Regeling over gebruik van
zuiveringsslib, compost
en zwarte grond
MAM 9 1
Laatste artikel project MAM 91
Projektteam
Voorlichting Mest- en AmmoniakMaatregelen 199 1
Besluit Overige Organische Meststoffen in werking
VRIJDAG 8 JANUARI 1993
Slib en compost kunnen voor boer en tuinder interessant zijn vanwege het hoge gehalte aan
organische stof en de bemestende werking van stikstof, fosfaat en kali. Ook spoorelementen
komen in voldoende mate voor. De hoeveelheden slib en compost die boer en tuinder mogen
gebruiken, zijn afhankelijk van de kwaliteit van het produkt. Het gehalte aan zware metalen
bepaalt onder anderen deze kwaliteit. De landbouw mag geen organische meststoffen met
een te hoog gehalte aan zware metalen gebruiken.
De samenstelling en het aanbod van huisvuil, rioolslib en dergelijke is in de loop der jaren sterk
gewijzigd. Vooral de gehalten aan zware metalen blijken soms op een te hoog niveau te liggen.
Door normen in te stellen voor zware metalen wordt voorkomen dat mens en dier hiervan te
veel via het voedsel opnemen. Zware metalen hopen zich op in onder andere lever en vetweef-
sel en kunnen ziekteverwekkend zijn. De Unie van Waterschappen hanteert al vanaf 1980
eigen richtlijnen bij het gebruik van zuiveringsslib in de landbouw. Toch kunnen er bij het vol
gen van die richtlijn meer zware metalen aan de bodem worden toegevoegd dan het gewas
afvoert. Ophoping van zware metalen in de bodem kan dan het gevolg zijn. De Europese Ge
meenschap en de Nederlandse overheid menen dat dit niet mag gebeuren; de bodem moet
ook in de toekomst duurzaam gebruikt kunnen worden.
Daarom is met ingang van 1 januari 1993 het "Besluit kwaliteit en gebruik Overige Organi
sche Meststoffen" (BOOM) in werking getreden. Producenten en gebruikers van overige orga
nische meststoffen moeten zich nu aan de regels van dit besluit houden. In twee fasen
worden de normen aangescherpt. Vanaf 2000 mogen er niet meer zware metalen op de bo
dem worden "bemest" dan de oogst van het gewas afvoert.
Welke overige organische meststoffen?
Onder het besluit vallen: zuiveringsslib, compost en zwarte grond.
Zuiveringsslib is een produkt van zuiveringsinstallaties. Het gaat met name om zuiverings
installaties van rioolwater maar ook van industriewater zoals zuivel, aardappelzetmeel, suiker
en dergelijke. Deze kunnen kalk gebruiken in het zuiveringsproces, waarbij kalk(houdend) slib
ontstaat. In 1988 werd nog 25% van het zuiveringsslib in de landbouw afgezet. Afhankelijk
van het gehalte aan zware metalen onderscheiden we slib en schoon slib.
Ook compost is een produkt dat de land- en tuinbouw toepast. Compost kan gevormd zijn
uit zuiveringsslib, gemengde afvalstoffen, dierlijke mest en uit puur plantaardig materiaal.
Naast compost is er schone en zeer schone compost, ook afhankelijk van het gehalte aan
zware metalen. GFT-compost is een produkt dat steeds meer beschikbaar komt. Het is afkom
stig van het gescheiden inzamelen van het groente-, fruit- en tuinafval van de huishoudingen.
GFT-compost valt in de categorie schone compost.
Onder zwarte grond verstaat BOOM een mengsel van bodembestanddelen en bewerkte orga
nische afvalprodukten. Zwarte grond mag niet meer zware metalen en arseen bevatten dan
van nature al in schone landbouwgrond voorkomen. Als zwarte grond de toetsingswaarden
voor schone landbouwgrond overschrijdt mag het niet gebruikt worden. Voldoet het wel aan
de toetsingswaarden dan mag het onbeperkt toegepast worden.
Gebruiksnormen
Bij het gebruik van slib en compost moeten boer en tuinder rekening houden met twee nor
men. Dit zijn:
gebruiksnormen, ook wel doseringsnormen genoemd;
fosfaatnormen, zoals die ook voor dierlijke mest gelden.
De gebruiksnormen worden uitgedrukt in tonnen droge stof per hectare (zie tabel 1 en 2). Op
bouw- en maisland mag meer worden gebruikt omdat door het ploegen slib of compost door
een dikkere grondlaag (bouwvoor) wordt verdeeld. Daarnaast zijn voor slib en compost ook
de fosfaatnormen (zie tabel 3) uit de Wet Bodembescherming van toepassing. Dit betekent
dat de maximale hoeveelheden slib en compost ook beperkt kan zijn door de maximale fos
faatnorm per hectare per jaar. Het gebruik van slib en compost telt daarom mee in de mest-
boekhouding.
Bij gebruik zuiveringsslib is grondonderzoek verplicht
Vanaf 1 januari 1994 moet de gebruiker van slib of een mengsel waarin slib zit het perceel
waarop hij dit produkt wil toepassen vooraf laten onderzoeken. Een bodemanalyse op zware
metalen kost circa 500 gulden en is maximaal 6 jaar geldig. Er moet minimaal 1 monster per
perceel worden onderzocht en als een perceel groter is dan 3 hectare minimaal een monster
per 3 ha. Wanneer uit de bodemanalyse blijkt dat het perceel de toetsingswaarden voor scho
ne landbouwgrond overschrijdt, is het gebruik van zuiveringsslib verboden.
Er zijn in Nederland verschillende gebieden waar de grond bovengenoemde normen over
schrijdt. Hier is het gebruik van zuiveringsslib dus niet toegestaan. Grondonderzoek is nog niet
verplicht bij het gebruik van compost en dierlijke mest.
Tabel 1
MAXIMALE HOEVEELHEID ZUIVERINGSSLIB in tonnen droge stof per hectare
Vloeibaar slib
Steekvast slib
Schoon
Schoon
vloeibaar slib
steekvast slib
Bouw- en maisland
2 ton/jaar
4 ton/2 jaar
5 ton/jaar
10 ton/2 jaar
Grasland
1 ton/jaar
2 ton/2 jaar
2,5 ton/jaar
5 ton/2 jaar
Overige grond
verboden
verboden
verboden
verboden
Natuurterrein
verboden
verboden
verboden
verboden
Tabel 2
MAXIMALE HOEVEELHEID COMPOST in tonnen droge stof per hectare
Compost
Schone compost
Zeer schone compost
Bouw- en maisland
3 ton/jaar of
6 ton/jaar of
geen beperking
6 ton/2 jaar of
12 ton/2 jaar
12 ton/4 jaar
Grasland
1,5 ton/jaar of
3 ton/jaar of
geen beperking
3 ton/2 jaar of
6 ton/2 jaar
6 ton/4 jaar
Overige grond
6 ton/jaar
12 ton/2 jaar
geen beperking
Compost is een produkt dat door de gescheiden inzameling van GFT afval steeds
meer beschikbaar komt.
Bijgaand treft u aan het tiende en laatste bijdrage in het kader van het Voorlichtingspro
ject Mest- en Ammoniakmaatregelen (MAM 91). In dit artikel wordt het Besluit kwaliteit
en gebruik Overige Organische Meststoffen (BOOM) onder de loep genomen. Onder dit
besluit vallen zuiveringsslib, compost en zwarte grond. Eind januari 1993 geeft het pro
jectteam MAM 91 een brochure uit over kwaliteit en gebruik van overige organische
meststoffen.
De MAM is een voorlichtingsproject dat is opgezet door de directies Veehouderij en Zui
vel (VZ en Akker- en Tuinbouw (AT) en de DLV. Met de uitvoering zijn belast de DLV,
de Informatie- en Kenniscentra Veehouderij en Akker- en Tuinbouw en de Consulent
schappen voor de Landbouw.
Naast bovengenoemde gebruiksnormen in tonnen droge stof mag een combinatie van slib
en/of dierlijke mest en/of compost de fosfaatnorm voor die grond niet overschrijden. Bij meer
jarige aanwending mag het gebruik van het betreffende perceel niet wijzigen. Wanneer bij
voorbeeld in 1993 12 ton compost (voor 4 jaar) op bouwland gegeven wordt, moet dét
perceel tot en met 1997 in gebruik blijven als bouw- of maisland.
Tabel 3
MAXIMALE HOEVEELHEID FOSFAAT uit slib en/of compost en/of dierlijke mest, in kilogram
men fosfaat (P205) per hectare per jaar
1992
1993
1994* 1995*
Bouwland
125
125
125
125
Maisland
250
200
150
125
Grasland
200
200
200
175
Overige grond
70
70
70
70
Nog niet definitief vastgesteld.
Tabel 4
GEMIDDELDE SAMENSTELLING zuiveringsslib, huisvuilcompost en GFT-compost in kg/ton
Vloeibaar
Huisvuil
GFT compost
zuiveringsslib
compost
Droge stof
50
700
700
Org. stof
35
175
210
N
53
6.3
8.4
P205
55
3.8
4.2
K20
6
4.0
7.0
Uitrijregels
Voor compost en slib geldt evenals voor dierlijke mest een uitrijverbod op besneeuwde grond.
Met ingang van 1-1-1994 geldt voor zuiveringsslib in de winter hetzelfde uitrijverbod als voor
dierlijke mest. Op grasland is dan een uitrijverbod van oktober tot en met januari van kracht.
Op bouw- en maisland geldt het uitrijverbod alleen in de aangewezen gebieden (overwegend
zand-, dal- en lössgrond) van september tot en met januari. Compost mag men gedurende het
gehele jaar uitrijden. Het is niet verplicht de compost onder te werken.
Met ingang van 1-1-1993 gelden voor zuiveringsslib dezelfde regels ten aanzien van emissie-
arme aanwending als voor dierlijke mest. Dus op bouw- en maisland direct onderwerken en
op grasland in de aangewezen gebieden tot 15 juni emissie-arm uitrijden. Deze plicht geldt
met ingang van 1-1-94 op alle grasland tot 15 juni en per 1-1-1995 gedurende het gehele sei
zoen. Een uitzondering is gemaakt voor steekvast slib op grasland, tot 1-1-1995 hoeft dat niet
emissie-arm aangewend te worden.
Mengsels
Bij een mengsel van mest, slib, compost en zwarte grond doet zich de vraag voor of het
Besluit kwaliteit en gebruik Overige Organische Meststoffen of de mestwetgeving van toepas
sing is. Voor mengsels geldt altijd de strengste regel. Een mengsel waarin mest voorkomt valt
dus altijd onder de uitrijregels, namelijk het uitrijverbod in bepaalde perioden en verplichting
tot emissiearme aanwending. Wil men een mengsel gebruiken dat gedeeltelijk uit slib bestaat,
dan moet de grond vooraf onderzocht worden op zware metalen.
Mestboekhouding en slib en compost
Organische meststoffen hebben hun nut voor het op peil houden van het organische stofge-
halte van de grond. Wanneer uitrijverboden het gebruik van dierlijke mest niet toestaan, kan
compost een goed alternatief zijn: Schone compost verdient dan de voorkeur.
Zuiveringsslib en compost zijn organische meststoffen die voor boer en tuinder interessant
kunnen zijn. De overheid stelt regels aan de kwaliteit van zuiveringsslib en compost om te
voorkomen dat de bodem "overbemest" wordt met zware metalen en fosfaat. Daarom telt
het gebruik mee in de mestboekhouding. Op het afleveringsbewijs moet staan wat de sa
menstelling en van welke kwaliteit het slib, compost of mengsel is. Ook de heoveelheid fosfaat
moet hierop vermeld worden.
Provincie, AID en Bureau Heffingen voeren de controle uit op de uitvoering van BOOM en de
Meststoffenwet. Wanneer zij vermoeden dat een boer in overtreding is, zal hij moeten aanto
nen dat dit niet het geval is. Er is dus sprake van een omgekeerde bewijslast. Kan de boer
niet aannemelijk maken dat hij juist gehandeld heeft, dan wordt er proces verbaal opgemaakt.
Eind januari verschijnt een brochure Zuiveringsslib, Compost en Zwarte Grond. Deze brochure
is aan te vragen bij Bureau Heffingen te Assen.
