IllllkZIISdll MEI W SKOI)
Zaterdag 24 Februari 1894.
Directeur-Uitgever J. WAALE.
Dit numtiier bestaat uit
twee bladen.
Eerste Blad.
Iets over de Volkswoningen.
NIEUWSTIJDINGEN.
Duitschland.
ie.
Veraohgnt DINSDAGDONDERDAG en
ZATERDAG.
De prga per 3 maanden is f 1,30, franoo per post
t 1,60.
Noord-Amerika, Transvaal, Indië ens. versending
eens per week, 10,per jaar.
50«t« JAARGANG. No. 6427.
Advertentiën, van 13 regels 30 Cta.
meerdere regels 10 Cta., kannen uiterlijk tot des
Maandags, "Woensdags en Vrgdags middags
12 ore besoxgd worden.
Groote letter wordt naar plaatsruimte berekend
Betalingen van Abonnements- of Advertentie-gelden gelieve men te zenden aan de „Administratie Zierikzeesche Nieuwsbode"
Wie zich de belangen der volksklasse aantrekt,
ontwaart al spoedig, hoe gebrekkig velen gehuis
vest zijD. En als men bedenkt, van hoe onbereken
bare!! invloed een goede woning is voor het welzijn
van het gezin, voelt men ook den wensch in zich
opkomen, ora daarin verbetering te brengen..
Hoe die te verkrijgen?
Dat is eene vraag, die velen bezig houdt, maar
waarop een bevredigend antwoord nog niet ge
geven is.
Het ligt niet in onze bedoeling te verstaan te
geven, dat wij zelf een raiddel tot oplossing der
moeielijkheid aan de hand kunnen doen. Integen
deel wij achten de zaak daarvoor nog niet rijp,
en wenschen er juist op te wijzen, dat men o. i.
in den tegenwoordige» stand van het vraagstuk,
zijn doel te ver kiest, en daarom eenige voor de
hand liggende middelen ter verbetering voorbijziet.
Het particulier initiatief, zoo hoort men veelal,
is te kort geschoten; de gemeentebesturen, voor
zoover ze al van goeden wille zijn, missen de noo-
dige bevoegdheid, de Staat moet helpen.
Het is wel mogelijk, dat wij ten slotte alleen
van Staatsbemoeiing in deze heil te wachten heb
ben, maar zeker is het, dat de Staat vooreerst nog
niet tot zoo ingrijpende maatregelen zal overgaan,
als waartoe de voorstanders van dat denkbeeld wel
zouden overhellen, en dat er nog zeer groote on
zekerheid heerscht omtrent hetgeen de Staat in
deze vermag en verplicht is te aoen.
Maar er heerscht hier ook een opmerkelijk mis
verstand. Men neemt, als van zelf sprekend, aan,
dat de Staat machtiger is om iets te doen dan de
gemeente. In zoover de rijkswetgever den gemeente
wetgever in zijne bevoegdheden beperken kan, is
dat zeer zeker juist, maar binnen den kring zijner
bevoegdheid zal in menig geval de gemeentewet-
gever meer doortastend bandelen dan de algemeene.
6n dat is duidelijk: vooreerst kent de gemeente
wetgever de plaatselijke toestanden, waarvoor zijne
voorschriften gelden moeten, en ten andere beeft
hij niet als de algemeene wetgever rekening te hou
den met plaatselijke omstandigheden elders. Eene
wet, die voor het geheele land gelden zal, moet
minder in bijzonderheden afdalen en meer uitzon
deringen toelaten dau eene plaatselijke verordening.
Dat echter is niet de hoofdzaak. De hoofdzaak
is, dat, wanneer de algemeene wetgever den
gemeente-wetgever belet in te grijpen, dit minder
geschiedt omdat hij het den plaatselijken wetgever
niet toevertrouwt, dan wel omdat hij het ingrijpen
op ziel) zelf verkeerd acht en het du» evenmin
zelf doen zal, als hij het aan anderen wil toelaten.
Met andere woorden als de algemeene wetgever
het stellen van zekere eischen voor den bouw van
arbeiderswoningen aan de gemeentebesturen niet
toelaat, kan dat zeer wel een gevolg daarvan zijn
dat hij die eischen zelve niet gesteld wil zien.
Komt hij daaromtrent tot ander inzicht, dan kan
hij evengoed als zelf die eischen te stellen aan de
gemeentebesturen toelaten, des noods hun als
verplichting opleggen die eischen te stellen. En
dan aarzelen wij niet te verklaren dat wij als de
gemeentebesturen de noodige macht hebben en zoo
noodig verplicht kunnen worden te handelen, van
de werkzaamheid der gemeentebesturen in deze
betere verwachting hebben dan van die van den
Staat.
Doch zoover zijn wij nog niet, dat eene stelsel
matige bemoeiing van Staat of gemeenten met
de volkshuisvesting te verwachten is. En daarom
achten wij het aanbevelenswaard de aandacht te
vestigen op hetgeen wellicht spoediger bereikbaar
is. Het heeft onze aaudacht getrokken, dat op vele
plaatsen talrijke arbeiderswoningen gebouwd worden,
die, zij mogen nog niet aan alle eischen voldoen,
zeker veel beter zijn dan de krotten, in sloppen
en stegen der groote steden, die met den naam
van woningen voor menschen vereerd worden, maar
nauwelijks, zoo al, dien van hokken van beesten
verdienen. Toch blijven de laatste bewoond. Waarom?
Eensdeels omdat zij meer in het middenpunt
van het leven en verkeer der stad liggen dan de
betere nieuwe, anderdeels omdat velen de hoo-
gere huur der laatste niet kunnen betalen. Nu hech
ten wij aan die gunstiger ligging geen overwegend
gewicht; al is het voor een werkman niet zonder
beteekenis, of hij van zijn korte rusttijden al dan
niet een belangrijk deel moet missen voor het ver
keer tusschen werkplaats en woning; het is beter
dat hij goed woont en wat ver Joopen moet, dan
dat hij eeüe slechte woning spoedig bereiken kan.
Met de huurprijzen moet echter zeer zeker rekening
gehouden wordener moeten onder de betere wo
ningen ook goedkoops zijn. Dat men zich daarbij
beperken moet in zijne eischen aan de woning zelve
te stellen is noodwendig, doch bewijst tevens dat
men bij het stellen van minimum-eischen nooit te
hoog kan gaan; vooralsnog zeker niet zoo hoog
als bjgiènisten en volksvrienden zouden verlangen.
Intusschen, onmogelijk is het niet ook voor lagen
prijs betere verblijven te maken dan wat nu als
zoodanig gebruikt wordt, en daarom zou het aan
beveling verdienen de verzamelingen van slechte
woningen, waar onreinheid en gebrek aan licht en
aan lucht, met den slechten toestand der gebouwen
samenwerken om èn de zedelijkheid èn de gezond
heid beiden met groote gevaren te bedreigen.
Daartoe is niets anders noodig dan verbetering
der onteigeningswet, en het is wel verwonderlijk,
dat de heer van Houten, die eene herziening der
onteigeningswet heeft voorgedragen, deze zijde van
de zaak geheel uit het oog verloren heeft. In dat
ontwerp wordt de zaak juist van de verkeerde zijde
aangevat. Al» de wetvan Houten iets zal uit
werken voor het woning-vraagstuk, zul het den
aanbouw van nieuwe woningen bevorderen. Dat
echter, de ondervinding leerde het reeds, is niet
voldoende om de oude, slechte te doen verdwijnen.
Worden daarentegen de laatste opgeruimd, dan is
er geen twijfel aan, of er zullen nieuwe, betere in
voldoende hoeveelheid verrijzen. Welke aannemelijke
reden is er om te veronderstellen, dat in deze be
hoefte door den bijzonderen ondernemingsgeest niet
zou voorzien worden?
V
De richting dus, waarin men reeds dadelijk ver
betering zoeken en vinden kan, is: de opruiming
van slechte woningen te bevorderen. De gemeente
besturen kunnen op dien weg nu slechts zeer be
scheiden stappen doen, omdat de eigenaren der
slechte woningen bij onderhandschen aankoop over
dreven hooge eischen stellen en aankoop bij open
bare veiling te zelden mogelijk is, en ook dan nog,
omdat die krotten een goede geldbelegging zijn,
financieel veelal te bezwarend is. Dat het mogelijk
is in die richting werkzaam te zijn, nl is het dan
op beperkte schaal, leert dc ondorvinding. Ons zijn
bouwmaatschappijen bekend, die slechte woningen
door goede hebben vervangen en daarmede, al
was ait niet het hoofddoel, nog een matige
winst behaalden. Die woningen worden zeer begeerd
door de klasse van menschen, in wier belang zij
gebouwd zijn en in den regel is er een lange lijst
van candidaten voor elke zoodanige woning, die
leeg mocht komen. Daarom kan o. i. het te Am
sterdam opgerichte ^aangroeiend fonds tot verbe
tering der volkshuisvesting" geleidelijk veel verbe
tering te weeg brengen. 'tZal echter langzaam
gaan en er is veel te doenWordt nu ontei
gening mogelijk gemaakt, wat naar de geldende
opvattingen der onteigeningswet thans niet het
geval is, dan zullen de meeste gemeentebesturen
weinig aansporing noodig hebben om in dien geest
te handelen, want financieel bezwarend zal dan de
zaak niet zijn, omdat het sloopen der slechte buur
ten in den regel bouwterrein beschikbaar zal doen
komen op standen, waar dit een niet onaanzienlijke
waarde heeft.
Onzes inziens dus zal men door op dadelijke
herziening der onteigeningswet in den aangegeven
geest aan te dringen een doel najagen, dat niet
alleen bereikbaar is, maar ook spoedig aanmerke
lijke verbetering te weeg zal brengen. Dan toch
zal behoefte aan betere woningen ontstaan, tn die
behoefte kunnen zij, die in het lot van het volk
belang stellen ook al weder zonder groote financiëele
bezwaren voorzien, de boven medegedeelde erva
ring leert dat. En als de volksvrienden woningen
voor billijke prijzen beschikbaar stellen, zal dit nood
wendig op de prijzen, die speculanten vorderen,
invloed hebben. Z<56 sticht men dadelijk nut.
Naar elk verder afgelegen doel van verder strek
kende en meer omvattende verbetering kan men
inmiddels blijven streven.
Engeland.
Mevrouw B*yard, echtgeooote rati den Gezant der
Yereenigde Staten te Londen, heeft deser dagen een
teer kieeohe opdracht gekresen.
E-oe dame in het verre Westen aohreet haar volgent
Trulh, dat iü drie en twintig jaren geleden, toen de
Piint ran Wales tiek wat en men dacht dat bij sterven
tou, een drank bereid en aas de Koniir 's van Eogeland
geaonden heeft. It die medicijn terecht gekomen f Zjj
beeft er geen bewjja voor, maar ijj aoht het feit, dat
de Print eenige weken later herstelde, bewjja genoeg.
Nu versoekt de dame mit het Wetten de gesantsvrouw
die naak eena voor haar te ondertoeken en voor haar
too niet een belooniog dat it een qaaestie van
kieaohheid dan toch vbrgoeding van de door haar
gemaakte on kotten te vragen.
Een Hollander, Fokke Palmar genaamd, 35 jaren
oud en zeeman van beroep, «tornt dia vorige week te
Londen terecht wegen* «mokkelarjj.
Uit de varklaringen bleek, dat de man diende aan
boord van de Friesche palingschuit >Stad Woreum",
en dat de douane beambte» in het tchip verborgen
vonden een hoeveelheid tabak en tigaren en 5 flewchen
met parfumerieën.
De teeman erkende, dat de goederen de njjne waren.
De waarde der in betlag genomen waar en de rechten
bedroegen te samen ongeveer 180. Volgem het O. M.
wordt op de Hollandeche tohepen op Landen op groote
tehaal gesmokkeld.
De rechter legde een boete op van de dubbele
waarde, ƒ360, of bjj wanbetaling een gevangeaiiatraf
van een maand.
Ia Londen wordt janrljjkt van overheidtwege
27 millioen galden uitgegeven voor armentorg. Dxarbjj
komt nog 30 millioen galden van liefdadige initellingen.
De geneeskundige vertorgiog kott 60 millioen gulden.
London, 22 Febr. De Frantcbe ingenieur eleo*
trioieo Petitjean it heden middag ia een fabriek in
het Marylebonekwartier gearresteerd. Hg moet een
groot vriend van Bourdin rjjo geweest. Zjjn vader
tpeelde een rol in de Parjjsche Commune.
Een ontiettead bericht komt uit bet Saktitehe itadje
Rochlits, alwaar twee kinderen, een jongen van tien
en sjjo tutje, een meitje van set jaar, «verstoppertje"
Selend, ia een kiit met swaar deksel waren gekropen.
et dekte! sloeg diebt en boe de kinderen ook bun
best deden, sjj konden het ran binnen niet opennn.
De ouders vonden bet meitje gestikt en den Knaap
worstelend met den dood.
Te Mdoohen it een koloniaal dik mentcb over
leden. Hg woog niet minder dan 236 K.G. De omvang
van tjjn buik wat 1,725 Mvan sjjo halt 70 c.M. De
buik wat bedekt met een lang vet van 12 o.M. dikte,
de bont met een van 7 o.M. dikte. Tien man waren
noodig om het Ijjk te dragen.
De Berljjatche boekdrnkker Werner, de hoofdman
der noogeoaamde «onafhankelijke socialisten", die van
het genag der oode partijhoofden alt Bebel en Lieb-
kneebt niet willen weten en meer den anarebistitebnn
kant opgaan, it naar Nederland gevlucht, na njju
drukkerjj verkocht te hebben. Hjj bad nog 6 maanden
gevangenisstraf te doorstaan en wan in verscheidene
strafvervolgingen gewikkeld.
Belgïi
Gont, 22 Fabr. Om 11.45 werd een geweldige
schok door de gaoeche stad gevoeld. De Koninkljjke
Kruitfabriek vaa Wettereo, op drie uren afstand vnn
Gent, it in de lucht gesprongen.
Vervolg der Nieuwstijdingen w» het Tweede Blad.
Valiche ll/tnkbiljetten.
Ia de akte, waarbjj de Amst R-cotbank rechtsingang
verleend heeft in de taak der negen thani in hechtenis
s(jade verdachten, komen dn namen der beschuldigden
ia onderstaande volgorde voor:
lo. Jean E Kraune; 2o. Saianna Toubaerta, ge
scheiden buisvrouw van De Jourdeud; 3o R. R. Thumm;
4o. Joseph F-ey; 5o F Yan Liemt; 6o B Sinnige;
7o. L. Rempt; 8o. Th. Arnts eo 9o. A. Keese.
Des- volgorde baadt verhand met de awaarte der
verdenking, soodat als hoofdschuldige Krausse en alt
de miast ernstig verdachte K'-ese voorkomt.
Aan Kraune wordt teo laste gelegd de vervaardiging
van bat valsche bankpapier tot een bedrag van ƒ250,000
k 300,000, ia dea loop van 1893 en 1894 in sjjo werk
plaats, Heereamarkt No. 14. waarbjj bü is bijgestaan
geworden door da bekl. Thumm, Fr*y, Van Liemt en
Sinnige. Bovendien wordt hem ten laste gelegd, dat
hjj v*n dit valsche geld heeft nitgegeventen huise
van de bordeelhoudster Nelly de Roos, Aohterburgwal
S27, ééa biljet van 300in het bordeel ran A. Bouw
huis. Zieteoiskftde 13a, éds biljet van 100; in het
bordeel van LafLur, Spuistraat 28t, twee biljetten van
100 en in bet bordeel van Dieudonné, Rokin 65—67,
twee biljetten van 100.
Aan de tweede bekl., Susanna Toubaerts, wordt ten
laste gelegd, dat ajj Krausse heeft ter hand gesteld
4000 tot inrichting der werkplaats op de Heeren-
markt No. 14, wetende dat die gelden bestemd waren
voor het vervaardigen van valseh bankpapier en dat
sjj de valsobe biljetten in een swarten koffer in ont
vangst beeft genomen en in haar woning heeft opge
borgen en daarna dien koffer heimeljjk naar Utrecht
heeft doen vervoeren.
De derde bekl., R. R Thumm, wordt benchuldigd,
dat bjj, wetende voor welk doel sjj dienen moesten,
uit Duitschland heeft doen komen verschillende taken,
benoodigd voor de vervaardiging der valecbe biljetten,
en dat hg aan de vervaardiging der biljetten is mede
werksaam geweest.
De vierde bekl., Joseph Frey, wordt beaoboldigd bjj
de vervaardiging behulpt&am te tjjn geweest en bil
jetten in ajjn beait te hebben gehad, met het kenneljjk
doel om se uit te geven, en een som gelds aan Krausse
i te hebben verstrekt voor de vervaardiging
De vjjfde bekl., 7. v. Liemt, wordt beschuldigd aan
Krausse toor de vervaardiging der biljetten 1600
verstrekt te hebben, bjj de vervaardigitg behulptaam
te ajjn geweest en drie biljetten van 100 te hebben
uitgegeven bjj de genoemde N. de Roos en Lafieur.
Da nende beschuldigde, B. Sinnige, heeft, volgem de
akte, aan de vervaardiging van de biljetten medege
werkt en verder uitgegeven drie biljetten van 100
(op bet Rokin in het bordeel van Dieudoncé) en een
van 100 aan den Daitecher Jordan, en beeft nog meer
biljetten in omloop gebracht, o.a. bjj mad. Bordeaux
op bet Rokin.
Den torenden bek!., L. Rempt, wordt ten laste gelegd,
dat bjj door lusschenkomst van Van Liemt van Th. Arnts
in ontvangst heeft genomen een pakket biljetten, groot
3000, waarvan hjj heeft uitgegeven twee biljetten
van 300 te Leiden en één van 100 te 's Gravenhage.
De achtste bekl, Th. Arnts. wordt beschuldigd van
Van Liemt valsche biljetten ontvangen te hebbeu om
die te verspreiden.
Den negenden bekl., A. Keese, wordt ten laste gelegd,
dat kjj van Kranste biljetten ontvangen heeft en daar
van twee van 100 nitgegeven beeft, o.a. bjj den
maoafactarier L. A. Benasar, Oade Hoogstraat No. 1.
Aan besteding tnVerkoopingenemx.
Zlorllrzoo. Bjj de besteding op 22 Februari 1894,
door het Dsgeljjksch Bestuur nui het Waterschap Schouwen
en door de Commissie voor de Grintwegen gehouden, sjjo
aannemers geworden:
Bestek 179, levering van grint: lepere., de weduwe J. de
Lege te Terneuxen, voor f 4,44 en 2e perc., H. Barrevoets
te Zierikiee, voor f 4,40 de MJ.
Bestek 480, lossen der grint en van de steenkolen voor
't Stoomgemaal: 4e perc., K. Berrevoets te Zierikzee, voor
34 cent; 2e perc., C. Stiphout te Zierikzee, voor 55 cent;
3e perc., G. van den Hoek tc Kerkwerve, voor 65 cent;
i 4e perc., W. Zjjta te Haamstede, voor 59'/» cent; 5e perc.,
1 J. Bolkenbaas te Brouwershaven, voor 60 cent; 6e perc.,
i dezelfde, voor gemiddeld 46'/» cent; alles per MJ. en 7e
I perc., 4. Klaasse te Zierikzee, voor 75 cent per 46 H.L. Deze
j besteding geschiedde voor de jaren 1894, 4895 en 4896.
I Bestek 481, vervoer van de grint: 4e perc., Johs. Rodoe
te Zienkiee, voor 38 cent; 2e perc., C. van Westen te
I Zierikzee, voor 55 cent; 3e perc., H. Berrevoets Hz. te
j Kerkwerve, voor 44 cent; 4e perc., M. Oosse te Serooskerke
voor 40 cent; 5e perc., dezelfde, voor 54 cent; 6* perc.,
dezelfde, voor 75 cent; 7e perc., dezelfde, voor 95 cent; 8e pere.,
I Dirk Vsrboom te Serooskerke, voor 30 cent; 9e perc-, Thonis
I van der Weele te Duivendjjke, voor 37 cent; 40e perc.,
1 wed. Jan VJaander te Scharendjjke voor 60 cent; 11e perc.,
I detelfde, voor 47 cent; alles per IIs., terwjjl hei 12eperceel
Diet is toegewezen Deze besteding geschiedde ook voor
de jaren 4894, 1895 en 1896.
St. Miturtenadjjk, '22 Febr. Ten overstaan
van Notaris van Sc tere, werd heden alhier in tweede veiling
publiek verkocht: 4'. Een huis, schuur en erf staande aan
de Markt te St. Maartensdjjk, groot 3 Aren 60 C.A., voor
de som van f 3335; 2*. het «rfpachtsrccht van een perceel
bouwland, gelegen in Moggerahil ie Stavenisse, groot 79 Aren,
voor f 470 per 39,24 Aren. Beide perceeleu werden geveild
ten verzoeke van de erven van den heer Mart Hoek.
Verder ten verzoeke van Johs. Kloet Ct, een huis met
erf en land, gelegen onder St Maartensdjjk, groot 54 Aren,
voor de som van f 685.
Woensdag werd door den ontvanger der registratie
te Goes voor den tjjd van teven jaren pabliek verpacht
446 H.A. 46 A. 22 cA. ecborren en dijken.
De opbrengst was 817 tegen 713 bjj de vorige
verpachting
Onkosten 15 de eerste jaarljjksche pachtsom.
LANDBOU W.
Zlcrikzoe, 22 Febr. De heden alhier gehouden
Tentoonstelling van Zaaigranen ent.uitgeschreven
door de Centrale Yereeniging «Landbouwbelang", was
neer drak besoobt.
Dese tentoonstelling neemt meer en meer in belang
rijkheid toe en ditmaal mocht ajj aioh ook verheugen
in de belangstelling van H.H M M. de Koninginnen,
die eene nil veren en eene bronsen medaille hadden
beschikbaar gesteld. Het getal inneodingen nit ver-
sobillende doelen des lands bedroeg 150, in de grootste
verscheidenheid (vooral de rubriek Zaden was goed
voortien), terwijl vele bestellingen aan bet Bestuur
waren opgegeven.
Alsoo wordt meer en meer het doel bereikt, dat
men rich daarvan voorstelde.
De ljj«t. der bekroningen bevat het volgende:
Chevaliergerst le en Eereprjjs Zilveren Medaille met
de boeldto. van H M. de Koningin, No. 9. C. G.
Harrison, Rillaad-Bath2e Prjjs, No. 11, J. B. de
Beukelaar, Bergen op Zoom; 3e Prjjs. No. 17c, H. T.
LandegeDt, Barghsluis; Eerv. verm. No. 5. v. d. Blink
tc Aap. BrielleEerv. vorm. No. 8, J. M. Zaadnonrdjjk,
Leeuwarden.
Chevaliergerstin Schouwen-Duiveland verbouwd,
le Pijjs, No 4, Ch. Groeneveld de Kater, Noordgouwe;
2e Pijjs, No. 12 Gebr. van den Bout, Ellemnet.
De opkom et van Schouwen en
JDuivetand.
De lezer, die zelfs maar een flauw denkbeeld heeft
van de gedaanteverwisselingen, waaraan de bodem
dezer eilanden in den loop der tijden heeft bloot
gestaan, zal begrjjpen, dat hier geen nauwkeurige
beschrijving dienaangaande kan gegeven worden,
maar alleen een vluchtig overzicht van wat ala
vaststaande wordt aangemerkt.
Helderen in bet algemeen oude oorkonden veel
van den voormaligen toestand eener streek op, dan
moeten we voor Zeeland onzen apjjt betuigen, dat
4it gewest bjj uitstek arm is aan gegevens, ouder
dan de 12e eeuw.
De voortjjd van Zeeland is slechte te gissen door
vergelijking te maken. Zooals we nog heden ten
dage slikken en schorren tot bruikbaar en bewoon
baar land zien worden, zal het vóór eeuwen even
eens gegaan zjjn.
Daarom zal het voldoende wezen het volgende
mee te deelen.
Een ondiepe baai, door zandige, slechts hier en
daar doorbroken grondstrooken van de Noordzee
gescheiden, dus eene soort binnenzee, was de plaats
waar Zeeland ontstond. Door de zinking van aan
gevoerd rivierslib, voornamelijk der Schelde, werd
de plas steeds ondieper en waar een grauwe vlakte
■lib even de wateroppervlakte raakte, kwam weldra
de plantengroei iu het water dien bodem verhoo-
gen. Een zeer langzaam verloop der landwording
weliswaar; maar in een natuurproces komt het
niet op een paar eenwen aan. Men gelieve deze
primitieve toestand eenige honderden jaren vóór
het begin onzer christelijke tijdrekening te zoeken.
De Schelde is dus de bouwater van Zeelauds
grond geweest op een fundament van zand, gelijk
boringen aanloonen. Zoo ook is Schouwen gevormd
en het heeft aan zjjne moeder den naam ontleend
in de alleroudste oorkonden beeten dan ook de
Schelde en Schouwen beide Scaldis.
De Oosterschelde, de eigenlijke rivier (de Wes-
terschelde is een product van later eeuwen) stroomde
steeds langs Schouwen en was nog in de 15e eeuw
de hoofdweg voor alle vervoer te water van Enge
land en Holland naar Westelgk Brabant en België.
Wat bet eerst droog werd, was het hoogliggende
duioeiland, waarop later Haamstede, Burgh enz.
verrezen.
Daarop volgde wel het stuk grond, later als bet
Poortambacht bekend, en vervolgens kwamen de
beginselen van Duiveland boven.
De omgeving van Haamstede, reeds in de 2e en
3e eeuw onzer jaartelling door Romeinscbe soldaten
en hoogstwaarschijnlijk ook door kooplieden bezocht,
had ten Zuiden eea sterkte, welke de Scheldemon-
ding beheersebte en als Romanornm portus bekend
is. Van deze benaming is wel ons woord Roompot
een overblijfsel. Het is opmerkelijk, dat de over
Schouwen gelegen Eogelsche kust zooveel met de
onze overeenkomende plaatsnamen beeft. O. i. kan
dit wjjzen op een levendigen handel tusschen beide
kuststreken.
Het tweede drooggeworden gedeelte, het latere
Poortambacht, dat aan de Gouwe (Golda) en dus
onmiddellijk aan den doortocht naar Holland lag,
had in zjjne ligging eene belofte voor vroege wel
vaart en belangrijkheid. Hier ontstond dan ook de
voornaamste plaats dezer eilandenZierikzee.
We zien er geeu bezwaar in de bewoonbaarheid
van dit deel reeds in de 6e eeuw aan te nemen.
In de 9e eeuw had dit gebied tot Noordelijke grens
den Vliedberg, nu nog, doch zeer afgegraven, ten
Zuiden van den Mosseleeweg liggende (een naam,
die wellicht, blijkens de vele daar gevonden schel
pen, afkomstig kan zjjn van een oude mosselbank
daar ter plaatse.)
De drooggekomen gronden van Duiveland worden in
976 nog als scbapenschorren vermeld, dus begonnen
toen pas als tydeljjk bewoonbaar land mee te tellen.
Dit «tjjdeljjk bewoonbaar" geldt in meerdere en
mindere mate van ai de besproken gronden, want
hooge stormvloeden, gebrekkige waterkeeringen en
een door moeraskoortsen uitputtend klimaat, maak-
ten deze streken nu juist niet tot een aantrekkeljjk
I oord en Karei de Groote achtte het dan ook ge
schikt tot een verbanningeplaats voor Sakiers. Van
die bannelingen zjjn wellicht nog flauwe sporen in
gebruiken en taalvormen te bespeuren.
Het allerlaatst, om van bepaalde, later te bespre
ken, inpolderingen te zwjjgen, werd van bet oor
spronkelijke Schouwen bet middelste deel droog en
zelfs nog in onze dagen is de bodem daar het laagst,
het vochtigst en het ongezondst.
De kreken of stroompjes, welke Schouwen in
verschillende eilandjes verdeelden, brachten te weeg
dat er, na de drooglegging of bedijking, onder
scheidene dijkages of waterschappen (later meest
vereenigd) ontstonden, door soms wonderljjk onre
gelmatige grenzen afgescheiden. Reeds in de overoude
tg den was Schouwen daardoor in zes zesdedeelen
verdeeld, n.l. vijf aan deze zijde en een aan de
overzjjde der Schelveringe, een stroompje, dat van
Moermond langs Haamstede naar Wester-Schouwen
liep. In de eerste helft der 15e eeuw vond men
eene verdeeling in vjjf vijfdedeelen en sedert 1558
bad men vier vierdedeelen.
Bjj de bespreking der onderdeelen zal een on
ander meer uitvoerig worden aangewezen en dui
delijk gemaakt.
Een volgende maal over bedijkingen.
Z,
Haver. E -reprgs, Bronsen Medaille met de beeldtenia
van H. M. de KoDiDRin-Regentes, voor het beste mon
ster Haver, No. 43, Allmfcana Bvenska Uufties Aktie-
bolaget, gvalff (Zweden).
Probtlei-Haver, le Prgs. No 83. J. M. Zaadnoordgk
Leeuwarden; 2e Prgs, No. 27, v. d. Bliek A Aajjj'
Brielle; Eerv. verm. No. 18, v. d Bosch Co, Goea*
Eerv. vorm. No. 23, Ch. Groeneveld de Kater, Noord-
gouwe.
Zweedtche Haver, le P'ö», No. 43 en 2e P<g«, No.
42, AUoAona Svenska Uuiies Aktiebol&get, Sralif.
Deentche Haver. Eerv. verm. No. 41, Job van der
Have. Nteowerkerk.
Kortloof Erwten 2a Prg», No. 45, L. Koopman Cs.,
Zieriktee; Esrv. verm. No. 58, Job van der Hare,
Nieuwerkerk.
Middenloof Erwten, le Prgs, No 63. Wed. A. Geluk,
Nieowerkerk; 2e Prgs, No. 60, M Eqslin, Zteriktee.
A'rosn Erwler. le Pijj», No 61, M Euslin, Zieriknee;
2e P ij*, No. 49. Van den Bosch k Co., Goes.
Ronde Schokkert- le Prgs, No. 57, J M. Zaadnoordgk,
Leeuwtirdeo.
Schokkers Je Prgs, No, 56, J. M. Zaadnoordgk,
Leeuwatden; 2e Prgs, No. 54, Van den Blink Aajj,
Brielle; Eerv. verm. No. 50, Van den Bosch k Co.,
Ooet.
Duiveboonen. le Prgs, No. 72, Maatschappg van
Weldadigheid, FredenksoordSe Prgs, No. 67, Vnn
de» Blink Aag. Brielle.
Paardeboonen. le Pigs, No. 69, J. M. Zaadnoordgk,
Leeuwarden; 2e Prgs, No. 70, Idem; Eerv. verm. No.
68, Idem.
Platte Boonen. 2e Prgs, No. #6, Van de Bonch k Co.,
Goes
Wikken, le Prgs, No. 88, Job v. d. Have, Nienwerkerk.
Zomtrlarwe. le Prgs, No. 89, Van Hoorn, Luitjena
k K«mmioga, Uithuisermeeden.
Pootaariappelen le Prgs, Nos. 78—82. Maatschappg
van Weldadigheid, Frederiksoord; le Prgs, Na. 77,
8 J. de Rgke, Sirjansland; le Prgs, No. 76, W. C.
Post ma, Kimiwerd.
Spurriezaad. le Prjjs, No. 91, Msatsehappg vnn Wel
dadigheid.
Canariezaai. le Prgs, No. 85 en 2e Prg», No. 86,
J. M. Zi-dooordjjk, Leen warden.
Geel Mesterdzaad. le Prgs, No. 95, C. vnn Blooia,
Dreiscbor; Eerv. verm. No. 90, Van Hoorn, Luitjena
Kt mm inga, UitbmVrmeeden.
Uienzaad le Prgs, No. 105, J. W. Romegn, Ouwer-
kerk; 2e Prgs, No. 96. C. van B'oois, DreiBchor.
Riga Lijnzaad, le Prgi, No. 101, C. van Bloois,
Dreischor.
Inlandse ft Lijnzaad, le Prjjs, No 97, J. W. Romegn,
Ouwerkerk; 2e Prgs, No. 102 C. van Bloois, Dreitchor.
Collection Grat- en Klaverzaden le Prjjs, D. J. vnn
der Have, Kapelie bjj Goes; le Prjjs, Van den Boeck
k Co., Goes.
De koemelker J. de Bochefort aan den Struikel
blok te Goes, den raad opvolgende en volgons voor
schriften handelende van het Landbouwweekblad, heeft
in bet afgeloopea najaar een proef genomen met bet
inkuilen van gras. Sedert November voedert bg er sjjn
vee mede, dat niet alleen dit voedsel gaarne eet, maar
de opbrengst der melk is ruim too groot als bg droog
voeder en danrbjj de melk self beter van smaak. De
opbrengst aan boter is evenseer ruimer, dese iaat rich
gemakkeljjk bewerken, verschilt weinig van kleur van
de in den somer bereide en is evengoed van smaak
Wanneer men het bruin en tuur geworden voeder
beeohouwt, moet men verwonderd sjjn dat bet vee het
noo gaarne neemt en nog meer wekt het verwondering,
dat bet veel grooter voedingswaarde dan palp of
geeneden stroo besit; nelfs gaat het nog boven goed
gewonnen erwteostroo; het vee bljjft er bovendien
uitstekend getond bjj. Het is dus voor den landbouwer
en niet bet minst voor deo koemelker van het grootste
belang, dat het inkuilen van groen voeder zulke
resultaten geeft, soodat het vooral bg de «cbaar&chte
aan veevoeder desen winter een groote uitkomst is.
Het inkuilen van mangel- en saikerbietenloof moet
volgens geoomen proeven evengoed slagen, doch dit
moot vooral goed geperst worden. Aao de belang
hebbenden in onne omgeving, gaven de leeraren van
den l&ndbouw-wintercursus de verlangde inlichtingen,
hoe met bet persen en inkuilen van groen voeder moet
gehandeld worden, welke heeren reeds den dank voor
hunne bereidwilligheid inoogstten. GO»)
Wjj lesen ia den Limburger Koerier het volgeodo
De veeziekte over twee honderd jaar.
Ten bewjjse dat de tegenwoordige siekte onder bet
rundvee dese streken van oudsher geteisterd heeft en
men toen ook reeds het besmettend karakter er van
vreesde, deel ik hier eene beeohrjjving der toenmaals
gevolgde geoeeewjjte mtd Moge Ijjk is er nut uit te
trekken. Ik vond dese volgens den trant dier dagen
vrjj omslnohtige nanwjjsingen in een register, aangelegd
door Johannes Bollen «Geswoeren landmeter tot Geelen
eo Beeckboven, 1675."
«Recept tegen die tegenwoordige aen eenige phetsea
fraepierende krarokhejjt der besten (beesten), 't welck
ia den jaere 1682 seer geregneert heeft in den Maent
van 7ber, 't welck over twee honderd ja«r oock soo
geregneert beeft, en hebben daer tegen gebrujjekt als
hier onder volght, 't welck men tegenwoordich ook
weder voor goet is houdende, ende mennige best (beest)
daar mit is helpende.
Ten eersten sullen die besten, als men gewaer worde
dat snlcke kranokbeyt die nabursohap overvalt, acht
dagen in den stal gebonden worden, ende alle morgent
k V avonds moeten die tongen wel ujjt den mont
getrocken worden k alsdan wel besien boven ende
doder die tonge ofte eenige witte ofte swarte blaeders
daarop staen, ende soo men die gewaer worde soo «uli
ghjj die selve midt diesen hier onder uitgedruckten
iseren instrument waervan het ujjtterste van fjjn
silver moet weaen, waer mit ghjj die blaeders eulfc
opkratsen tot dat bet bloit daar nae volght; daer naer
sal men die materie mit eene doeck van ongeblejjckt
Jr nojjt nadt gemaeckt ljjnen doeck van de tonge
frjjven Jk wel afgevaght worden. Daer naer sal die
tonge mit sout ende st-areken wjjnasjjD geweven woerden
ten leste mit een weinich hooich, opdat bet te beter
hejjle, o vei streken woerden; maer wacr het saecke dat
die tonge gpen blaeders, maer kerven otte reten ofte
schrof hejjt hadde, moeten dieselve door bet scharp deel
van dit Instrument geopent worden ende rejjn gemaeckt
woerden k als boven geappliceert woerdeD.
Maer bet is te notiereo, dat bet Instrument, gebrujjekt
synde aen een beste, wel met wjjnoejju moet geeujjvert
woerden al vor men aen een ander best aenv&nght.
Het stuck lyoen doeck met het welcke die tonge
affgevagbt is, moet oock alle rejjseu verbrant. worden.
Aengesien die materie seer scharp is ende contagiens,
daarom moet oock dien die mit dit Instrument orngaet,
alle rejjsen die handen wei affwasscben, want die
exprimeDt heeft te kennen gegeven dat eenige menschen
door onachtsaemhejjt schaede hebben geleden aan
hunne personen. Boven dit can men 't naervolgende
Recept voor die gesonde soo wel als krareke beeten
ingeven, te weeten:
Roet van ujjt den schorsteen, nchietpolver, swegel,
sout ende waeter, ailes onder malcar gemorgeit tot
eenen dejjg gemaeckt, waervan aen jjednr beste eene»
lepel vol ingegeven wirdt". D.
Het bedoelde instrument ia een soort enkele»
roskam met langen steel.
