Bezoek in één reis, vier staten
Mest in één eeuw van luxe-
produkt tot milieuprobleem
Tentoonstelling in Gemert
Beelden uit een lang vervlogen tijd, toen er nog geen melkmachines
en ligboxenstallen waren
Een kijkje op het Boerenbondmuseum te Gemert waar de tentoonstelling '100 jaar mest en milieu' te zien
is
dierlijke mest zelfs af door de verde
re opkomst van kunstmest. Boven
dien werden vanaf de twintiger
jaren grote hoeveelheden woeste
grond ontgonnen, waarvoor kunst
mest een uitkomst was. Geleidelijk
werd meer en meer voor de markt
geproduceerd; de export van boter,
varkensvlees (bacon) en eieren
kwam langzamerhand op gang.
Na 1960 vind de omslag naar de
De' expositie '100 jaar mest en
milieu' is nog tot 1 november
1992 te zien in het Boeren
bondmuseum Pater van den
Etsen in Gemert. Openingstij
den dinsdag tot en met zater
dag van 10.00 tot 18.00 uur;
zon- en feestdagen van 13.00
tot 18.00 uur.
bio-industrie plaats. Eerst werden
de grupstallen van drijfmestroosters
voorzien. Dat resulteerde, evenals
het mechanisch melken, in een gro
te arbeidsbesparing. Die tijdswinst
werd weer benut voor het houden
van meer koeien en varkens.
De grote uitbreidingen van de
veestapel vinden pas plaats, wan
neer de grupstallen worden vervan
gen door ligboxenstallen met
Californië-V.S., 2-19 september,
18-daagse vliegreis/busrondreis. In
twintig dagen krijgt u een goede in
druk van West-Amerika, hoe het
vroeger in het "Wilde Westen" toe
ging, hoe de Amerikaan nu woont
en werkt en vooral: hoe mooi en af
wisselend de natuur is. Enkele pro
grammapunten: uitgebreide rondrit
San Francisco; rondrit Los Angeles
met bezichtiging van o.a. de Univer
sal Film Studio's; dagexcursie naar
Disneyland; tocht door natuurpark
Yosemite, enz. Profiteer nu van de
voordelige dollar en maak de reis
van uw leven!!
Bulgarije, 25 augustus-1 september,
8-daagse vliegreis/busrondreis/over-
nachtingen in: Djuni, Goudstrand,
Ruse, Veliko Tarnovo, Sofia, Plovdiv.
Rust, ruimte en geur van rozen in de
dalen. Programma o,a.: agrarische
bezoeken; bezichtiging Alexander
Nevski kathedraal en Rilaklooster;
rondrit Sofia; tocht door Thracische
Laagvlakte naar Burgas aan Zwarte
Zee. Bulgarije biedt u een bijzondere
reis!
Tsjechoslowakije, 13-22 augustus,
10-daagse busreis/overnachtingen.
Het landschap wordt gevormd door
laagland, afgewisseld met heuvels
en bergen. Programma o.a.: bezoek
agrarisch staatsbedrijf ZD Turany en
tractorfabriek "Zetor"; Macocha-
kloof; bezoek wijnkelder, met proe-
verij; rondrit Praag, met bezichtiging
belangrijkste monumenten; bijwo
ning avondvoorstelling; zwemmen
in Kurbad. Uniek, gastvrij land met
de prachtige hoofdstad Praag!
Elzas-Vogezen, Frankrijk, 24-29 au
gustus, 6-daagse busreis/5 over
nachtingen in Colmar. Genieten in
een rustige, mooie omgeving met
heerlijke wijnen!!
Lissabon-Portugal, 26 augustus-2
september, 8-daagse vliegreis. De
prachtig aan de Taag gelegen hoofd
stad Lissabon is schilderachtig met
zijn vele uitzichtpunten, de oude
volkswijk Alfama en de voorstad
Belém met fraaie historische bouw
werken. Ook de omgeving met fleu
rige kusten en een bijna tropisch
aandoend kustgebergte met een
weelde aan bloemen maken de reis
zéér aantrekkelijk. Lissabon; boei
end en afwisselend!!
Benelux-België, Luxemburg, Neder
land, 31 augustus-5 september,
6-daagse rondreis per bus. Pro
gramma o.a.: bezoek Deltawerken,
informatiecentrum Neeltje Jans olv
gids; rondleiding Brugge en Brussel;
bezoek agrarische bedrijven; tocht
Mullertal "Klein Zwitserland";
zwemmen in kuurbad Thermae
2000. Drie interessante landen in
één reis!!
Schotland-V.K., 1-10 september,
10-daagse bootreis/rondreis per
bus/overnachtingen: 1 aan boord, 1
in Newcastle-upon-Tyne, 2 in Edin
burgh, 2 in Aviemore, 1 in Fort Willi
am, 1 in Carlisle, 1 aan boord.
Bloeiende heide!
Voor uw aanmelding, nadere infor
matie of voor het aanvragen van de
brochure "Agrarische Studiereizen
1992", kunt u bellen naar Agrari
sche Studiereizen, Kleine Oord 179,
6811 HZ Arhem, tel. 085-512087.
De tentoonstelling '100 jaar- mest
en milieu' in het Boerenbondsmu
seum in Gemert geeft een goed
beeld van de curieuze ontwikkeling
die dierlijke mest in Noord-Brabant
heeft doorgemaakt. Van een luxe-
produkt, waar altijd te weinig van
was, is mest geworden tot een mi
lieuprobleem, dat ondanks steeds
strakkere wetgeving nauwelijks te
beteugelen valt.
Anders gezegd: aan het eind van de
vorige eeuw wist de arme zandboer
niet waar hij de gier vandaan moest
halen om te overleven; de (welva
rende) veehouder anno 1992 moet
flink wat geld meebrengen om het
spul weer kwijt te raken. Het Ge-
mertse museum, dat de naam van
de NCB-oprichter Pater van den Ei
sen heeft meegekregen, laat deze
ontwikkeling zien aan de hand van
vier maquettes, foto's, tekeningen
en tabellen. Behalve naar het verle
den wordt daarbij ook naar de toe
komst gekeken.
Rond de eeuwwisseling was het ge
middelde gemengde boerenbedrijf
in Brabant zes hectare groot. De
veestapel telde gemiddeld vier
melkkoeien, vier stuks jongvee, vijf
varkens en 25 leghennen. Een koe
produceerde jaarlijks 2200 kilo melk
en - wat zeker zo belangrijk was - de
nodige mest in de potstal om de ge
wassen te laten groeien: winterrog
ge, haver, boekweit, aardappelen,
mangelwortelen en knolraap.
Kunstmest en krachtvoer beston
den al, maar waren voor de arme
zandboeren aanvankelijk onbetaal
baar. Pas na 1920 kwam daar ver
andering in. De boer had minder
land nodig voor het verbouwen van
zijn veevoer en hij kon meer dieren
houden. Op grote schaal werden de
potstallen verbouwd tot grupstallen,
waar in een gemetselde goot de
drijfgier werd opgevangen. Dat be
tekende vooral op hygiënisch gebied
een hele vooruitgang.
Evenwicht
In de periode 1920-1960 kwam het
nog niet tot schaalvergrotingen van
enige omvang. De mestproduktie was
redelijk in evenwicht met de behoef
te. Langzaam nam de behoefte aan
betonnen roosters, waarin de mest
verdwijnt. Bovendien gaat agrarisch
Brabant vanaf 1960 op grote schaal
over tot specialisatie, met één of
hooguit twee bedrijfstakken op.een
bedrijf. Dankzij het voor de Neder
landse landbouw gunstige EG-
marktbeleid groeit de export van
zuivel, varkensvlees en eieren aan
zienlijk.
Explosie na 1975
De grote explosie in de Brabantse
veestapel komt echter pas na 1975,
als gevolg van modernere lig
boxenstallen, mechanisatie, auto
matisering en de snel toenemende
teelt van snijmais. De afzet van
agrarische produkten in binnen- en
buitenland stijgt naar ongekende
hoogten.
Het mestoverschot echter ook. Aan
vankelijk wordt dat overschot met
medeweten van de overheid ge
woon gedumpt. Al spoedig komen
berichten over ontoelaatbare
ammoniak-emissies en stankover
last. Bovendien beginnen in de jaren
zeventig boterbergen en melkplas
sen onrustbarend te groeien. Het
plafond is bereikt, het eerst in
Brabant.
Al in 1974 wordt een begin ge
maakt met de afvoer van het eer
tijds schaarse produkt dierlijke mest
naar tekortgebieden. In 1986 neemt
de mest-wetgeving een aanvang,
twee jaar later wordt een begin ge
maakt met de verwerking van drijf-
mest tot organische mestkorrels.
In de 'stal van de toekomst' laat de
tentoonstelling in Gemert zien hoe
een ligboxenstal er na het jaar 2000
uit zou kunnen zien: de drijf
mestroosters en mestkelders zijn
vervangen door een dichte vloer.
Met mestschuiven wordt de mest
per uur afgevoerd. Een installatie
scheidt de mest in zuiver water en
organische mestkorrels en een spe
ciaal ventilatie-systeem beperkt de
uitstoot van ammoniak tot een
minimum.
Welke technologische ontwikkelin
gen ook nog te verwachten zijn, de
(oost)Brabantse boer zal nog een
hele tijd door de mest worden ach
tervolgd.
Harry de Bot
