Den Koning deed een Engelschen
volbloedhengst cadeau
Den Zeeuwschen Landbouw
Boeren lieten uit protest
melk over het land lopen
Uit "80 jaar ZLM"
TENTOONSTELLING OVER APRIL-MEI STAKINGEN 1943
VRIJDAG 30 APRIL 1993
MHLIll]
WÊÊBÊÊIÊÊÊtÊÊÊÊÊIKmmmm
mXM
III
In de op 6 Juni 1848 gehouden
algemeene vergadering was de
heer C. Vis zwaar verkouden,
zoodat de secretaris zijn
toespraak moest voorlezen.
Uit de toespraken van den Voor
zitter blijkt, niet alleen zijn eigen
streven en werken, maar ook
hoe de Maatschappij haar werk
opvatta Vis was daarvan de ziel.
Hij was de spil waarom alles
draaida Wij bewonderen dezen
man, die zoo onvermoeid werkt
en blijk geeft van zooveel studie
en doorzicht. Hier wees hij we
der op het nauwe verband tus-
schen de wetenschappelijke en
werkdadige landbouw en den
heilzamen invloed der scheikun
de tot onleding der grondstoffen.
Hij drong wederom met ernst
aan op vorming van onderwij
zers met natuur- en scheikunde-
kennis, opdat zij de kinderen
konden vormen en steeds meer
den weg tot geluk konden ba
nen. "Het volgend geslacht - al
dus C. Vis - zal dan in nijverheid
en deugd, der vaderen voetstap
pen volgend, de welvaart van
Zeeland's landelijke nijverheid op
onwrikbare zuilen gevestigd
zien".
Er spreekt wel een heenwijzen
uit naar wat het midden en de
2e helft der 19e eeuw kenmerk
te: de natuurwetenschappelijke
vorming, waarvan men alle heil
verwachtte en die de geestelijke
dingen te veel heeft verwaar
loosd door haar overdrijving en
eenzijdigheid en noodlottige ge
volgen heeft gehad, maar het
neemt niet weg, dat het bedoe
len en streven van Vis juist was.
De zedelijke toestand der bevol
king werd toch niet vergeten en
het treft ons hoe juist op deze
vergadering Bachiene uit Hulst
b.v. allerlei voorstellen deed om
den zedelijken en materieëlen
toestand van de arbeidersbevol
king ten plattelande te verbete
ren. Deze toestand was
allerellendigst, gelijk nader zal
blijken.
Dezelfde Bachiene sprak over
een onderzoek naar het al of niet
schadelijke van de jacht voor
den landbouw en welke wijzi
ging noodig zouden zijn - zoo
vroeg hij - in de jachtrechtsuitoe-
fening in verband met behoud
van jachtstand. Het is alsof wij
niet in 1848 maar in 1923 zijn.
Gedeputeerde Staten hadden
f 300,— toegestaan voor land
bouwonderwijs. Men zou nu in
bepaalde streken proeven ne
men. Slaagde dat, dan zou de
provincie meer willen bijdragen.
Onder leiding van den schoolop
ziener Dresselhuis zouden een
paar onderwijzers zich bekwa
men in natuur- en scheikunde
De kundige Van Kerkwijk uit
Goes zou scheikunde onderwij
zen. Men streefde naar een keur
corps onderwijzers, die weer
anderen konden opleiden.
Behalve deze meer theoretische
vragen, werden ook pratische
behandeld. A. Kakebeeke behan
delde schurft bij schapen. De
Rijks- en Prov. veearts Van Her-
turn te Middelburg had hierover
een Duitsche verhandeling uitne
mend vertaald en kreeg de gou
den medaille van de
Maatschappij.
De volgende keer zou men dus
op Tholen komen, als daarop
aanspraak hebbende wegens
haar krachtdadig streven tot
vooruitgang, en dat geschiedde
op 11 Juni 1849. Daar ziet men,
druk gesticuleerende, door Tho-
len's smalle straten wandelen L.
van Oeveren, Vogelvanger, A.
Kakebeeke en I. vxi. Have Zij ko
men de keurmeesters voor de
werktuigen P. Soetens en G. de
Graaf tegen. Men spoedt zich
We vervolgen onze serie
over de geschiedenis van
de ZLM uit de rede "80
jaar ZLM", die de toenma
lige voorzitter uitsprak op
27 juni 1923 tijdens de al
gemene vergadering van
de ZLMdie dat jaar in
Tholen werd gehouden.
We eindigden de vorige
keer met een verslag van
de algemene vergadering
van 1847 in Sluis. In 1848
was men bijeen in Hulst.
In de beginjaren van de ZLM
was PhJ. Bachiene (foto) een
van de meest aktieve leden
van de afdeling Hulst. Hij
deed aa. onderzoek naar de
toenemende armoede in Oost
Zeeuws-V/aanderen, wat leid
de tot een algeheel onderzoek
in de hele provincie Zeeland.
naar de vergadering van het
Hoofdbestuur.
Den volgenden dag was het al
gemeene vergadering. De heer
Vis oreert en wel over de ont
wikkeling van het plantenleven
in verband met het dierenrijk. Hij
wijst den landlieden op hun ze
delijken plicht een en ander op
den landbouw toe te passen en
daardoor het pauperisme te
bestrijden. Ook door meer arbeid
te laten doen, door land te ver
beteren, teneinde de bedelarij te
gen te gaan, behalve van ouden
van dagen, gebrekkigen en zie
ken. Hij stelt voor een rooster op
te maken naar de grootte der be
drijven om leegloopende arbei
ders werk te verschaffen.
Den daaropvolgenden dag werd
de algemeene vergadering voort
gezet en bracht Mr. F. Lantsheer
rapport uit over den toestand der
arbeidersklasse. Het was buiten
gewoon treurig er mede gesteld.
Het was zoo erg, dat men vrees
de, dat de meergegoeden de be
lastingen voor het armwezen
niet meer zouden kunnen beta
len. Onze brave voorvaderen
hadden onzen tijd eens moeten
beleven met zijn uitputtende en
alle welvaart doodende belastin
gen ten behoeve van menigwerf
onoordeelkundige en niet tot het
doel leidende sociale maat
regelen!
De algemeene vergadering was
op 18 Juni 1850 in de hoofd
stad. Polderdijk was ook op de
vergadering. Het droogleggen
van gronden begon meer aan
dacht te vragen. Men wilde dat
doen door het boren van gaten
en dan daarin staken zetten van
11/2. voet beneden den beganen
grond diep. Maar dat moest een
commissie maar eens onderzoe
ken. De benoemde commissie -
het was een idéé, dat boren n.l.
van Baron van Brakel te Lienden
- vond het zoo vreemdsoortig,
dat zij hun kostbaren tijd (een in
genieur was er bij) er niet voor
konden geven.
Het Hoofdbestuur beveelt drai
nage aan. In 1851 kwam men
weer te Goes. Koning Willem III
inmiddels in 1849 Koning Willem
II opgevolgd en beschermheer
der Maatschappij geworden, zou
de tentoonstelling bezoeken.
Willem III bevorderde den land
bouw. Hij wilde alle voorzitters
en secretarissen van maatschap
pijen van landbouw en veeteelt
op een bijeenkomst hebben om
maatregelen te beramen in het
belang van den landbouw.
Vis treedt af als Voorzitter. De
Maatschappij geeft hem als blijk
van waardeering een zilveren be
ker. Zijn rede over de ontwikke
ling van den landbouw vanaf de
vroegste tijden tot heden, is ge
drukt en in de Prov. bibliotheek
te vinden. Vis blijft nog weer
aan, toen bleek, dat er geen op
volger was, maar hij wilde zoo
bezuinigen nu de commissie van
landbouw weg was, dat hij voor
gestelde geen tentoonstellingen
meer te houden. Men was er
sterk tegen, want dan werd het
weer een doode boel, evenals
toen de commissie van land
bouw er alleen was.
Het bezoek van den Koning had
groot succes. Hij deed een En
gelschen volbloedhengst cadeau
aan de Maatschappij, maar de
Maatschappij had geen geld om
hem te onderhouden en vroeg
aan Ged. Staten om de onder
houdskosten. Hij moest koste
loos dekken merries van 4-6 jaar.
Hij stond te Middelburg. Als aan
denken aan het bezoek had de
Koning ook een zweep gegeven.
Om Hoogstdeszelfs Koninklijke
Zweep zou men in Zierikzee ring-
rijden.
In twaalf provincies tegelijk is een
tentoonstelling begonnen over de
April-meistakingen. in Zeeland vindt
deze expositie plaats in het Stedelijk
Museum Vlissingen. Op 29 april
was het precies vijftig jaar geleden
dat fabrieken stil kwamen te liggen,
ambtenaren naar huis gingen en
boeren hun melk over het land lieten
lopen uit protest tegen het wegvoe
ren in krijgsgevangenschap van
300.000 Nederlandse militairen, die
kort na de capitulatie in mei 1940
uit krijgsgevangenschap waren ont
slagen.
Hoewel vrij onbekend waren deze
stakingen een keerpunt in de bezet
ting. De dag na het uitbreken van de
stakingen werd er politiestandrecht
ingevoerd. Door standrechtelijke
executies en wilde schietpartijen
vielen er 175 doden en honderden
gewonden. De stakingen werden
met grote repressie gebroken. Op 7
mei werd bekend gemaakt dat alle
mannen van 18 tot 35 jaar zich voor
tewerkstelling in Duitsland moesten
melden, op 13 mei werd de plicht
tot inlevering van radio's afgekon
digd en er werd steeds harder opge
treden tegen het verzet.
De tentoonstelling is voornamelijk
gebaseerd op foto's en documenten
en is georganiseerd door Ver
zetsmuseum Amsterdam in samen
werking met Museum Jannink in
Enschede en de Stichting Oorlogs-
en Verzetsmateriaal Groningen.
Voorzichtig
De eerste drie bezettingsjaren voer
den de Duitsers een voorzichtig en
gematigd beleid in de hoop het Ne
derlandse volk voor zich te winnen.
De Nederlandse soldaten waren
daarom na de capitulatie in mei
1940, als een vriendelijk gebaar; uit
krijgsgevangenschap vrijgelaten.
Begin 1943 kregen de Duitsers ech
ter zware tegenslagen te verduren.
Om de economie - en vooral de in
tensieve oorlogsindustrie - draaien
de te houden, werden
arbeidskrachten uit de bezette ge
bieden gehaald. In het kader daar
van werd op 29 april in een
proclamatie aangekondigd dat alle
300.000 Nederlandse militairen
zich opnieuw voor krijgsgevangen
schap in Duitsland moesten mel
den. Op een bevolking van negen
miljoen inwoners, betekende dit dat
iedereen in zijn directe omgeving
wel mensen kende, die door deze
maatregel getroffen werden. De
verontwaardiging was groot. Overal
braken stakingen uit.
De Duitsers kondigden politiestand
recht af en om een afschrikwek
kend voorbeeld te stellen werden er
willekeurige stakers gearresteeerd
en 116 doodvonnissen geveld. 80
Van deze vonnissen zijn onmiddellijk
voltrokken. Burgemeesters en be
drijfsleiders werden verantwoorde
lijk gesteld voor de hervatting van
het werk. In het wilde weg werd op
samenscholingen geschoten. Hierbij
vielen 95 dodelijke slachtoffers en
400 ernstige gewonden. Er werd
gevreesd dat verder staken op een
bloedbad zou uitlopen. Bijna overal
werd zondag besloten het werk op
maandagochtend te hervatten. Al
leen in Friesland bleef de bevolking
hardnekkig stand houden en duur
den de staking hier en daar voort tot
7 mei.
Zeeland
In Zeeland bleef het in de april-
meidagen van 1943«relatief rustig.
Alleen de bevolking van Noord-
Beveland staakte krachtig en vast
beraden. In de rest van Zeeland
werden de stakingen snel de kop in
gedrukt. Dit werd vooral veroor
zaakt door de omstandigheid dat
nagenoeg heel Zeeland door de
Duitsers tot "Sperrgebiett" was
verklaard. Het was daardoor niet al
leen in sterke mate geïsoleerd, maar
vormde ook een militair bolwerk -
een onderdeel van de Duitse
Atlantik-Wall - met een veel krachti
ger bezettingsmacht dan elders in
Nederland. Alleen in Noord-
Beveland, dat door de Duitsers als
strategisch onbelangrijk werd ge
zien, lagen geen Duitse regimenten.
Als er in de landbouw gestaakt
werd, zoals in Oud-Vossemeer en
Zonnemaire viel dit relatief weinig
op. Enkele boeren in Zuid-Beveland
leverden geen melk af aan de melk
fabriek te Middelburg, maar door de
aanvoer uit andere gebieden had dit
weinig invloed. Op Zuid-Beveland is
het krachtigst gestaakt in het dorp
Kapelle, twee inwoners werden op
gepakt en naar Vught gezonden. In
Hoedekenskerke was de staking vrij
algemeen, maar duurde niet langer
dan 1 dag. Op Walcheren kwamen
stakingen voor te Middelburg en te
Vlissingen. Op de Werf de Schelde
bleef de staking beperkt tot een kor
te demonstratie. Vanwege de func
tie in de oorlogsindustrie van deze
werf werd het terrein dagelijks door
Duitse troepen bewaakt. ïn Zeeuws-
Vlaanderen staakte in de buurt van
Terneuzen een tiental arbeiders van
een aannemingsbedrijf. Ze werden
terstond gearresteerd.
Op Noord-Beveland begon zaterdag
1 mei in Wissenkerke een algemene
staking, ledereen legde het werk
neer. Zelfs de winkels sloten. Van
Wissenkerke sloeg de staking over
naar Kortgene en Colijnsplaat. Ook
op het platteland toonde men zich
solidair. Op dinsdag 4 mei ver
scheen een overvalwagen op het
eiland en werden er arrestaties ver
richt. Hierna verliep de staking. Als
straf moest het eiland, eerder als de
rest van Nederland alle radiotoestel
len inleveren.
De expositie "APRIL/MEI '43, de
stakingen a/s keerpunt" zal naast elf
andere musea in Nederland te zien
zijn in het Stedelijk Museum Vlissin
gen van 30 april tot en met 13 juni.
Het museum gevestigd aan het Bel-
lamypark nummer 19 is op werkda
gen geopend van 10.00 uur tot
17.00 uur en in het weekend en op
feestdagen van 13.00 uur tot 17.00
uur.