ZIERIKZEESCHE NIEUWSBODE.
Zaterdag 2 Maart 1895.
Eerste Blad.
Algemeen Overzicht.
NIEUWSTIJDINGEN.
FEUILLETON.
Uit Schouwen en Duivelands verleden.
WESTENSCHOUWEN.
Verschijnt DINSDAG, DONDERDAG en
ZATERDAG.
De prijs per 3 maanden is f 1,30, franco per post
f 1,60.
Noord-Amerika, Transvaal, Indië enz. verzending
eens per week, f 10,per jaar.
51ste JAARGANG. No. 6583.
Directeur-Uitgever J. WAALE,
Advertentiënvan 13 regels 30 Cts.
meerdere regels 10 Cts.kunnen uiterlijk tot des
Maandags, Woensdags en Vrijdags middags
12 ure bezorgd worden.
Groote letter wordt naar plaatsruimte berekend.
Betalingen van Abonnements- of Advertentie-gelden gelieve men te zenden aan de Administratie Zierikzeesche Nieuwsbode"
Dit nummer bestaat uit
twee bladen.
Meldden wij reeds vroeger hoe de Duitsche
Keizer den bond der landbouwers, toen eene commissie
uit hen hem een bezoek bracht, weinig hoop had
gegeven, dat de tegenwoordige Regeering hunne
wenschen zou bevredigen, nog duidelijker heeft de
Kei'.^r dat uitgesproken aan den gewon en j aarlij kscben
feestdisch van den Landdag in Brandenburg, waar
aan hij mede aanzat. Hg begon 2ïjn toespraak, met
zijne getrouwe Brandenburgers te danken voor de
vernieuwde blijken van trouw en gehechtheid, die
zij hem weer hadden geschonken, dubbel te waar-
deeren in deze voor hem zoo moeilijke tijden, en
toen vervolgde hij: „De vragen, die op het oogen-
blik de gemoederen het meest in beweging brengen,
betreffen voornamelijk den landbouwstand. Mijne
gevoelens daaromtrent kunnen u voldoende bekend
wezen. Van ganscher harte hoop ik, dat het mij
gelukken zal iets duurzaams en nuttigs op dit
gebied tot stand te brengen en alle krachten zal
ik daartoe inspannen. Dringend evenwel waarschuw
ik tegen overspannen verwachtingen of het rekenen
op de verwezenlijking van hersenschimmen. Geen
enkele stand kan eischen, dat zij ten koste van
een andere bijzonder bevoordeeld wordt. De taak
van den heer des lands, is het de belangen van
alle standen tegen elkander op te wegen en met
elkander in overeenstemming trachten te brengen,
opdat het algemeen belang des vaderlands bevorderd
wordt. Slechts dan, wanneer Vorst en Volk daar
toe samenwerken, kau iets worden tot stand gebracht.
En nu wij op het punt staan den vijf-en-twintig-
jarigen gedenkdag te vieren van de herstelling van
dat gemeenschappelijk vaderland, nu mogen wg er
wel aau denken hoe slechts de gemeenschappelijke
arbeid van alle Duitsche stammen en Vorsten dit
werk heeft kunnen volbrengen". Deze belangrijke
redevoering beeft natuurlijk heel wat pennen in
beweging gebracht» Bijna alle partgen, uitgezonderd
natuurlijk de agrariërs, betuigen hunne ingenomen
heid met het gesprokene. En voorzeker heeft Keizer
Wilhelm een goed werk verricht door aldus open-
lgk te verklaren, dat hjj er niet aan denkt de
eischen der agrariërs in te willigen. Maar of hij
zijne Regeering daarmede een dieDst heeft gedaan,
valt te betwijfelen. De Umstarz-Vorlage berokkent
haar heel wat moeilijkheden. Da commissie, in wier
handen het wetsontwerp is gesteld, snoeit en ver
andert veel. Het Centrum heeft weer een amen
dement doorgedreven, waaruit duidelijk blijkt, hoe
deze partij die voordracht geheel omwerken wil in
haren geest, waardoor zij voor de andere partgen
onmogelijk wordt. Thans weer hebben de leden van
het Centrum voorgesteld, dat geldboete of gevangenis
straf van twee jaren gesteld wordt op het „in
woord of geschrift in het openbaar aanvallen of
loochenen van het bestaan van een God, de on
sterfelijkheid der ziel of het godsdienstig karakter
van huwelijk en huisgezin". Dit komt velen te
kras voor, en één der afgevaardigden van de andere
partij heeft dan ook reeds gevraagd, waarom men
het geloof aan 's Pausen onfeilbaarheid niet heeft
opgenomen. De Regeering zit met dit voorstel
danig in de war; het Centrum moet zij te vriend
honden, willen hare voorstellen worden aangeuomen.
Zoo heeft de begrootingscommissie uit den Rijksdag
de gevraagde 42l/a millioen Mark voor vier nieuwe
gepantserde kruisers, bestemd om Duitschland's
vlag wat meer te vertoonen, ingewilligd; en het
was het Centrum, die daar den doorslag gaf. Het
onderwerp tot verhooging der belasting op de tabak
is in handen gesteld van eene commissie van 28
leden, na eene kernachtige verdediging van den
Minister van Financiën, die aantoonde, dat tabak
een weelde-artikel is, meer dan bier, en er van een
rijksinkomstenbelasting noch van een rijkssuccessie-
recht iets komen kon.
Nu het adres van antwoord, met de talrijke
amendementen, welke daarbij door de oppositie
zijn ingediend, door het Kngelsche Lagerhuis is
afgehandeld, komen de andere wetsontwerpen, welke
Lord Rosebery in de troonrede heeft aangekondigd,
aan de orde. De Minister van Binnenlandsche Zaken,
de heer Asquith, heeft reeds het wetsontwerp tot
scheiding van Kerk en Staat in Ierland ingediend
en tevens vraagt de Minister voor Ierland, de heer
John Morley, dat het Lagerhuis zal besluiten om
terstond na afdoening dezer wet, de Iersche land-
bill aan de orde te stellen. Bij deze twee wetsvoor
stellen zal de Regeering weer heel wat moeilijkheden
ondervinden. De vorige week liepen er geruchten,
dat de ministerraad plotseling bijeengeroepen was,
en men bracht dit in verband met de kleine
meerderheid die de Regeering bjj de jongste stem
mingen tegenover haar vijandige amendementen op
i de oppositie verkreegsommigen spraken reeds
j van aftreding van het Ministerie. Het blijkt nu
echter, dat deze ministerraad werd bijeengeroepen
met het oog op het gebeurde in Egypte, waar de
j jonge Khedive, Abbas Pacha, zich weer eens een
j weinig tegenover Engeland roerde. De zaak is
echter reeds weder ia orde en de jonge Khedive
zal weer wel eindigen met het gezag vau Engeland
te erkennen.
In Bulgarije begint de toestand beter te
worden. Vorst Ferdinand heeft besloten, het voorstel,
door den leider van de Russiscbgezinde partij,
Zankoff, gedaan, van de hand te wijzen. Zankoff
verlangde, dat de Vorst het Ministerie Stoïloff zou
i ontslaan en weer zou overgaan tot ontbinding van
1 de Sobranje. Alleen op dezen grondslag meende
Zankoff, dat het hem gelukken zou, eene verzoening
tusschen Rusland en Bulgarije tot stand te brengen.
Op deze voorstellen zal Vorst Ferdinand niet ingaan.
Blgkbaar heeft hij rekening gehouden met de
algemeene ontevredenheid, waartoe de verzoening
van den Vorst met den Russischen onruststoker in
het geheele land aanleiding heeft gegeven. Indien
de Vorst weer gemeene zaak bad gemaakt mot
Zankoff, die in Bulgarije eene zoo groote rol heeft
gespeeld ten behoeve van Rusland, zou zjjn troon
zeker groot gevaar hebben geloopen. Wellicht
gelukt het Ferdinand, nu hij Zankoff verloochend,
meester te blijven van den toestand.
De JVoorsche Storthing is door Koning Oscar
te Christiania geopend. In de troonrede wordt aan
gekondigd welke wetsontwerpen de Regeering hoopt
voor te stellen, doch over het groote geschil tusschen
Noorwegen en Zweden wordt geen woord gerept.
De Koning heeft, zooals bekend is, den beer Stein
belast met de vorming van een Ministerie en deze
onderhandelt nu zoowel met zijne eigen partij-
genooten als met de leiders der gematigde iinkerzijdd
en der conservatieve partij, ten einde eeDe commissie
te vormen tot voorbereiding eenor schikking tusschen
do Kroon en de Volksvertegenwoordiging.
Engeland.
De vorige week stierven te Londen 1100 personen
aan de griep. De sterfte aldaar klom tot 34 per
per duizend, te Liverpool tot 46 per duizend.
F r a n k r ij k.
Vier jaren geleden pleegde oen dienstmeisje Lóonie
Maugrasop een openbaar bal te Joigny een
moordaanslag op baar ontrouwen minnaar, de
soldaat Louis Piètre, wien zij zes messteken toe
bracht, maar zonder hem te dooden. Zij stond
deswege terecht, maar zij werd vrijgesproken.
Zondag nu werd Piètre, die intusschen getrouwd
isterwijl hij met zijne vrouw eu zijn zwager
wandelde, onverhoeds aangevallen door een zwaar-
gebaard man, die hem een messteek in den schonder
toebracht. Piètre vluchtte, maar de man vervolgde
hem, totdat eindelgk een paar dragonders, die op
zijn hulpgeroep kwamen toesnellen, zich meester
maakten van den moordenaar, die niemand anders
bleek te zijn dan Léonie Maugras.
De wraakzuchtige vrouw, die een dolk en een
kleinen revolver bij zich had, was uit Issy les
Moulineaux, waar zij diende, naar Joigny gekomen
om haar ontrouwen minnaar te dooden. Zij zegt
dat zij daarna zelfmoord gepleegd zou hebben. In
de gevangenis weigert zij alle voedsel; zij wil, zegt
zij, van honger sterren. Het eenige wat haar spijt,
is dat zij baar doel niet heeft bereikt.
Zou Léonie nu weder door de gezworenen worden
vrijgesproken
-— Men wil voor wijlen den ontwerper van bet
Suez-Kanaal, den beer De Lesseps, een monument
oprichten en om daaraan bet karakter van een
algemeene internationale hulde te geven, is men
op de aardige gedachte gekomen om ieder passagier,
die het Suez-Kanaal passeert, in de gelegenheid te
stellen, door een vrij willige bgdrage van ten minste
één franc, mede te werken aau de vereering der
nagedachtenis van den man, die dat grootsche werk
tot stand bracht.
Een Franscb soldaat, die pas nit Duitscbland
teruggekeerd is, vertelt dat hg van 1870 tot 4
December 1894 in Duitscbland gevangen is gehouder.
Hij had als krijgsgevangene een van zjjn bewakers
te Dresden gedood. Daarop werd hij gevangen
gehouden tot 1883, toen bij er in slaagde te ont
vluchten. Hg werd echter,,nmienw gearresteerd en
toen veroordeeld tot een gevangenisstraf van 20 jaar.
Hij beweert, dat er nog zeven Fransche gevangenen
in Posen zjjn.
Vervolg der Nieuwstijdingen in het Tweede Blad.
Ingezonden Stukken.
Mijnheer de Redacteur!
Geheel in mtjn geest en zeker in dien van de
meeste landbouwers in Schouwen en Dniveland is
onderstaand ingezonden stuk in het Ned. Landbouw
weekblad, dat ik U ter plaatsing dringend aanbeveel,
omdat het m. i. leiden kan tot bet opzenden van
een adres, inhoudende adhaesie-betniging met de
motie-Dobbelman in zake bescherming der graan
rechten in ons land.
Na lezing van bedoeld ingezonden stnk van den
heer K. Kistemakor te Haarlemmermeer, zal mogelijk
de een of ander wel de handen aan den ploeg slaan
en een adresbeweging, ook in deze streek, op touw
zetten,
Hoogachtend, onder dankbetuiging,
Iemand die bescherming van den Land
bouw dringend noodig acht.
Mijnheer de Redacteur!
Vergun mjj, naar aanleiding van zooveel dat
tegenwoordig tegen invoerrechten wordt geschreven,
een bescheiden plaatsje in ons Landbouio- Weekblad,
ten einde, bg de helaas tot heden nog te weinigen
die daar voor schrijven, ook het mjjne zjj net
dan eenvoudig en met minder bokwame pen te
voegen.
Bijna algemeen wordt Bescherming of Protectie,
zooals het met eon vreemd woord wordt genoemd,
om de volgendo redenen door de Hoeren Vrijhando-
laren bestreden en ontraden
1. De landbouwor, speciaal de pachter, zal voor
slechts een gering deel gebaat worden door de in
voerrechten, daar do Landheeren op den duur de
winsten zullen opstrijken.
2. Do veehouder moti, indien invoerrechten
'Worden geheven, duur graan voor mestiug enz.
koopen.
8. De tuinbouwer en rruchtenkweeker worden
er niet mee gebaat.
4. De kleine boer op zandgrond in Drenthe en
Overijsel zal er nadeel bjj hebben.
5. De werkman zal duurder brood moeten eten.
6. In Duitscbland klaagt men ook, ofschoon daar
wel invoerrechten worden geheven.
Ik wil trachten met de weinige gegevens, die mij,
als eenvoudig landbouwer, ten dienste staan, deze
punten zooveel mogelijk te weerleggen.
1. De Heeren Landeigenaren-verhuurders zullen
de winsten opstrijken, omdat de huurder bij hot
eindigen der huurovereenkomst, meer pacht zal
moeten betalen.
Wat is hiervan waar?
Verreweg de meeste huurboeren pachten do lan
derijen voor 6 8 5 10 jaren. Nu is het niet te
weerspreken, dat bijna allen tegen een hoogeren
graanprijs, van een it twee gulden per hectoliter,
hebben ingehuurd, en nu komt het mij bjjna ondenk
baar voor, dat een Landeigenaar-verhuurder bij het
eindigen der pachtovereenkomst indien dan de
graanprijzen tengevolge eener intusschen ingevoerde
wet, waarbij invoerrechten op graan werden bepaald,
of reeds bestaande invoerrechten werden verhoogd
weer ongeveer op den koers waren, waarop zij stonden
bij het aangaan der vorige pachtovereenkomst,
hoogor pachtsom zoude eischen.
Nu beweren sommigen, en volgens de thans be
staande graanprijzen -terecht, de Landeigenaars j
moeten nog veel meer afslaan en de pacht nog j
aanmerkelijk verlagen; bedenken we echter wel, dat
er ook verscheidene verhuurders zijn, welke van die
pachtpenningen moeten bestaan, en er thans reeds
vrij wat land is, 't welk voor de lasten, die in onB
laad over 't algemeen vrij hoog zijn, eigenlijk reeds
duur genoeg is, terwijl dat van betere kwaliteit
niet dan hoogstens 2 rente kan afwerpen. En
is dit nu zoo gewenecht?
Mij dunkt, de Nederlander die zijn kapitaal in
landerijen belegt, waarvan hij toch reeds de twijfel
achtige eer beeft dubbele belasting te betalen, heeft
ook wel eeüig recht op een eenigszins billijk per
centage en waar thans aanmerkelijk booger rente
gerekend wordt dan 2 procent, gaat zulks ten koste
van de beurs van den pachter.
2. De veehouder, zegt men, wordt benadeeld,
om reden duurder graan en andere voerartikelen
het gevolg zon zijn.
Doch nu zou ik willen vragen: hoe komt het
nu, terwijl juist thans de veehouder het graan en
andere voerartikelen voor geringen prijs kan krijgen,
ook hg een zwaren strijd om bet bestaan heeft te
voeren, terwij] vroeger bij een veel hoogeren prijs
der granen enz. ook dat bedrijf winstgevend was?
En het antwoord zal moeten luiden: de groote
concurrentie, die hun ook door de graanboeren,
welke, tengevolge van de lage graanprijzen en met
melk en met vee, hunne markt overvoeren, maar
in nog veel hooger mate de concurrentie, hun door
het buitenland aangedaan met den vrijen invoer
ran Amerikaansch spek, vet, vleesch en huiden enz.,
voor welke drie laatste artikelen hij als bevoor
rechte" burger van Nederland 10 °/0 accijns mag
betalen, dus hier zelfs eene protectie in omgekeerde
richting, is hiervan de oorzaak, alleen aan vet voor
de fabrikatie van margarine en andere surrogaten,
word in 1890 voor 20 millioen gulden ingevoerd
en voor hoeveel aan spek en vleesch in bussen?
Indien dus ook hun bedrjjf beschermd werd, zouden
wij wel voordeel, geen nadeel van protectie onder
vinden.
3. De tuinbouwer en vruchtenkweeker zal er niet i
mede gebaat zijn. Ten opzichte van dit punt kan
ik niet beter doen dan verwijzen naar het comité,
't welk zich juist dezer dagen in het Westland heeft
gevormd, met het doel adressen, inhoudende adhaesie-
ketoiging met de motie des heeren Dobbelman, in
de verschillende gemeenten te doen teekenen. Ook
hier das eene bewegiDg voor invoerrechten en terecht,
indien men let op de groote hoeveelheden groenten
en frnit uit het buitenland vrjj geïmporteerd, waar
door onze eigen kweekers bijna van de markt worden
verdrongen.
4. De kleine landbouwer op zandgrond in Drenthe
on O vergeel zal er nadeel bg hebben, omdat hg
bij een slechten oog6t, voer voor zijn vee moet
koopen, 't welk dan duurder is, maar daar staat
tegenover dat bg eon overvloedigen oogst het over
complete voor een bagatel verkocht moet worden
en zon bg eene heffing van invoerrechten daar ook
de boekweit niet onder hooren een artikel, vroeger
juist daar een der hoofdproducten, dat thans tor
oorzake van den vrijen invoer veel minder verbouwd
wordt.
Alleen in 1892 werd alhier van buiten voor 21/»
millioen ingevoerd. Wat dien invoer overigens be-
teokent ten opzichte van granen en meel getuigen
de volgende cjjfers:
In 1889 ingev. voor 75 mill, aan granen en meel.
1890 85
1891 110 i
Hoe ook de veehouder, om nog even op punt 2
terug te komen, in de omwisseling van bouwland,
in weiland, een geduchten concurrent krijgt, mogen j
do volgende cijfers aantoonen.
In 1860 waren in ons land 1037000 Hectare j
bouwland en 860000 Hectare weiland.
In 1891 ongeveer 800,000 Hectare bouwland en
1,129,000 Hectare weiland.
5. De arbeider zal duurder brood moeten eten.
Ik zou hierbij wel willen vragen, wanneer was het
voor den werkman in 't algemeen beter, toen alles
duur was of nu, nu alles goedkoop is
Immers, iu den duren tijd toen was or, omdat
alle takken vau landbouw bloeiden, werk, en werk
is brood, terwijl geen werk, zooals het nu maar al
te veel is, gelijk staat met geen brood, en wat
helpt het dan, al was het brood nog veel goedkooper
dan thans.
Duitscbland denkt daar anders over. Daar beft
men, om maar van een artikel te spreken, ten einde
den binnenlandschen arbeid te beschermen en arbeid
in eigen land te brengen, ruim f 3 per 100 Kilo
meer invoerrechten op gemalen dan op ongemalen
tarwe, daardoor kunnen bij hen de meelfabrieken
bestaan en kan den arbeider werk worden gegeven,
en hoe gaat het hier onder ons vrijhan delstelsel
De meelfabrieken kwijnen, spijkers- en draadnagel-
fabrieken, vroeger bloeiende, ik meen dat we er 15
van die fabrieken hadden, zjjn, tengevolge van den
vrijen invoer nit Duitschland, tot op 3 na alle ge
sloten. Duitschland is zoo welwillend geweest, ons
dit artikel voor een prijsje te leveren, doch ontneemt
daardoor aan menig werkman het brood.
Katoen, vroeger een bloeiende industrie, vooral
ook met deD handel op onze Oost, kwijnt eveneens.
Nadat in Indië de inkomende rechten daarop zijn
afgeschaft, hebben andere landen ons op die markt
voor het grootste gedeelte verdrongen.
6. In Duitschland klaagt men ook, maar of daar
evenwel zooveel reden tot klagen is als hier, vooral
voor den landbouw, zullen onderstaande markt
berichten het best kunnen bewijzen. De cijfers zijn
in middenprijs uitgedrukt.
Op 28 Januari 1895 pr. 100 Kilo.
Tarwe. Rogge. Gerst. Haver.
f 8,10; f 6,78; 7,f 6,84; te Berlgn.
f6,— f 5,— f 5,— f 5,02s; te Rott.
Dit verschil is bg vleesch en spek nog meer in
't voordeel van den Duitschen boer.
De uitvoerhandel nam in 1892 in Duitschland
met eenige millioenen toe, in het vrije Nederland afr
Nog een wapen, dat altijd bij de band is om
tegen invoerrechten te strjjden, is: er zullen door
de buitenlandsche rijken represaille-maatregelen
worden genomen, maar waarom heft men dan nu,
nu wij van de meeste artikelen, door hen bij ons
ingevoerd, geen en van enkele slecbts zeer lage
invoerrechten heffen, toch van onze producten zulke
hooge invoerrechten, dat het zoo goed als onmogelijk
is daar te importeeren?
Mij dnnkt, het is meer dan tijd, dat wg zelf van
represaille-maatregelen gaan spreken, daar waar
Duitschland zijn grenzen voor ons vee, in naam
tengevolge van het hier heerschende mond- en klauw
zeer, hermetisch gesloten houdt, terwijl, indien onze
veestapel geheel vrij is van elke ziekte, dat vee
slechts tegen hooge invoerrechten de Duitsche grenzen
mag overschrijden, welk voorrecht" als meest be
gunstigde natie, wij ook hebben in België en Frankrjjk.
Hierboven gaf ik enkele aan de statistiek ont
leende cijfers omtrent invoer van granen en meel.
Ik kan hier nog bg voegen dat die invoer van granen
en meel in 1893, voor eigen gebruik, ongeveer 120
millioen gulden bedroeg.
Aan margarine werd ingevoerd voor 43 millioen,
bereide en onbereide huiden voor 3 millioen.
Het buitenland voorziet thans ongeveer voor 1/3
in onze behoeften en van al die millioenen zijn hier
zoo goed als geene arbeidsloonen uitbetaald, terwijl,
indien hier de arbeid loonend werd. door bescher
ming, men ongetwijfeld tot droogmaking der Zuider
zee, Lauwerzee, Friesche Wadden enz. zou overgaan,
waardoor we ongeveer, (misschien geheel), genoeg
voor eigen consumptie konden telen, die millioenen
in Nederland den algemeenen rijkdom konden ver
meerderen en er voor den werkman overvloed van
werk en dus ook brood zou zijn, terwijl tevens de
pachter, tengevolge van meer land, in dubbele mate
zoude geholpen zijn, daar men elkaar dan niet bg
verhuringen behoefde te verdringen.
Ontvang, Mijnheer de Redacteur, bg voorbaat
mijn dank voor de verleende plaatsruimte.
K. Kistemakee.
Haarlemmermeer, 9 Februari 1895.
WELDflD I G HEID-
Onder liarlclUkc (luiikzc^Zllg aan
de vereenigingen en personen, die hebben mede
gewerkt tot de Soiree van 20 Februari, deelt bet
comité voor schoolkindervoeding mede, dat de netto
opbrengst daarvan bedraagt 192,35.
Namens het comité voornoemd,
J. HOGERLAND, Secretaris.
Westenschouwen I
't Zal u rouwen
Het ontrooven mijner vrouwe;
Westenschouwen zal vergaan,
Slechts de toren bljjven staan.
Zóó had de verbolgen meerman gesproken, wieDS
wederhelft door visschers der bloeiende handelsplaats
was gevangen. De voorspelling werd bewaarheid.
De hand vol zand, door den zeebewoner neergeworpen
voor de diepe haven, groeide aan tot eene ontzag
lijke plaat, zóó den toegang afsluitende, dat na
korten tijd geen hulk of buis meer door de ver
slijmde geulen" binnenvaren kon. Met het afnemen
der haringvisscherij, >de harinckteelt", begonnen
ook handel en vertier te kwijnen en het sinds
onheuglijke jaren bekende bloeiende zeedorp aan
de breedo Roompot (Romanus portus) was in het
midden der zestiende eeuw reeds zóó vervallen, dat
er nauwelijks tien huizen meer over waren.
We mogen veronderstellen, dat alle lezers in
Schouwen en Dniveland het bovenstaande verhaaltje,
minder of meer gevarieerd, hebben gehoord. Het
is de eenige legende die Schouwen rijk is, en zoo
er uit dit volksverhaal iets te putten valt, dat de
waarheid nabijkomt, dan gelooven we, dat het de
aanduiding is van het snelle verval van Westen
schouwen. Dit toch ligt niet onduidelijk in de
omstandigheid, dat men buitengewone wezens voor
stelt als te hebben teweeggebracht, wat zonder
hen niet of althans niet in een zoo kort tijdsbestek
zou hebben plaats gehad. Dat die buitengewone
wezenB meermannen, meerminnen en dergelijken
zijn, is een naklank uit die vroege dagen van
Zeelands geschiedenis, toen de watervereering met
hare mythen nog aan de orde van den dag was.
Wellicht zijn uit dien grijzen voortijd afkomstig
de dolfijn in 't wapen van Walcheren, de griffioen
in dat van Wolfaartsdijk en de meermiunen in
dat van Schouwen, welke ook reeds in 't begin
der 15e eeuw voorkomen als schildhouders van
het wapen van Zierikzee en als zoodanig nog te
vinden zijn op de omstreeks 1550 gegoten klokken
van den stadhuistoren en aan den in 1651 gemaakten
voorgevel der Kleine Kerk boven de Beurs alhier.
De gedachtenis aan Westenschouwen werd nog
tot de helft dezer eeuw levendig gehouden door
het overblgfsel van den kerktoren, welke belang
wekkende ruïne aan de schoone, maar stille en
afgelegen landouw een romantisch aanzien gaf.
In September 1845 evenwel is deze bouwval ten
bate der gemeentekas van Burgh, waarmee Westen
schouwen sedert 1816 vereenigd was, voor afbraak
verkocht en het daarvan komende puin aan de
zeeweringen der provincie gebruikt.
Daardoor was het laatste overblijfsel dezer eens
zoo bloeiende plaats verdwenen en bleef de naam
alleen nog behouden als die eener heerlijkheid.
Laat ons hooren wat de geschiedenis van dit
verdwenen dorp weet mee te deelen.
Reeds in de derde eeuw onzer jaartelling, toen
de hooge duinstreek van Schouwen nog het eenig
droogliggende en bewoonbare deel van ons eiland
was, vond men aan den breeden mond van de
rivier, die later Schelde genoemd werd, eene vestiging
of sterkte der Romeinen (Romanus portus), waaraan
zeer waarschijnlijk de Roompot zijn naam heeft te
danken. Gevonden munten uit dien tijd wijzen
op een druk handelsverkeer, dat met Engeland
plaats had, waartoe dan ook de ligging bijzonder
gunstig was. Eeuwen gaan voorbij, voor men de
plaats meer bepaald aangeduid vindt. Uit een
stuk vau 1296 blijkt, dat het toen bekend stond
als het dorp Talebontseinde, welke naam wel in
verband zal staan met Palevoetsheide, de lage
moerassige streek in de duinen, waar in 1304
zooveel verslagen Vlamingen werden gevangen
genomen. In eerstgenoemd jaar behoorde het dorp
aan Jan van Renesse, die toen tolvrijheid voor de
inwoners ervan bekwam door al de landen van
Jan van Brabant.
Zeer nam de bloei van Westenschouwen toe,
toen na het verval van Dreischor de schippers uit
Zierikzee hier eene veilige ligplaats vonden. De
kroniekschrijver Reigcrsbergh verhaalt, dat het
in de middeleeuwen oene der vermaardste havens
van Zeeland was, vanwaar vele koopvaarders oost
eu west plachten te varen; de visscherg bloeide
er, en er voeren meer haringbuizen af, dan van
eenige haven van Walcheren; de heuden, koggen,
hulken en buizen, waarmede deze handel en
visscherg gedreven werd, werden daar ter plaatse
gebouwd en uitgerust. In die goede jaren tolde
men er niet minder dan acht cn twintig rgnschen-
wijnherbergen, waaruit men kan opmaken, dat
deze plaats door een groot aantal vreemdelingen
werd bezocht.
Dat Westenschouwen reeds in 1438 eene plaats
van zeker gewicht was, kan daaruit blijkeu, dat toen
in dat jaar eenige ingezetenen vau Antwerpen, uit
Hamburg en de Oostzee komende, in den oorlog
van Holland en Zeeland met de oosterlingen, door
die vau Westenschouwen schade waren toegebracht,
do regeering van Antwerpen met Zierikzee en
Westenschouwen des wegen een overeenkomst sloot.
Destijds had men er de vaart tot Spanje en Por
tugal uitgebreid, wat toon iets buitengewoons was.
In 1473 verleende Karei de Stoute aan die van
Westenschouwen een octrooi tot. vermeerdering
hunner weekmarkten, alsook van allen koophandel
en vergunde hun een zegel te doen vervaardigen
om daarmede te bevestigen hetgeen tot bunnen bandel
mocht vereisebt worden terwjjl in dat zelfde jaar
de Engclsche Koning Eduard IV hun vrije vaart j
en handel in allo gewesten en havens van zijn
koninkrijk vergunde.
Dat was de bloeitjjd. Maar het verval kwam zeer
snel binnensluipen wat tengevolge haddat vele
aanzienlijke inwoners en reeders hunnen zetel naar
Zierikzee overbrachten, gelijk dit bekend is van het
vermogende, nu uitgestorven, geslacht de Huybert
en van de evenzeer aanzienlijkenog bestaande
familie Cau.
In 1548 vond men er nog eene dreef van hoornen,
leidende naar de kerk, die toen nog in goeden staat
was, terwijl het getal huizen maar tien meer beliep.
Vroeger was die dreef eene straat met schoone
huizen bezet, waarin de fraaiste kelders gevonden
werden als ware het eene stad geweest.
Ongeveer oene halve eeuw later was de kerk
reeds een bouwval geworden, zoodat de regeering
van Brouwershaven verzocht, om aldaar materialen
te mogen halen tot opmaking barer poorten, welk
verzoek echter door de Staten vau Zeelaud in hunne
zitting van 23 Maart 1591 werd afgeslagen.
De toren bleet staande en ten opzichte daarvan
zijn nog een paar bijzonderheden mode te deelen.
Met verwondering kou men namelijk opmerken, hoe
zonderling het bliksemvuur eens zijne kracht op
dezen toren uitgeoefend had, want men zag ongeveer
ter halver hoogte een smal stuk muurwerk, wel
licht ter lengte van een meter, aan do eene zijde
uitgerukt en tegen den noordoostelijken hoek als
't ware aangeplakt.
Eene andere bijzonderheid was bij de landlieden
in den omtrek algemeeu, bij wijze van overlevering
bekend, doch werd veelal voor een verdichtsel ge
houden; maar het is bij onderzoek gebleken, dat
dit voorval werkelijk heeft plaats gehad.
In den zomer van 1798 liep een kalf, dat op het
kerkhof graasde en door eenige personen gejaagd
werd, den door den tijd genoegzaam vernielden
wenteltrap des torens op, tot waar men nog duide
lijke sporen zag van de eerste verdieping en zoldering,
en sprong van die vrij aanmerkelijke hoogte uit een
venstergat naar benedon. Door een toeval viel dit
kalf op een ander, dat terstond dood bleef, terwijl
de klimmer er zonder letsel afkwam en weldra weer
grazen ging, alsof er niets voorgevallen ware.
Het oude Westenschouwen, dat, zooals de naam
aanduidt aan de westpunt van Schouwen lag, had
aldaar het hevigste geweld dor zee te verduren,
waarom al zeer vroeg de duinen hier door dijken
vervangen werden. Later worden er inlaagdijken
achter gelegd. Een dezer dijken is sinds lang door
dninen overstoven, maar toch ten jare 1825, toen
deze door den hoogen springvloed zeer waren af
genomen, duideljjk zichtbaar geweest.
Westenschouwen bezat, als zelfstandige heerlijk
heid, zijn eigen rechtbank, bestaande uit een baljuw,
vijf schepenen en een secretaris, die hunne bijeen
komsten te Haamstede hielden. Dit rechtsgebied
strekte zich nit over geheel Westland, den polder
de Meipaeht en het oude, geheel door de zee ver
zwolgen Nieuwland.
"Vóór en naast Westenschouwen lag nog eene
heerlijkheid met dorp en parochiekerk, genaamd
Clauskinderkerke, welke op 7 October 1472 over
stroomd zjjnde, na den vloed van 14 December 1511
geheel buiteugedijkt werd.
Langen tijd behoorde de heerlijkheid Westen
schouwen aan de ambachtsheeren van Haamstede.
I Sedert 1677 echter kwam het door koop in bezit
van den raadpensionaris van Zeeland Pieter de
Huybert, in 1678 werd het genaast door Jacob de
Witte, heer van Haamstede, wiens dochter Cecilia
de Witte het ten huwelijk bracht aan Jan do Huy
bert. Hun zoon Mr. Adriaan de Huybertdie
veeltijds vertoefde op de buitenplaats Molenberg
onder Westenschouwen liet het in 1751 na aal
zijne zuster Maria Adriana de Huybert, wed. dt
Buvry. Deze liet de heerlijkheid in 1769 bij testa
ment na aan haar neef Mr. Jan van Vrgberghe. In
1789 volgde hem zijn zoon Jau Francois van Vrg
berghe (sedert Maart 1842 jonkheer) op. In 1845
kwam het in het bezit zijner weduwe Geertruida
de Wit en na haar overlijden in 1866 aan baar
oudsten zoon Jhr. Mr. J. van Vrgberghe van Westen
schouwen.
