:15QjaarZLM
iÖaW
De toekomstige
tuinman
Landbouw over 300 jaar
VRIJDAG 27 AUGUSTUS 1993
Het is anno 2300 na Christus. De aarde is vrijwel verlaten. De
voormalige aardbewoners leven in zwevende steden boven de
aarde. Die oorden in de lucht zijn voornamelijk van plastic en
andere kunststof. In die zwevende kunststeden is niets natuur
lijk. Alles is gefabriceerd; de licht verende plastic troittoirs, de
kunststof huizen, de artificiële hemel die van een bleekblauwe
uiterst moderne en strakke stof is gemaakt. Langs die hemel
zweven zelfs één maal per dag drie (kunststof) wolken die een
kwartiertje (overbodige) regen ter verfrissing geven.
Aldus een soort sfeertekening van mezelf na het lezen van een
science fiction verhaal dat over goed 300 jaar speelt. Het boek
"Oversoul seven" van de U.S. schrijfster Jane Roberts schetst
een wereld vol van vanzelfsprekende kunstmatigheid. Immers
de mensen in de gewelfde kunstmatige ruimtestad wonen er
al generaties. Ze weten niet beter. De echte aarde kennen ze
alleen nog van oude videofilms.
Maar ja, zoals het altijd gaat is er één jongen in de ruimtestad
die zich er niet thuis voelt.
"Ze (de schooljongens) praatten wel over naar buiten gaan na
schooltijd als de televisie uit was, maar niemand leek te besef
fen dat buiten niet echt buiten was. Natuurlijk, de plastic bo
men waren replica's van echte, en ze gaven ook echte
schaduw. Er vlogen geen vogels tussen de takken en hoe goed
onderhouden de bomen ook waren, hij vond ze er altijd ge
kunsteld uitzien. Soms was het net alsof hij beter wist, alsof
hij in een ver verleden echte bomen had gekend en zich nooit
tevreden zou kunnen stellen met nagemaakt. Wat natuurlijk
onmogelijk was. De zwevende steden werden op hun plaats
gehouden door motoren die op atoomkracht liepen en automa
tisch bijgesteld werden a/s ze van speciaal aangewezen punten
op aarde wegdreven
Hoe blijven de mensen in de verre toekomsttijd in leven vraag
je je als landbouwmens af. Na enig zoeken vind ik iets in de
fantasie van de science-fiction.
"Ze hadden zoals altijd samen geluncht. Van pure zenuwen
had Proteus (de hoofdpersoon) voorgesteld te kijken wie van
hen het snelst kon eten. Dus hadden ze luidruchtig lachend
door de plastic straten gelopen, terwijl ze de lunchpillen (LP's)
zo snel mogelijk in hun mond propten. Ze hadden allebei twee
eiwit-basispillen E..B.'stwee enkelvoudige koolhydraten
(E.K.'s) en een aminozuuraanvulling A.Z.A.
Is dat een normale situatie? Niet volgens schrijver dezes; of het
nu deze of gene of toekomstige tijd betreft: pillen eten is onna
tuurlijk en dus on-menselijk. "Der Mensch ist was er isst",
zeggen de Duitsers al eeuwen. De mens is wat hij eet. De
Fransen zeggen ook zoiets, uiteraard in welluidend en barok
frans. Eten en drinken is niet alleen maar simpel voldoen aan
een biologische noodzaak, het is veel meer. Eten en drinken
maken ook deel uit van het sociale leven, je treft elkaar als ge
zin en als vrienden rond de dis. Eten is ook iedere dag weer
een lichamelijk genoegen. Drinken evenzeer of nog meer
Voedsel tot je nemen is duidelijk een onderdeel van wellicht de
oudste cultuur op aarde, je eet ook met je geest. Eten en drin
ken zijn onderdelen, pijlers zelfs van het maatschappelijk ge
beuren. Je neemt daar - zeker af en toe bij niet alledaagse
gebeurtenissen - alle tijd voor.
Dat je bij pillen alleen niet goed kunt leven, ontwaart de hoofd
persoon van het al genoemde science-fiction verhaal. Hij ont
snapt natuurlijk toch vanuit de zwevende stad in de ruimte en
komt op aarde terecht. Daar treft hij na lang zoeken in de
woeste natuur nog enkele mensen aan die achterbleven op de
achterlijk beschouwde planeet aarde. Hij leert er het gewone
aardse voedsel kennen. 'Je bent zwaarder geworden zei ze.
Proteus grinnikte. Mijn maag begint eindelijk te wennen aan
massa, in plaats van synthetische voeding. Waar heeft uw
volk geleerd al dat voedsel te bewerken? Het is ons gegeven,
zei ze. Gegeven? Het is hier al. De aarde produceert het. Wij
oogsten het en planten de zaden die de aarde aan ons schenkt
en cultiveren de grond
"Er is niets nieuws op de aarde", zei ooit de Prediker. Wat
voedsel betreft denk ik dat dat het beste uitgangspunt is voor
een filosofie vooruit bij het 150-jarig bestaan van de ZLM. Zo
lang er mensen zijn op aarde en elders zullen ze dagelijks hun
brood en andere spijzen nuttigen. Pillen slikken als voedsel zijn
hoogstens tijdelijke aberraties. Hoe ziet de landbouw er uit
over 300 jaar? De hoogste wijsheid in dezen is nog steeds dat
ook alle profeten brood eten. Dat is voor de landbouw even
troostrijk als beperkend.
Een paar lijnen zijn ondertussen natuurlijk wel te trekken. De
techniek en de technische ontwikkelingen gaan onstuitbaar
door. Het betekent in ieder geval dat computertechnieken,
automatisering en mechanisatie het leven en werken steeds
meer gaan beïnvloeden. Ongetwijfeld zullen in 2300 de boer
derijen of agrarische plantages, of reusachtige kascomplexem
volledig automatisch bewerkt en gereguleerd worden. Micro
klimaten zullen algemeen zijn want vocht en warmte kunnen
gestuurd en geregeld worden. Veredelingstechnieken zullen
zorgen voor onverwachte en vaak grote opbrengsten.
Toch zal ook over 300 of 600 jaar de landbouw nog bijna even
afhankelijk zijn van de grillen van de natuur als nu of in de pré-
historia Met techniek en computers kun je hoogstens de rand
voorwaarden van het agrarisch bedrijf wat beheersen. Niet
meer. We zullen de winden, de temperaturen, de hele atmosfe
rische gesteldheid nooit ook maar voor een greintje in de hand
krijgen. Een kleine rimpeling in de kosmos en de aarde is voor
jaren van slag. Eén cycloon in het Cara'ibisch gebied en ook wij
hebben weken slecht weer. En overstromingen in het Midden
Westen van de Verenigde Staten beïnvloeden deze zomer ook
ons weer.
Eén inslag van een meteoriet uit de ruimte en een nieuwe
ijstijd vangt aan op aarde. Enige bescheidenheid in deze is op
zijn plaats. De mens van 1993 is met al zijn technische ver
worvenheden niet meer dan een klein prutsertje op een kleine
planeet ergens in een uithoek van het heelal.
Onze planeet is volgens professor Priem, hoogleraar planetaire
geologie in Utrecht, 4.57 miljard jaar oud. De geschiedenis van
de mensheid is volgens hem 2,5 miljoen jaar geleden be
gonnen. De homo sapiens is nog maar een paar honderddui
zend jaar geleden in actie gekomen. In het licht van die
getallen zal ook de landbouw en de voedingsgewoonte van de
mens over 300 jaar nog maar weinig gewijzigd zijn.
Wat zich wel snel wijzigt is het aantal mensen op aarda Van
3 miljard in 1950 naar 5 miljard in 1990. Volgens recente be
richten van de FAO zitten we in 2025 op 8 miljard. De bevol
king op aarde zal zich alleen stabiliseren als het kindertal op
twee blijft steken. Zo niet dan zitten we over 60 jaar op 10 mil
jard. In een FAO bericht (NRC 14 juli j.l.) wordt aan de alarmbel
getrokken. De bevolking stijgt veel te snel en de landbouw
gronden op aarde nemen door ondeskundig gebruik af. Bij ge
lijkblijvende omstandigheden betekent dit hongersnood op
termijn. In de luxe en welvaart van West-Europa klinkt dat on
gelooflijk. Wij worstelen slechts met het probleem de over
vloed, de overschotten op voedingsgebied te overleven. En
dan zou op termijn door bevolkingsproblemen elders (in West-
Europa groeit de bevolking niet meer - dank zij de welvaart o.a.
door onze landbouw verschaft) ook bij ons gebrek aan vol
doende voedsel komen! De situatie is, denk ik, niet zo irreëel
als nu wel lijkt. Tussen genoeg, te veel of te weinig staat maar
een smalle, broze scheidingsmuur.
De boer(in) die bezig is op zijn land ervaart dat nog het meest
omdat hij in zijn constante afhankelijkheid van de natuur weet
hoe smal en riskant de marges zijn tussen opbrengst, oogst,
mislukking en oogstderving. Hoe ook de wereld draait nu, over
150, over 300 of 3000 jaar, één ding staat voor mij zo vast
als rots - de landbouw heeft (hetzij als voedselverschaffer, het
zij als energiedrager en -verschaffer, hetzij als landschapsver
zorger) en meestal in combinatie van alle drie dus een
blijvende toekomst. Over de mens in zijn blijvende en meest
fundamentele bestaansbezigheden door alle tijden heen zei de
dichter Ida Gerhardt eens:
"Ik wied, ik volg mijn diepste wet
Als ik de naakte zaailing zet;
ik richt mij op, ik buig mij neer
Een tuinman ben ik en niets meer"
Gerard Smallegange
3er'3j>
