ZIERIKZEESCHE
NIEUWSBODE.
Maandag 9 Juni 1913.
ill. BOLLE Lz.,
.1. II. C. HEUSE rn
K. J. IIOCKE ilOOGEiMtOO.il,
11. Bolle Lz.,
J. H. C. fleijse en
K. J. Ilocke lloogeiiboom.
(Z ierikzeesche
C o u r a n t).
ABONNEMENT.
Do abonnementsprijs van dit bladdat iederen
MAANDAG, WOENSDAG en VRIJDAG verschijntis
voor Zierikzee f 1,30, voor alle andere plaatsen in
Nederland f 1,60 per 3 maanden.
Voor het buitenland, verzending édna per week,
f 10 per jaar bij vooruitbetaling.
698te JAARGANG, No. 9398
Directeur i A. J. DE LOOZE Jr.
Uitgever-Hoofdredacteur i A. FRANKEL.
Redacteuri J. WAALE.
ADVERTENTIE N.
Van 13 regels 30 ets., meerdere regels 10 ets.
Groote letters worden naar plaatsruimte berekend.
De inzending moet geschieden des Maandags-,
Woensdags- en Vrgdagsmiddags uiterlijk 2 ure.
Dit nummer bestaat uit
twee bladen.
op Vrijdag deu 13 Juni.
Wij noodigen de kiezers van Schou
wen en Duiveland uit om op Vrijdag,
den 13 Juni, ter verkiezing van drie
leden voor de Provinciale Staten, hunne
stemmen uit te brengen op de af
tredende leden, de heeren:
beproefde vrijzinnigen, verdienstelijke
mannen, die steeds in de vergaderingen
der Provinciale Staten met warmte voor
de belangen van dit eiland geyverd
hebben, en die daarom dan ook door
de Centrale Liberale Kiesvereeniging
met algemeene stemmen opnieuw can-
didaat zyn gesteld.
Hernieuwt hun mandaat.
Komt in dezen ernstigen tyd trouw
ter stembus op.
En stemt met overweldigende meer
derheid de heeren
De Openbare School
in gevaar.
Zegeviert reohts bij de stembus, dan
is, gelyk reeds vroeger in ons blad in
een drietal artikels door den heer
Perrels helder en zakelyk uiteengezet
is, de openbare school In gevaar.
Want het gaat thans om het al of
niet voortbestaan der Openbare School.
Wordt toch het regeeringsvoorstel
tot wyziging van artikel 192 der Grond
wet aangenomen, dan wordt de bizondere
school regel, en de openbare school
zoodanig verdruktdat zy tot de
uitzonderingen zal gaan behooren.
De openbare school moet immers
worden vernietigd.
Zóó wil het dr. Kuyper.
En zóó wil het ook deze regeering.
Reeds dit gevaar alleen is genoeg om
alle vryzinuigen, om allen, die het
openbaar onderwys voorstaan, en die
zich liefdevol de jaren herinneren, op
die school doorgebracht, te wapen te
doen loopen en schouder en schouder
te doen staan om dit gevaar te keeren.
Jarenlang is de openbare school stelsel
matig met de laaghartigste middelen
bestroden geworden.
Men heeft haar genoemd „de pest en
den kanker" (da. Offringa).
Men riop„Zy werkt nog verderfe
lijker dan de joneverflesoh" (ds. Vonken-
berg).
Men zei, dat zy schuld had aan de
volheid van gevangenissen en krank
zinnigengestichten" (ds. Oftringa).
Zóó schold men haar.
En zóó beloog men haar.
Opzettelyk.
De openbare school, waar de kinderen
in verdraagzaamheid worden opgevoed,
werd tegen beter weten in door hen,
die het Evangelie der liefde met hun
lippen belyden, zwartgemaakt en zoo
doende in een verachtelijk daglicht
geplaatst.
Deed één openbaar onderwijzer iets,
wat afkeuringswaardig was, dan werd
moord en brand geschreeuwd, en de
geheele openbare school in de donkerste
kleuren geschilderd.
En wat gebeurt er op tal van bizondere
scholen
Op deze worden de kinderen geleerd
te bidden tegen de vrijzinnigen,
te zingen vóór de coalitie.
Het heilig gebed wordt voor politieke
doeleinden ontwijd.
En niet tevreden, dat men de kinderen
naar kerkelijke en politieke richting, in en
huiten de school afscheidt en afzondert,
legt men in hun ziel don verdertelyken
kiem van haat en vijandschap tegen
andersdenkenden.
Opent toch uw oogen, gy die ver
blind zyt, en ziet.
De vrijzinnigen hebbentoen zij
inzagen, dat ook de bizondere school
rechtmatige aanspraak had op subsidie
van staatswege, die subsidie niet. langer
onthouden.
Hierdoor hebben zij aan de overtuiging
van andersdenkenden volop recht gedaan.
Verscheidene liberalen hebben in 1888
gestemd vóór de wet-Mackav, waarby
de subsidiëering der bizondere school
werd ingevoerd.
En later heeft de liberale minister
Goeman Borgesius, het subsidie nog
verhoogd.
En wat wil men nu van rechts
Men wil thans de openbare school,
die nog door drie-vijfde van de
Nederlandsche jeugd bezocht wordt,
geheel en al ontvolken, en op haar
puinhopen nieuwe bizondere scholen
stichten.
Welnu, daartegen zullen allen, die in
de Openbare School één der grondzuilen
van onze nationale eenheid zien, zich
met hand en tand verzetten.
Nog steeds is de Openbare School, die
door honderdduizenden bezocht wordt,
de plaats, waar alle kinderen des volks
elkaar ontmoeten kunnen, om in eendracht
en liefde te worden onderwezen en op
gevoed, zonder elkander te leeren haten.
Geloof hen niet, die verkondigen, dat
hun Christelyke school de waarborgen
biedt voor een waarlyk Christelijk
onderwys, en dat de kinderen van die
school tegen alle verleiding geharnast,
later het leven ingaan.
Want het is van algemeene bekend
heid, dat meerdere voormannen der
socialisten vroeger op de banken der
Christelijke school hebben gezeten.
Ook de door rechts zoo hevig
gesmade Ossendorp, de voorzitter van
den Bond van Nederlandsche onder
wijzers, is een leerling der bizondere
school geweest.
En dan durft men nog de openbare
school met het socialisme in verband
brengen.
Is het niet kras?
Gewezen wordt van rechts op het
toenemend bezoek der bizondere school.
Maar men verzuimt daarbij de middelen
te vermelden, die gebezigd worden om
ten profijte van de bizondere school de
openbare leeg te pompen.
Schier iedere week komen er staaltjes
aan het licht, die bewyzen, hoe ouders
eenvoudig geprest worden hun kinderen
naar de bizondere school te zenden.
Slag op slag komt het voor, dat be
hoeftige ouders, die by een kerkbestuur
of diaconie om ondersteuning moeten
aankloppen, hooren moeten„Wy willen
u die ondersteuning wel geven, maar
dan moet gy uw kinderen naar de
bizondere school zenden".
Of als die ouders reeds onderstouning
genoten, dat hun wordt toegevoegd
„Wij houden met die hulp op, tenzij gij
uw kinderen naar onze school stuurt".
Scherp is het zwaard van den honger.
Voor dat zwaard zwichten velen.
En hiermede, en met nog vele andere,
ongeoorloofde middelen vult men de
school.
Tal van zulke gevallen worden bekend.
Maar hoevele worden nooit openbaar
En als eens in het jaar de kinderen
op de bizondere school moeten geteld
worden om naar hun aantal het subsidie
van staatswege te berekenen, dan worden
tijdelijk kinderen in de school gehaald,
die er reeds af waren, maar die nog
gedurende eenige dagen dienst kunnen
doen om meegeteld te worden, teneinde
aldus het subsidie te verhoogen.
Is dit Christelijk?
In Zonneraaire moesten een viertal
kinderen, die in de hoogste klasse van
de bizondere school zaten en uitstekende
leerlingen waren, bleven zitten, opdat
voor die school de gewenschte subsidie
kon verkregen worden.
De openbare school is de by uitstek
nationale school, omdat zy gansch de
natie omvatten wil.
Kan dat ook van de bizondere school
gezegd worden?
Beslist niet.
Zy sluit door haar cenzydig karakter
andersdenkenden uit.
Zelfs draagt een i ategorie van bi
zondere scholen door le vvyze, waarop
daar de geschiedenis onderwezen wordt,
een anti-nationalon stempel.
Daar worden schoolboekjes gebruikt,
waarin staat: „Zoo stierf Willem van
Oranje in don ouderdom van 51 jaar.
Welk een ongelukkige dood, want
schrikkelijk is het te vallen in de
handen der Goddelijke gerechtigheid na
zulk een leven!"
Tot kenschetsing van dien anti-natio-
nalen geest, waarin onderwezen wordt,
zouden wy nog meerdere voorbeelden
kunnen aanvoeren, maar wij achten deze
ééne aanhaling voldoende.
Kiezers! de overwinning van rechts
bij de Juni-stembus beteekent den onder
gang van onze openbare, nationale school.
Wie die school-lief heeft, wie haar
instandhouding voor ons vaderland
noodig acht, schare zich om de banier
der concentratie, en stemme op den
17den Juni den candidaat der vrijzinnigen
Uit Stad en Provincie.
Zierikzee, 9 Juni. Vrijdagavond trad
in de dicht bezette Concertzaal als spre
ker op ds. Hogerzeil, de anti-rev. can
didaat voor de Tweede Kamer.
Door den heer D. Mulder werd de
vergadering met gebed geopend. In zijn
openingswoord zeide deze, dat het een
propaganda-avond was voor do anti-
revolutionnaire partij. Met verbazing
hoorden wij dat. Wij «lachten, dat de
anti-revolutionnairo candidaat zich a
zijn kiezers kwam voorstellen en zyn
denkbeelden voor deze uiteenzetten, en
dat hiervoor de openbare vergadering
belegd was. Maar blijkbaar hadden wij
verkeerd gedacht. Na het auditorium
aangespoord te hebben zich ordelijk te
gedragen, werd aan ds. Hogerzeil het
woord gegeven.
Deze hield een rede, die veel reden
tot ontstemming gaf. Had hij zich daarin
bepaald en beperkt tot een ontwikkeling
van zijn politiek standpunt, niemand
had spreker daarvan een grief mogen
maken, maar nu de strijdlustige dominé
stelselmatig en met innig welgevallen
de liberalen zoo zwart mogelijk schilderdi
stootte hij af in stede van aan te trekken.
In den aanhef van zijn rede begon
hij eenige krasse zinsneden uit een twee-
of drietal vrijzinnige bladen aan Le
halen, met het kennelijk oogmerk te
doen uitkomen, hoeveel die honigzoete
anti-revolutionnaire partij van die stoute
liberale pers te verduren heeft.
Vervolgens viel hij - het concentratie-
program aan. Dat was zóó bedenkelijk,
dat reeds dadelijk drie generaals der
vrijzinnigen liet commando neerlegden.
En hoe verschrikkelijk vond de militante
dominé het, dat in liet concentratie-
program niet eens een paragraaf over de
defensie, ja zelfsniet over de finantiën
voorkwam. Dat was toch het toppunt
van nalatigheid. Maar niet slechts in
hetgeen de vrijzinnigen nalieten, waren
zij ernstig te laken, maar ook in hetgoen
zij deden. De booswichten hadden namelijk
de Hervormde Kerk in de politiek ge
bracht. Eu hoe durft nu een menscli
beweren, dat genoemde kerk in gevaar
is! Zoolang dc paarden toch voor den
staatswagen door dr. Kuyper gemend
worden, staat de Hervormde Kerk in
Nederland zoo vast als een rots. Dat is
het eenparig gevoelen van de mannen
die in ons land de Protestantsche be
weging in het leven hebben geroepen,
En wat de partij benoemingen betreft,
dat was eenvoudig laster. Er werd bij
alle benoemingen door dit Christelijk
Ministerie steeds op bekwaamheid gelet,
en niet op politieke richting of kerke
lijke kleur. Nooit werd iemand tot
schoolopziener benoemd, die niet zonder
fouten een brief kan schrijven.
Bij benoemingen van een burgemeester
werd steeds rekening gehouden met de
richting en gezindheid der plaatselijke
bevolking. De Ministers der rechterzijde
waren in dit opzicht hoogst nauwgezet.
Dat waren nog eens mannen van de
bovenste plank. Daar heb je o. a. Talma,
die ons volk had begiftigd met de wet
op de invaliditeits- en ouderdoms-ver-
zekering. En nu is, zoolang de aarde om
de zon draait, er geen mooier wet ooit
tot stand gekomen dan juist deze. Is
toch een werkman in loondienst, en al
verdient hij nog zoo weinig voor vrouw
en kinderen, en al zijn daarbij de levens
behoeften nog zoo duur, hij geniet het
onschatbare voorrecht wekelijkseen premie
in de schatkist te mogen storten. Heeft
zoo'n werkman het ongeluk vóór zijn
zeventigste jaar te sterven, dat sluit hy
zijn oogen met de zaligo gedachte, dat
de staat als een aangename herinnering
aan hem al die gedurende jaren gestorte
weekpremies behoudt, en dat zijn weduwe
bij den barmhartigen ds. Hogerzeil om
voorspraak raag aankloppen. En als
die weduwe gewoon is trouw ter kerke
te gaan, dan zal zij ook gewis door
de diakonie geholpen worden. Die wet
Talma is een pronkstuk van wetgeving.
Met het staatspensioen is het nu uit,
voor goed uit, want weldra komt die
prachtwet in het Staasblad te staan. Zij
staat er reeds in. Juicht Nederlandsche
werklieden, die van uw schamel loon
nog premie moet betalen, juicht gij
vrouwen, inzonderheid gij weduwen, die
uitgesloten zijt, juicht gij kleine bazen,
visschors, schippers, gij moogt week op
week uw premie storten voor uw knechtje
of halfwas, maar zelf moogt gij als gij
oud en arm en kerksch zijt, by dominee
Hogerzeil om zijn voorspraak bij de
diakonie verzoeken, teuehulc niet te ver
hongeren. Maar versmaadt gij het u te
vernederen, houdt dan by de aanstaande
stemming ds. Hogerzeil uit de Kamer,
en stem mr. Patijn. Want de wet staat
wel in het Staatsblad, maar kan in de
eerste drie jaar niet in werkiug treden
zoodat, als de vrijziunigen den strijd bij
de stembus winnen, die wet nimmer zal
in werking treden.
Door spreker werd voorts uitgeweid
over de afneming der openbare en de
toeneming der bizondere scholen, over
de vrije school en het recht der ouders.
En domiuee zat nu héérlijk op zijn stok
paardje, toen hij dit door hem geliefkoosde
onderwerp besprak. De slimmerd tracht
daaruit voor zijn candidatuur een slaadj
te Blaan.
Voor het debat gaven zich op de heer
Van Ravestein, schoolopziener, ds. De
Roode en ds. Snethlage.
De eerste debater citeerde eenige zin
sneden van rechts en het bekende
gezegde van Wijnbergen, dat al wat
canaille is links stemt. Hij stelt in het
licht, dat spreker met geen enkel woord
over het kiesrecht gesproken heeft.
Vermoedelijk durft hij met de kiesrecht-
plannen van de regeering niet voor den
dag komen. Bij die plannen wordt liet
vrouwenkiesrecht geheel genegeerd.
Over het halen van de kerk in de
politiek wijst debater er op, dat dr. Kuyper
art. 171 der Grondwet de etterende
wonde genoemd heeft en dat te St.-Maar-
tensdijk verstreken Zondag een predikant
van den kansel fel tegen de vrijzinnige
partij i9 uitgevaren.
IIij herinnert er aan, dat de liberalen
steeds voor de vryheid hebben geijverd,
Thorbecke schonk aan de katholieke
kerk de vryheid van organisatie.
De vrije school is het werk geweest
van de mannen, die in 1848 de
Grondwet hebben herzien. Wy, vrij
zinnigon, willen de openbare, de vrije
school, die opleidt tot alle christelijke
en maatschappelijke deugden. Maar wij
willen geen school, waarop Troelstra als
een varken op een bord wordt geteekend
en waar de kinderen voor den uitslag
der verkiezingen bidden. Hij is op zyn
reis naar Zierikzee een dorpje voorbij
gekomen, waar vijf a zes verschillende
kerken zijn. (Nieuwerkerk wordt geroepen).
Wordt het regeeringsvoorstel tot wijziging
van 'tGrondwets-artikel 194aangenomen,
dan verrijzen daar vijf zes verschillende
bizondere scholen. Dat is de splijtzwam,
die doorwerkt.
De wet van Kappeyne werd door
spreker afgekeurd. Georoken is met het
denkbeeld, dat geen bizondere school
uit de Staatskas subsidie mag ontvangen.
Betoogd wordt door debater, dat, waar
de bizondere school van Staatswege
;esteund wordt, men ook het recht
leeft te controleeren, dat het geld goed
besteed wordt.
Aan de rechtsgelijkheid zijn ouk
plichten verbonden. Wie het geld geeft,
moet ook het recht van controle hebben.
En oefende men contróle, dan zou
blijken, dat in het Zuiden de staats-
bijdragen voor het onderwijs gekapitali
seerd worden. Er is een school met een
kapitaal van f 70.000.
Wij vechten niet tegen subsidieering
van bet bizonder onderwijs, maar wy
mogen ook. niet 's lands gelden in een
bodemloozen put werpen.
Wat het recht der ouders op het kind
betreft, debater herinnert aan het geval
te Watergraafsmeer, waar aan de oudere
't recht ontzegd werd het kind naar de
openbare school te zenden, omdat de
kerk meende door den doop recht te
hebben op het kind.
Van dat recht der ouders blijft in de
praktijk vaak weinig over. Door onthou
ding van bedeeling en door andere
middelen worden tal van ouders ge
dwongen hun kinderen naar de bizondere
school te zenden.
En wat beteekent bet recht der ouders,
wanneer slechts J van het schoolbestuur,
uit ouders bestaat. Bovendien hebben
op scholen, waar geen schoolgeld geheven
wordt, de ouders in het geheel geen
zitting in het schoolbestuur.
Spreker wees er op, dat door dit
Christelijk Ministerie niets specifiek
Christelijks tot stand is gebracht. Voor
de Zondagsrust is niets gedaan met het
oog op de Katholieken. De eedskwestie
werd niet opgelost, de Staatsloterij werd
niet afgeschaft. De Katholieke minister
Kolkman vond, dat daarmede nog een
aardig duitje in de staatskas kwam.
Minister Talma was er niet tegen
een subsidie te verleenen aan de Land-
bouwtentoonstelling,, hoewel deze op
Zondag geopend was. Hij had tegen die
openstelling geen bezwaar.
De verzekeringswetten zijn ook niet
specifiek Christelijks. En de zedelijkheids-
wetten 1 Het ontwerp zedelijkheidswet is
echter afkomstig van 't vorig Ministerie.
Hij merkt evenwel opdat een deel
der rechterzijde tot de tegenstemmers
behoorde.
Wat de defensie betreft, wij zullen
allen, als er gevaar dreigt, naar de
grenzen gaan, en als de dominé voorop
gaat, ga ik hem achterna. (Daverend
applaus).
Toen Goeman Borgesius de plaatsver
vanging wilde afschaffen, toen waren de
Katholieken daartegen.
Besprekend de invaliditeits- en ouder-
doms verzekering merkt debater op, dat
een voorstel van de concentratie om alle
menschel! te helpen, die 70 jaar zijn,
door de rechterzijde werd afgestemd.
Als de linkerzijde wint, en zij dient
een wetsontwerp in tot invoering van
liet Staatspensioen, dan zal, zeide spre
ker, de Eerste Kamer, die rechts is#
dat wetsontwerp afstemmen. Maar debater
merkt op, dat ook de Eerste Kamer kan
omgaan, en gaat het niet in één keer,
dan over drie jaren nog eens.
Debater verdedigt de openbare school.
Zelfs Dc Visser heeft gezegd, dat zij
moet blijven bestaan,, omdat anders
wegens gebrek aan concurrentie het
peil van het bizonder onderwijs zal dalen.
Als de tariefwot komt, zal alles duurder
worden. En al zouden de loonen in
enkele vakken stijgendie stijging
weegt niet op tegen de prijsverhooging
der levensbehoeften.
Debater eindigde met den wensch, dat,
hoe ook de verkiezing moge uitvallen,
deze moge strekken tot heil van het
vaderland. (Levendige toejuiching).
De tweede debater, ds. De Roode,
stelde spreker de ernstige vraag, hoe
een predikant van de Hervormde Kerk
het met zijn beginsel in overeenstemming
kan brengen coalitie-candidaat te zijn.
Hij wee9 er op, dat twee nieuwe partijen
fevormd zijn, de Christelijk-Sociale
'artij, onder aanvoering van mr. dr.
Van Laar, en de Nationale Bond van
Protestantsche kiezers, van ds. Vau
Hoogenhuijze. Beide partijen bestrijden
de coalitie op grond van het gevaar,