ZIERIKZEESCHE
NIEUWSBODE.
Maandag 30 Maart 1914.
EERSTE BLAD.
NIEUWST IJ DINGEN.
(Z ierlkzeesche
C o u r a n t
ABONNEMENT.
De abonnementsprijs van dit bladdat iederen
MAANDAG, WOENSDAG en VRIJDAG verschijnt, is
voor Zierikzee f 1,30, voor alle andere plaatsen in
Nederland f 1,60 per 3 maanden.
Afzonderlijke nummers 5 cent.
Voor het buitenland, verzending ééns per week,
f 10 per jaar by vooruitbetaling.
70ste JAARGANG, No. 9524.
Directeur i A. J. DE LOOZE Jr.
Uitnewer.Hoofdredacteiir i A. FRANKEL.
Redacteuri J. WAALE.
ADVERTENTIE N.
Van 13 regels 30 ets meerdere regels 10 ets.
Bjj abonnement op voordeelige voorwaarden. Het
tarief hiervoor is aan het bureau verkrijgbaar.
Groote letters worden naar plaatsruimte berekend.
De inzending moet geschieden des Maandags-,
Woensdags- en Vrijdagsmiddag» uiterlyk vóór ff.30 ure.
Dit nummer bestaat uit twee bladen.
BERICHT.
Tengevolge van de steeds
grooter wordende oplaag van
ons blad, waardoor met het af
drukken vroeger moet worden
begonnen, verzoeken wy H.H.
Adverteerders er voor te willen
zorgen, dat de advertentie u op
den dag van uitgave uiterlyk
vóór 2,30 ure lu ons bezit
zyu, daar deze anders tot een
volgend nummer moeten blijven
liggen.
DE DIRECTIE.
AMERIKA.
Met 194 tegen 39 stemmen is door
het Huis van afgevaardigden van den
staat Massachusetts een aanvulling op
de grondwet aangenomen, bepalönd, dat
het woord „mannelijk" uit de bepalingen
op het stemrecht zal vervallen. De Senaat
had deze aanvulling reeds aangeuomen.
De vrouwen in dezon staat zullen dus
in het vervolg kiesgerechtigd zijn.
NEW-YORK, 28 Maart. In de staten
New-York, Pennsylvania en Ohio hebben
noodlottige overstroomingen plaatsgehad.
De schade bedraagt waarschijnlijk meer
dan een millioen dollar. Twee personen
zijn verdronken.
ITALIË.
Het onderzoek naar het z.g. tweede
testament van kardinaal Rampolla, dat
gestolen heette te zijn, is gestaakt, daar
alle nasporingen vruchteloos bleven.
Tusschen de belanghebbende personen
is een overeenkomst getroffen, waarbij
o.m. besloten werd het verzoek van
Vatikaansche zijde tot afgifte van de
politieke documenten uit de erfenis toe
te staan.
De hertogin Campobello, die aanspraak
maakte op de erfenis, verklaarde af te
zien van het instellen van een nader
onderzoek naar het bestaan van een
tweede testament.
De kamerdienaar van den overleden
kardinaal, die gearresteerd was onder
verdenking verschillende voorwerpen uit
de woning van zijn heer ontvreemd te
hebben, is voorloopig op vrije voeten
gesteld.
ZWITSERLAND.
CHAMONIX, 28 Maart, Door een
sneeuwstorm zouden een hotel, aan den
Montetsbergpas gelegen, en verscheidene
woonhuizen te Trolechamp verpletterd
zijn. Een andere lawine, afkomstig van
de Aiquille Verte veroorzaakte aanzien
lijke schade. Persoonlijke ongelukken
kwamen niet voor.
Uit Stad en Provincie.^
Benoomiog gemeente-secretaris.
ZIERIKZEE, 30 Maart. Voor de be
trekking van secretaris dezer gemeente
hebben zich 27 sollicitanten aangemeld.
Paard te water.
Zaterdag in den voormiddag geraakte
het voor een wagen bespannen paard van
Batenburg te water op de Nieuwe Haven.
Met eenige kneuzingengekregen ten
gevolge van den val, werd het over het
slik, onder de brug door, in de nabijheid
van de gasfabriek op het droge gebracht.
Tramltyn BrouwershavenBurgh.
De uitvoeriug der werken voor den
aan te leggen tramlijn Brouwershaven
Burgh eu van do wijzigingen in de route
van den tram Brouwershaven naar Brui-
ni8se is opgedragen aan den heer J. M.
Panny, aannemer te Krabbendijke.
Obligatteloening Botterdamsche
Tram wegmaatschapp^J
Wij maken onze lezers opmerkzaam
op achterstaande advertentie, waarbij de
Rotterdamsche Tramwegmaatschappij de
uitgifte van een 4£ pCts. obligatieleoniug
groot f 500,000, wordt aangekondigd.
Die leeniug dient voor do voltooiing
der lijn BurghBrouwershaven, en ook
voor de uitbreiding der stoomtramwegen
op dö Zuid-Hollandsche eilanden eu van
het rollend materieel.
De leeniDg zal uiterlijk binnen 40 jaren
door uitloting pari worden afgolost.
De obligatien worden uitgegeven in
stukken van f 1000.
Lezing van mr. dr. 8. J. M. van Genns.
'■De groote bovenzaal in het „Huis van
Nassau" was Vrijdagavond flink bezet,
teneinde mr. dr. S. J. M. van Geuns te
hooren, die, hoewel wonend te 's-Hertogen-
bosch, Zierikzee en haar inwoners niet
vergeten kan. Vandaar dat hg van de
uitnoodiging der Liberale Kiesvereeniging
te dezer stede een politieke lezing to
houden, gaarne gebruik heeft gemaakt,
om zijn vroegere woonplaats weer eens
te bezoeken.
Op het podium hadden, behalve het
bestuur der Liberale Kiesvereeniging
ook de besturen van de Vryz-Demo-
kratische Kiesvereeniging en van de
Jonge Vrijzinnigen plaats genomen. Ook
was het bestuur der Vereeniging yoor
Vrouwenkiesrecht aanwezig.
De voorzitter' van eerstgenoemde ver
eeniging, de heer L. Doeleman, heette
in zyn inleidend woord, waarin hy er
op wees, dat in dezen stillen politieken
tyd, onze tegenstanders niet stil zitten,
zoodat wii dat ook niet mogen doen,
mr. S. J. M. van Geuns van harte wel
kom, waarop hg dezen het woord gaf.
Mr. Van Geuns was het met den
voorzitter eens, dat wy in een betrekke
lijk rustigen tyd nu leven, in tegenstelling
met het belangrijke jaar op politiek
gebied, dat achter ons ligt. En wanneer
hy dan terugdenkt aan den gevoerden
verkiezingstijd, dan komen in zyn ge
dachten mannen als Roodhuyzen en De
Jong, die door hun aratorische talenten
de samengestroomde menigte mede-
sleepten, dan rees voor zyn geest de
figuur van mr. Patyn, die urenlang het
auditorium aan zich wist te boeien, en
dan zag hij den tegencandidaat ds. Hoger-
zeil, die zyn standpunt principieel uiteen
zette Een dergelijke terugblik is nuttig.
Hy stemt tot nadenken, en spoort ons
aan nog eens de grondslagen van ons
politiek leven te toetsen. Geen geschikter
tydstip hiervoor dan juist het togen-
woordige, waarin wy hebben een
conciliatie-Ministeiie, dat den schoolstrijd
wii beëindigen en den schoolvrede tot
standbrengen.
Na deze inleiding begon spreker met
de behandeling van zijn onderwerp
„Godsdienst en Politiek", schetste de
bevoorrechting van de Ned. Hervormde
Kerk in 1814, een bevoorrechting, waar
aan in 1815, toen de Zuidelijke Neder
landen, 't tegenwoordige België, by Neder
land gevoegd werden, een einde kwam.
Er kwam toen gelijkstelling. Op dit begin
sel werd in de volgende grondwetten
voortgebouwd. In 1848 werd 't recht van
placet afgeschaft, zoodat geen staats
toezicht meer werd geoefend op de
correspondentie met de hoofden der
kerken. Spreker schilderde de groote
godsdienstige beweging in 1853, meer
bekend onder den naam van de April
beweging, toen de bisschoppelijke
hiearchie hersteld werd, die den val
van hetministerie-Thorbecke ten gevolge
had. Vooral had in die dagen de
Pauselijke allocutie een groote emotie
in ons land teweeggebracht.
Spreker besprak vervolgens de veel
besprokene postcirculaire van den
Minister Regout, die ten doel had even
redigheid te scheppen tusschen de post
ambtenaren en de godsdienstige gezind
heid in de streek, waarin de ambtenaren
wonen. Minister Lely heeft die post
circulaire ingetrokken, omdat hy haar
in stryd aohtte met de Grondwet, die
niet de bedoeling had de ambten even
redig te verdeelen. De staat moet zich
neutraal houden.
Het kenmerkende van de kerkelijke
partyen op politiek terrein is dit, gelyk
Minster Cort van de Linde zegt, dat zy
by het beoordeelen en bepalen van het
algemeen belang zich plaatsen op den
grondslag van den geopenbaarden gods
dienst. De Staat zeggen zy, hebbe zich
te richten naar de algemeen Christelijke
beginselen.
In de schoolkwestie trokken de Katho
lieke bisschoppen party voor de anti-
revolutionnairen. Van dat oogenblik
af gingen deze partijen samen, waarby
zich later de Christel ijk-Historischen
voegden.
De liberalen zeggeD, dat het geloof
een zaak van het individu is. De Staat
heeft zich daarmede niet in te laten.
Ds. Hogerzeil beweert: gij kunt uw
godsdienst niet thuis laten.
Spreker bestrijdt die bewering niet,
deelt haar zelfs, maar is toch ook van
oordeel, dat het dogma wel kan worden
te huis gelaten, en dat daarmede de
Staat zich niet heeft in te laten.
Met sprekende voorbeelden staaft
spreker zyn meening, dat de innerlijke
godsdienst by alle raenschen dezelfde is.
Menschen van verschillende godsdienstige
gezindheid kunnen zeer goed met elkander
samenwerken.
Gy verheerlijkt de rede, zeggen de
tegenstanders.
De liberalen zijn in den loop der jaren
veelzydiger geworden, waarin de grond
ligt van het vele, dat zy aan de kerkelyk-
politieke partijen hebben toegekend.
Kappeyne moge eens gezegd hebben,
dan moeten do minderheden maar onder
drukt worden. Maar het is niet goed
van onze tegenstanders dit telkens tegen
ons uit te spelen, want de liberalen zyn
in dit opzicht tot geheel andere inzichten
gekomen.
De wet van 1889, waarby de bizondere
scholen gesubsidieerd werdenis met
behulp van liberalen tot stand gekomen.
Spreker legt er den nadruk op, dat
wy met handhaving van eigen geloofs
overtuiging die van anderen hebben te
eerbiedigen. Dit eischt de wet der ver
draagzaamheid.
Tegen het separatisme gaat nu een
sterke strooming.
In verband hiermede verhaalt spreker
op pakkende wyze uit Nathan de Weise
van Lessing de geschiedenis der drie
ringen.
Wij zyn thans in een strooming van
verdraagzaamheid. Dit verzoenings-
Ministerie tracht de moeilijkste kwestie,
de schoolkwestie tot een oplossing te
brengen.
Na de pauze werd door den begaaf
den redenaar scherp gegeeseld het
voorstel van de vorige regeering tot
wijziging van artikel 192 der Grondwet,
zoodat dit niet langer mag vermelden,
dat het openbaar onderwijs een voor
werp is van de aanhoudende zorg der
regeering. Het was de bedoeling van
het rechtsche Ministerie de openbare
school tot een minderwaardige te ver
lagen, een school van lagere orde, die
ten hoogste geduld werd. Er is, zeide
spreker, in de geheele parlementaire
geschiedenis geen regeeringsvoorstel
aan te wyzen, dat zóó onbeschaamd
was als dat. De geheele historie van
den schoolstrijd heeft dit geleerd, dat
de bizondere school door de liberalen
niet alleen is geduld, maar dat door
deze haar ook de middelen zyn verschaft,
waardoor zy de plaats kon veroveren,
die zy thans inneemt. Wat de bizondere
school thans is, is zy geworden door de
hulp van de liberalen.
Vroeger had men nog voor de op
richting van een bizondere school ver
gunning noodig. Maar later werd de
stichting van bizondere scholen vry.
Geef ons een vrye school, zeide men,
en wy geven u trouwe burgers en ware
vaderlanders.
Eerst was subsidie geweigerd, omdat
men dit in stryd achtte met het karakter
van de bizondere schoolmaar toen men
subsidie vroeg, hebben de liberalen het
billyk geacht, die te verleenen.
En naast de bizondere school staat
de openbare school, die nog steeds door
de meerderheid der bevolking bezocht
wordt. Dat de B'jbel van de openbare
school verdwenen is, dat is gebeurd op
aandrang van de Katholieken.
Het voorstel van de vorige regeering
is nu voor haar noodlottig geweest,
want als er iets geweest is, dat aan de
rechterzijde kwaad heeft gedaan, dan
is het dat noodlottig voorstel geweest.
Minister Cort van der Linden nam by
zyn optreden het hoogste standpunt in,
waarop zich een staatsman kan plaatsen.
Hy trad op voor het belang van het
vaderland, opdat er een einde kome
aan den onzaligen schoolstrijd, die de
politieke atmosfeer vergiftigt en het
onderwijs schade doet. Hij heeft een
commissie van 9 leden benoemd: uit
elke fractie twee.
Dit is een verblijdend verschijnsel, dat
door allen in den lande met sympathie
ontvangen is. Hierdoor is vertrouwen
gewekt in dit Ministerie. En mocht het
aan dit Ministerie gelukken aan den
schoolstrijd een einde te hebben gemaakt,
dan zal het in het hart van het Neder-
landsche volk een eereplaats veroveren.
Het is, zegt spreker, voor ons liberalen
een heerlijke gedachte, dat een liberaal
Ministerie het heeft aangedurfd een
dergelijke oplossing tot stand te brengen.
En met groote onbevangenheid zal de
linkerzijde de subsidie-kwestie onder de
oogen zien, in dien zin, dat er zy
finaticieele onafhankelijkheid van het
bizonder onderwijs onder deugdelijke
waarborgen voor het gehalte er van.
En de rechterzijde ga niet langer voort
de openbarej.school met haar aantijgin
gen in een verachtelijk daglicht te
plaatsen. Spreker herinnert hierbij aan
hetgeen de heer Perrels indertyd in on3
blad gepubliceerd heeiten aan de
bloemlezing van den heer Ketelaar in
de Tweede Kamer.
Krachtig kwam spreker tegen den
verderfelyken geest van het separatisme
op. Schandelijk vond hy daarby de leuze
vóór of tegen Christus, evenals hy de
leuze, dat het canaille links stem, be
neden alle kritiek vond.
De heer Hogerzeil heeft gesproken
van de onderdrukking der raindenheden.
Het is niet goed, dat men telkens hierop
terugkomt. Maar in de Hervormde Kerk
zagen wy ook de minderheid onderdrukt.
Jongelui, die in Den Haag modern gods
dienstonderwijs hadden genoten, mochten
daar niet worden aangenomen.
Ook wy liberalen, hebben, zooals de
heer Enzlin, de voorzitter der Jonge Vrij
zinnigen, in zyn keurige rede 't vorig jaar
liet uitkomen, onze idealen. Wy hebben
van het voorgeslacht hooge goederen
ontvangen, die wy hebben te bewaren.
{Daverend applaus).
De voorzitter dankte hierop in warme
bewoordingen den gevierden redenaar
voor zyn uitnemende, schitterende rede,
die met gloed uitgesproken, een diepen
indruk maakte.
Volgens een bericht in het Nieuws
van den Dag van Maandag 23 Maart
1914, is tot Secretaris-ontvanger van
Vrijhoeve (Capelle N.-B.) benoemd de
heer A. J. de Bruin, thans secretaris
ontvanger van Ellemeet en Eikerzee.
Benoemd tot ingenieur van de Rijks
waterstaat derde klasse de heer H. Smal-
hout te Hansweert en tot buitengewoon
opzichter do heer P. H. Krijger te
Wissekerko, bij de opmetingen voor de
verbetering van den IJsel.
Door de Schippersvereniging
„Schuttevaer" zijn de volgende adressen
verzonden
Aan don Raad der gemeente Tholen,
met verzoek het wel daarheen te willen
leiden dat aan de buitenzijde van den
Zuiderhavendaw te Tholen eenige paal-
of steigerworken worden aangebracht en
dat de hinderlijke en gevaarlijke steenen
in den mond van do haven worden ver
wijderd.
Aan het bestuur van den Ouden Polder
van St.-Philipsland, met verzoek wel op
eeniger wyze den mosseldam bij Sint-
Philipeland, voor de scheepvaart te doen
aanwijzen.
De gemeenteraad van Vlissingen
heeft met 12 tegen 5 stemmen in be
ginsel besloten om bij de schoolgeld-
heffing progressie in te voeren.
KERKWERVE. Het aantal kiezers
bedraagt in deze gemeente 300. Dit
jaar voor Kamer en Staten 161, voor
den gemeenteraad 1239 kiezers vielen
af terwyl er 7 nieuwe op werden ge
plaatst.
RENESSE. Voor een byna gevulde
zaal hield Vrijdagavond de afdeeling
„Haamstede" van de Vereeniging voor
Vrouwenkiesrecht, bij den heer Kappers
een propaganda-avond. De voorzitster,
mej. Puiste, leidde spreker, den heer
P. A. Hubregtse, met een kort woord
bij zijne hoorders in.
Spreker zette in een onderhoudende
zakelijke rede uiteen: „Wat de vereeni
ging voor Vrouwenkiesrecht wil en wat
het petitionnement beteekent". De ver
eeniging wil eenvoudig het kiesrecht.
Spreker behandelt do verschillendo
argumenten, welke de tegenstanders
ineenen te kunnen aanvoeren togen
vrouwenkiesrecht. Minderwaardigheid
der vrouw b.v. Het is volstrekt niet
waar en ook onlogisch geredeneerd, dat
het intellect der mannen grooter is dan
dat der vrouwen. Waarom kunnen zy
dan ook niet voor eigen belangen
strijden en ook invloed uitoefenen op de
zaken van algemeen belang. Evenals de
man kunnen zij over sociale vraag
stukken denken en daarover een oordeel
uitspreken. Juist het niet gelyk denken
kan aanleiding geven, dat de uit te
vaardigen sociale wetten tot stand ge
komen door overweging van het oordeel
van beiderlei kunne, beter en vaak
doeltreffender zijn. Indien er waardeerings-
cijfers konden gegeven worden van het
intellect van man en vrouw en hunne
capaciteiten, zou het nog te bezien
staan in wiens voordeel de schaal over
ging. Is het rechtvaardig de vrouw uit
te sluiten Uit het oogpunt van recht
vaardigheid en billijkheid moest de
vrouw, die aau wetten heeft te gehoor
zamen, ook een stem hebben bij de
verkiezing van personnen, die de wetten
tot stand brengen. Ook zij moesten
stem in het kapittel hebben, waar wetten
worden uitgevaardigd, die het geziD, de
familie-verhouding, de opvoeding en de
verzorging van het kind betreffen. Het
is een weerlegbaar argument, wanneer
beweerd wordt dat de vrouw het kies
recht niet noodig heeft. Onze wetten,
b.v. het Burgerlijk Wetboek, door
mannen gemaakt, zijn in dezen tijd
onrechtvaardig en onbillijk tegenover
de vrouw, die in vele artikelen de
vrouw uitschakelen of haar alleen plichten
opleggen en geen rechten geven. Zij
trekken doorgaans aau het kortste eind.
Hoe heilzaam kan een vrouw niet
medewerken, doordat zij een anderen
kijk op de zaak heeft dan de man.
Zouden zij niet evengoed, misschien
zelfs beter den bouw en inrichting b.v.
van een ziekenhuis, de verpleging van
militairen en zieken kunnen beoordeelen
en beslissen, dan tot heden door mannen
Spreker meent voldoende te hebben
aangetoond, dat kiesrecht voor vrouwen
een eisch van den tijd is en niet langer
mag uitblijven. Gelijkstelling van man
en vrouw inzake kiesrecht is het doel,
waarvoor deze afdeeling propaganda
maakt. Geen algemeen kiesrecht met
uitsluiting onder voorbehoud, waarvan
sprekor voorstander is, beoogt deze
afdeeliDg. Met een kort woord zet
sproker de wordingsgeschiedenis van het
petitionuement inzake kiesrecht uiteen.
De vereeniging wil nu aandringen op
wat het verzoekschrift bevat: Grond
wettelijke gelijkstelling van man en
vrouw in de te herziene grondwet.
Spreker vraagt daarom de mede
werking van de aanwezigen door het
teekenen vah genoemd verzoekschrift
aan de regeering, welke aanwezigen hy
hoopt overtuigd te hebben van de
onrechtvaardigheid en onbillijkheid der
uitsluiting van de vrouwen van het kies
recht. Het petitionnement werd door
velen geteekend.
Na de rede des heeren Hubregtse
werd een tableau vertoond, voorstellende
„De vrouw voorheen en thans". Een
vrouw aan het spinnewiel ter eener en
de vrouw bezig met huisvlijt ter auderer
zij do, onder de beschermende vleugelen
van een engel.
De voordracht voor twee dames„Een
koffiepraatje", viel zeer in den smaak
van het publiek. Doel dezer pakkende
voordracht? Duidelijk te doen uitkomen
de billijkheid en de rechtvaardigheid
van do gelijkstelling van inau en vrouw
iuzake kiesrecht. Als men weêt dat
deze voordracht fabrikaat is van mej.
Hubregtse van Burgb, mag niet ver
zwegen worden, dat de logische ge
dachten daarin zeer duidelijk vertolkt zijn.
Het tooneelspel „Op den goeden weg"
werd zeor verdienstelijk afgespeeld. Het
gaat niet aan ons bij alle personen in
liet stuk een voor een te bepalen.
Wanneer de critiek in dit verslag
zwijgt, dan is het, omdat by geen der
