doorzicht
op inzicht
Voorbeeldbedrijf stimuleert
milieubewuste champignonteelt
Doorzicht
op Inzicht
Bollentelers kunnen beter omgaan met afval
Milieuvriendelijk en energiebesparend
project voor glastuinbouw Bleiswijk
In een aantal artikelen, die door
samenwerking van NCB, ZLM,
CBTB en het Consulentschap
Landbouw tot stand komen,
wordt de strategie van de Bra
bantse landbouwontwikke
lingsnota "Doorzicht op
Inzicht" uitgedragen. De arti
kelen hebben een voorbeeld
functie. Het betreft
onderwerpen op bedrijven die
bewust een keuze maken voor
de toekomst en die op een po
sitieve wijze inspelen op de
mogelijkheden in hun situatie.
Vader Antoon van Dongen en zijn
beide zoons René en Carlus hebben
aan de Vensteeg 1a in Zeeland
(N.Br.) een normaal champignon-
teeltbedrijf met 6 cellen ieder met
een teeltoppervlakte van 450 m2.
De cellen zijn gebouwd van gasbe-
ton en voorzien van een dampdichte
coating. Op het bedrijf wordt door
groeide compost gebruikt zodat een
produktie-cyclus wordt aangehou
den van 8 weken. De compost
wordt geleverd door het compost-
bedrijf van de Coöperatieve Neder
landse
Champignonkwekersvereniging
CNC. In totaal zijn op het bedrijf 20
personen in vaste danwel losse
dienst werkzaam. De champignons
worden, nadat ze zijn geplukt, op
het bedrijf gekoeld bewaard en wor
den vervolgens in een gekoelde
vrachtwagen afgezet op de Veiling
Veldhoven. Gemiddeld worden er
15 ton champignons per week afge
leverd.
Toch is het bedrijf van de familie
Van Dongen een bijzonder bedrijf.
champignontelers jaren hebben ge
kend met renderende prijzen voor
hun produkt. Vooral de laatste jaren
is daar verandering in gekomen.
"Eigenlijk zijn de prijzen de laatste
maanden in de verdrukking geko
men doordat we ons aanpasten aan
de steeds strengere milieu-eisen.
Tot voor kort werd de compost sa
mengesteld bij de CNC, maar deze
werd vervolgens als verse compost
naar de bedrijven vervoerd. Op het
champignonbedrijf aangekomen
moest deze eerst nog zo'n 8 10
dagen uitzweten waarbij vooral de
nodige ammoniak vrij kwam. Dit ge
beurt nu voortaan bij de CNC en op
diverse tunnelbedrijven, die voor dat
proces enorm grote investeringen
hebben moeten doen. De champig
nonkwekerijen zijn echter verlost
van het ammoniakprobleem. De
doorgroeide compost brengt het
produktieproces op de bedrijven te
rug van 12 naar 8 weken met als
gevolg een produktiecapaciteitsver-
hoging van 20%. Het evenwicht
van vraag en aanbod is daardoor
verstoord. De lage prijzen van de
laatste maanden zijn daarmee ver
klaard", aldus René van Dongen.
Cor Rops
Spoel- en schrobwater wordt via bezinkput geloosd op riolering.
René en Carlus van Dongen hebben
inmiddels al heel wat studieclubs
van champignontelers op hun be
drijf ontvangen. Zij kunnen zich al
dus op de hoogte stellen van de
metingen en registraties. Zij stellen
verder vast dat de initiatieven op het
voorbeeldbedrijf ook de belangstel
ling hebben van bestuurders en
ambtenaren van gemeenten, provin
cies en waterschappen. Dat is niet
verwonderlijk want zij houden zich
allemaal bezig met zaken op het ge
bied van ruimtelijke ordening, de
waterhuishouding en het milieu.
Champignonkwekers René en Carlus van Dongen.
Sinds 1 november 1991 is het een
milieuvoorbeeldbedrijf voor de circa
800 champignontelers in Neder
land. Bij de start van het project
stelde de voorzitter van het Land
bouwschap, drs. J. Mares dat de
overheid veel te weinig rekening
houdt met de mogelijkheden van de
agrarische ondernemers om, binnen
het aangegeven tijdspad, aan alle
geëiste milieudoelstellingen te kun
nen voldoen. De ondernemer
worstelt immers voortdurend met
de vraag hoe hij de eisen van de
consument en die van de overheid
in zijn bedrijf kan inpassen.
Mares zei toen ook nog het volgen
de: "De agrarische ondernemer
moet dag in dag uit met miliauzorg
bezig zijn. Hij moet de milieuproble
men zelf willen en kunnen oppak
ken. De omgeving verandert en dus
moet de ondernemer mee verande
ren. Daartoe zal hij zijn nek uit moe
ten durven steken. Hij moet
openheid durven geven naar colle
ga's en buitenstaanders toe en hij
zal aan experimenten mee moeten
willen werken. Kortom, de agrari
sche ondernemer zal een offensieve
bedrijfsvoering moeten voeren".
Voorlichting
Het bedrijf heeft dus de speciale
taak om voorlichting te geven op
het gebied van bedrijfsinterne mi
lieuzorg. Daartoe noteren René en
Carlus veel gegevens. Diverse for
mulieren worden van het bedrijfsge-
beuren ingevuld. De formulieren zijn
op die plaatsen opgehangen waar
zij ook daadwerkelijk ingevuld moe
ten worden, dus bij de bestrij-
dingsmiddelenkast en op de
celdeur. René vertelt dat sinds de
start de hoeveelheid bestrij
dingsmiddelen al is gedaald met
tenminste 20%. Dat is opmerkelijk
omdat de omloopsnelheid van de
champignonproduktie juist de laat
ste maanden met 20% is toegeno
men. René denkt door interne
hygiëne en het tijdig signaleren en
begeleiden van ziekten de hoeveel
heid gewasbeschermingsmiddelen
te kunnen verlagen met 50%.
Het milieuvoorbeeldbedrijf ontvangt
geen subsidie, maar wordt on
dersteund door een werkgroep die
bestaat uit leden van het Land
bouwschap, de Coöperatieve Ne
derlandse
Champignonkwekersvereniging, de
Dienst Landbouw Voorlichting, het
Informatie en Kennis Centrum en de
Stichting Centrum voor Champig-
nonteeltonderwijs.
Vooruitstrevende milieutechnieken
Op het bedrijf worden praktijkrijpe
technieken toegepast zoals:
- een zeer moderne koelmachine.
Gekozen is voor een proportio
neel regelend direct freon koel
systeem;
- een energiezuinige en hoog ren
derende Low-NOx stoomketel;
- een gescheiden waterafvoer. Het
regenwater van de daken wordt
geloosd op het oppervlaktewater
en het afvalwater, dus het spoel
en schrobwater uit de cellen en
het regenwater van de compost-
plaat wordt via de bezinkput ge
loosd op het gemeentelijk riool;
- de lucht in- en uitlaatfilters voor
de klimaatbeheersing in de cel
len voldoen aan de modernste
milieu-eisen. De filters houden
namelijk schimmelsporen en
vliegen buiten de cel waardoor
minder gewasbeschermingsmid
delen nodig zijn;
- het gebruik van frequentierege
laars op de motoren van de ven
tilators geeft besparing op het
elektriciteitsverbruik.
Milieuzorgsysteem
De overheid wil dat alle bedrijven in
1995 een bepaalde vorm van mi
lieuzorg hebben ingevoerd. Op het
milieuvoorbeeldbedrijf van de fami
lie Van Dongen en op 5 zogenaam
de volgbedrijven wordt een
milieuzorgsysteem voor de cham
pignonteelt ontwikkeld dat te zijner
tijd op alle bedrijven moet worden
ingevoerd. Een handboek fungeert
daarbij als hulpmiddel. Het boek zal
naast richtlijnen voor bedrijfsre-
gistratie ook een milieu-actieplan
bevatten om de voortgang van het
milieuzorgsysteem te controleren.
Lage opbrengstprijzen
René van Dongen geeft toe dat de
Bollentelers moeten leren anders
om te gaan met afval. Alleen dan
kunnen zij de groeiende afvalstroom
in hun sector een halt toe roepen.
De (regionale) overheid moet hen
stimuleren door snelle en doelge
richte regelgeving en door de start
van een goed inzamelingssysteem.
Dit stelt het Centrum voor Land
bouw en Milieu (CLM) in het rapport
'Afvalstromen in de bollenteelt, mo
gelijkheden voor preventie, herge
bruik en verwerking' dat 30
september is gepubliceerd.
Afvalproblemen moeten bij de bron
worden opgelost. Het rapport be
schrijft de afvalstromen op het bol-
lenbedrijf en geeft de bollenteler
voor iedere stroom de meest wen
selijke alternatieven. In de gevolgde
strategie hebben preventie en her
gebruik de voorkeur boven verbran
ding en stort. Een voorbeeld van
een preventieve maatregel is het
composteren van organisch mate
riaal (gewasresten, stro en broeiaf-
val) op het eigen bedrijf. Het
organisch materiaal verandert zo
van afval in een nuttige grondstof
voor de produktie.
Een andere preventieve maatregel is
de teelt in netten. Daarmee kan op
zware grond de grote hoeveelheid
spoelgrond sterk worden ver
minderd.
Stimulerend beleid
De overheid kan bollentelers stimu
leren om anders om te gaan met af
val. Het CLM pleit ervoor dat de
regionale overheden een apart inza
melingssysteem voor agrarische be
drijven opzetten. Met een heffing op
plastic kan een inzamelings- en re-
cyclingssysteem voor plastic wor
den bekostigd. De Tandelijke
overheid moet volgens het CLM
sneller met de juiste regelgeving ko
men. Daarin moet het accent vooral
liggen op doelvoorschriften in plaats
van het voorschrijven van middelen.
De bollenteler kan dan zelf bepalen
hoe hij dat doel wil halen. Bijvoor
beeld met een doelvoorschrift als
'een composthoop mag geen stank
overlast veroorzaken', kan de over
heid preventie van organisch afval
door composteren stimuleren.
Convenanten
Het CLM constateert dat het conve
nant bestrijdingsmiddelenverpakkin
gen tussen fabrikanten,
Landbouwschap en ministerie van
Milieubeheer noch voldoet aan de
gewenste strategie noch voldoet
aan de eisen die de overheid zelf
stelt. Als gevolg van dit convenant
spoelen telers de verpakkingen die
vervolgens als gewoon afval naar de
stort of verbrandingsoven gaan. De
bestaande retoursystemen voor bij
voorbeeld verpakkingen van grond-
ontsmettingsmiddelen zijn na
afsluiting van het convenant ver
dwenen. Een voor het milieu onge
wenste ontwikkeling.
Het CLM pleit er daarom voor dat
het nieuwe afvalconvenant over
kunststofafval, dat dit jaar zal wor
den afgesloten, preventie stimuleert
en voorziet in een goed inzamel- en
recyclingssysteem. Ook pleit het
CLM ervoor dat het convenant
bestrijdingsmiddelenverpakkingen
in dezelfde richting wordt aange
scherpt.
Energie Delfland NV heeft een mi
lieuvriendelijk en energiebesparend
project geïntroduceerd voor de
glastuinbouw. Het gaat om de leve
ring per pijpleiding van warm water
en C02, koolzuurgas, aan tuinders
in een kassengebied in Bergschen-
hoek en Bleiswijk.
Via een pijpleidingsysteem wordt
warm water van circa 120 graden
Celsius en C02 gedistribueerd naar
de installaties van de tuinders. De
stoffen worden niet speciaal gepro
duceerd, maar komen vrij bij het op
wekken van elektriciteit bij het
Electriciteitsbedrijf Zuid-Holland
(EZH) in Rotterdam. Het is de be
doeling dat EZH het warme water
en C02 via speciale geïsoleerde pijp
leidingen transporteert naar enkele
centrale punten in het glastuin
bouwgebied van Bergschenhoek en
Bleiswijk. Vandaar verzorgt Energie
Delfland de distributie naar de tuin
ders. Als de tuinders collectief ge
bruik gaan maken van dit
distributiesysteem, zal dit voor hen
jaarlijks een besparing opleveren
van vele duizenden guldens aan
energiekosten en een gunstig effect
hebben op het milieu.
De te behalen besparing op de ener
giekosten voor de productie van
warmte en de aanmaak van C02 is
sterk afhankelijk van onder meer de
oppervlakte van het bedrijf, de be
drijfsvoering, het gewas of de ge
wassen, het ketelrendement van de
huidige installatie en de gasprijs
voor de tuinbouw. Een berekening
voor de teelt van paprika's bij de
huidige gasprijs leert dat een bespa
ring van f 1,18 per vierkante meter
glasoppervlakte mogelijk is.
Voor het realiseren van het project
zal een totale investering nodig zijn
van f 500 miljoen gulden, waarvan
Energie Delfland circa zeventig mil
joen voor zijn rekening neemt. Het
project is gepresenteerd aan de
tuinders in het gebied van Bleiswijk
en Bergschenhoek. Het is de bedoe
ling dat deze zich in de komende
maanden in principe uitspreken of
zij met het project mee willen doen.
Pas als een rendabel aantal deelne
mers zich aanmeldt, zal het plan
worden gerealiseerd.
