil, een grote kom of
4 kleine kommeljes met ronde
bodem. Voor de vla: 3 dl.
melk, 18 g. cacao (2 eetlepels)
Hl 18 g. maïzena, 30 g. suiker (2
eetlepels) en wat zout. Voor
de garnering: een stukje wit
en een stukje rood of groen
papier.
De melk aan de kook bren
gen met de citroenschil. Het
griesmeel vermengen met de
suiker en het zout en onder
roeren in de kokende melk
strooien. De massa 5 minuten
zachtjes laten koken. Deze
moet zo dik zijn, dat een
straal, die van de lepel af-,
loopt, in de pan nog net ge
lijk vloeit. De citroenschil
verwijderen en de brij over
doen in een met koud water
omgespoelde kom of komme
tjes. De pudding geheel koud
laten worden en op een schaal
of op 4 bordjes omkeren. Dan
de vla maken door de maïze
na te vermengen met de sui
ker, de cacao en wat zout en
deze met een scheutje melk
aan de kook brengen en het
papje er, onder roeren, in
schenken. De vla even laten
doorkoken. De massa moet zo
dik zijn, dat zij op een om
gekeerde lepel blijft liggen.
De vla over de pudding gie
ten en een weinig laten af
koelen Met een lepeltje
ogen, neus en mond er in te
kenen, zó, dat het wit van de
pudding te zien komt. De
overgebleven vla verdunnen
met een scheutje koude ge
kookte melk, op smaak afma
ken met suiker en als saus bij
de pudding geven.
De versiering bestaat uit
kraag en veer. De kraag ma
ken we door van hel witte
papier een strook af te knip
pen en deze te plooien. De
reep om de onderste helft van
het gezicht leggen. Een veer
knippen we van het gekleurde
papier door er met een schaar
knipjes in te geven. De reep
jes omhog halen en een beet
je omkrullen met behulp van
de schaar. Leg een roe naast
het puddingbord en het suc
ces bij jong en oud is ver
zekerd.
(Nadruk verboden).
