Reportage
Baas (89) en knecht (83) wonen al 65 jaar onder één dak
Waarom zou ik lid worden?
Integratie, theorie en praktijk (II)
11
is vol lof over de Frankeris, waar ze
dienstbode was. Vanaf haar negen
de jaar ging ze er al helpen. "Ik
werd er als kind altijd goed opge
vangen. Misschien ook omdat ze
zelf geen kinderen hadden. Het
werk op de boerderij trok mij gewel
dig aan. Vooral het afleveren van ei
eren in Bergen op Zoom was toen
een belevenis. Toen ik 14 was ben ik
er gaan inwonen en heb de 15 jaar
volgemaakt. Nadat Piet Franken
gestopt was heb ik nog een jaar in
Wouw ingewoond totdat ik in 1970
getrouwd ben. Als ik overdag een
paar uur over heb ga ik er nog
helpen".
Piet Franken en Rinus Jochems zien
Nelly graag komen. "Voor mij is zij
mijn derde moeder", zegt Jochems.
"Vroeger mijn eigen moeder, toen
mevrouw Franken, die in 1978 is
overleden en nu Nelly. Vooral bij de
aankoop van kleding is zij mijn steun
en toeverlaat".
Huishouding
In de huishouding hebben Piet en
Rinus ieder een eigen taak. Piet
heeft als vaste taak stofzuigen. Het
zijn allebei mensen van de klok. Om
12 uur eten en 's avonds na 7 uur
niet meer op pad. Overdag is er tijd
genoeg om te gaan biljarten, kaar
ten of buurten. Sinds Piet gestopt is
met jagen heeft Rinus het geweer
overgenomen. Met verjaardagen no
digen ze ieder voor zich hun eigen
familie, vrienden en kennissen uit.
Uitgaan doen ze ieder apart. Ze heb
ben allebei een auto.
Lezen doen ze veel. Het ZLM blad
wordt van voor tot achter gelezen.
Als je als oudere met een jonge boer
praat moet je wel iets van boeren af
weten, vindt Franken. Ooit kreeg hij
"hoog" bezoek. "Toen ik eind jaren
zestig ging stoppen stond mijn
boerderij te koop. Plotseling kregen
we bezoek van Sicco Mansholt.
Toen woonachtig in Brussel, zocht
hij een boerderij zonder grond.
Mansholt was wel geïnteresseerd in
de boerderij maar liep stuk op de
prijs".
Ofschoon beiden graag hun mening
verkondigen hebben ze nooit ruzie.
"Is er een stevige discussie en de
een wil per se zijn gelijk hebben dan
houden we erover op", zegt Fran
ken. "En ik kan op zijn tijd goed
zwijgen", voegt huisgenoot Jo
chems eraan toe. j.v.T.
De heer Piet Franken (89) uit Wouw
is 65 jaar lid van de ZLM. Een niet
alledaagse gebeurtenis. Wat deze
mijlpaal mede uniek maakt is dat
zijn medewerker de heer Rinus Jo
chems (83) tevens 65 jaar bij hem
inwoont. Jochems kreeg in 1962
van de toenmalige Noordbrabantse
Mij. van Landbouw een eregetuig-
schrift voor 40 jaar trouwe dienst in
de landbouw. De 50 jaar heeft hij
als rijknecht niet vol kunnen maken.
In 1969 stopte Franken en verliet
Hoeve Spreeuwenburg te Moerstra
ten. Met vrouw, knecht en dienst
bode verhuisde hij naar Wouw.
Toen Piet Franken in 1926 trouwde
en het bedrijf van zijn vader over
nam kwam Rinus Jochems als rij
knecht bij hem inwonen. Voordien
had hij er al vier jaar bij vader Fran
ken opzitten. Jochems begon in
1926 met, naast kost en inwoning,
een jaarloon van f 240,—. Inwoning
van personeel was in die tijd gebrui
kelijk. Naast een rijknecht had Fran
ken een dienstbode die ook
inwonend was. Verder een vaste ar-
"beider en losse werkkrachten in het
drukke seizoen.
Op het 30 ha. grote bedrijf werd
rogge, gerst, haver, erwten, aard
appelen, suikerbieten en voederbie
ten verbouwd. Wei- en hooiland
was er voor de 12 melkkoeien en
bijbehorend jongvee, verder varkens
en kippen. Franken kocht al vrij snel
werktuigen voor de paardentraktie,
bv. een maaimachine, om handwerk
te verlichten. Hoewel hij voorstan
der van mechanisatie was duurde
het tot halverwege de jaren '50
voordat hij een trekker aanschafte.
"Mijn vrouw was er geen voorstan
der van. Achteraf zag ze een trekker
wel zitten maar ze was bang dat
dan ons lievelingspaard Mirza weg
moest".
In de oorlog heeft Franken moeite
moeten doen om het paard te kun
nen behouden. "Mirza heb ik altijd
buiten de vorderingen weten te hou
den. Tijdens een keuring kwam een
Duits officier onaangekondigd paar
den vorderen. Met veel borrels heb
ik hem op andere gedachten kun
nen brengen. Na dolle dinsdag heb
ik met het paard een hele dag, tot
het donker was, tussen twee klam
pen stro gezeten. Ook vee leveren
aan de Duitsers deed ik niet graag.
Dagelijks moest nogal wat eten op
De heer Piet Franken (Hnks) en de heer Rinus Jochems werken en wonen a! 65 jaar samen.
tafel komen omdat we de gehele
oorlog door aan onderduikers ondak
hebben verschaft".
Rinus Jochems vond in het begin
een trekker maar niets. "Het vak
van rijknecht lag me omdat ik graag
met paarden omging. Ik wist wat ik
moest doen, en was hierdoor min of
meer eigen baas".
De dertiger jaren, de twee oorlogen
en de watersnood hebben indruk op
Piet Franken gemaakt. "In de derti
ger jaren leerde je met geld omgaan.
Varkens brachten niet meer op dan
18 cent per kg. levend gewicht. Eie
ren op de markt 2 cent, aan huis 3
cent. Prima hooi deed afgeleverd
niet meer dan f 40,— per ton. Bij
aflevering van produkten moest je
zorgen dat je meteen centen kreeg.
De huidige politiek denkt veel te
licht over de produktie van voedsel.
Als er een oorlog komt of de West-
europese havens worden geblok
keerd dan is er na een maand geen
eten meer. In 1944 werden door
burgers wegbermen omgespit om
er aardappelen te poten".
Coöperaties
Dat Piet Franken al 65 jaar lid is van
de ZLM vindt hij niet belangrijk.
"Wat je ervoor terugkrijgt daar gaat
het om. De NBMvL is een van de
grote stimulators geweest bij de
oprichting van coöperaties en on
derlinge verzekeringen. Toen ik pas
boerde ging ik regelmatig naar de
markt. De kali die de handel daar
aanbood was veel duurder dan bij
de eigen coöperatie. Met vrijwel alle
grondstoffen ging dat zo. Groot
voordeel van de coöperaties was
dat je verzekerd was van centen.
Vooral voor boeren die niet capabel
genoeg waren om de verkooptech
niek van de handelaar te doorzien
was de coöperatie een uitkomst".
Zowel Franken als Jochems zijn van
mening dat belangenbehartiging nu
veel soepeler verloopt dan vroeger.
"Verschillende boeren voelden zich
vroeger te groot om tegen de leden
wat te zeggen. Het standsverschil
was duidelijk voelbaar", merkt Ri
nus Jochems op. "In Moerstraten
dronken de boeren samen met de
arbeiders op zondag een glas bier.
Elders zag je dat niet. Veel boeren
keken minachtend neer op het per
soneel. Voor de baas moest ik regel
matig in de polder kaf gaan halen.
Op een keer viel mijn kruik water
om. Het was vreselijk warm, in een
schuur stond een pomp. Ik vroeg
aan de boer of dat goed drinkwater
was. Hij antwoordde: "dat water is
goed, maar het is voor de paarden",
ik kreeg niets te drinken. Een collega
van mij, die ook inwonend was,
kreeg in plaats van witte suiker
blauwe, die voor de bijen bestemd
was. Met zulk soort verhalen kan ik
nog wel even doorgaan. De mentali
teit was een groot verschil tussen
de boeren. Niet alleen op de klei zo
als vaak beweerd wordt. Ook op het
zand konden ze er wat van. Geluk
kig waren er nog veel boeren die
menselijk met de arbeiders omgin
gen. Bij de familie Franken heb ik
van verschil in omgang nooit iets
gemerkt. Zij waren eerlijk en voor
iedereen hetzelfde".
Ook mevrouw Nelly van Tilburg-lriks
"Waarom zou ik lid worden, mijn
man is ook ai lid". Dat is een opmer
king die ik veel in de praktijk hoor,
als ik de boer opga als SEV-ster
werkzaam bij de ZLM. Waarom zou
ik lid worden? Al sinds jaar en dag
behartigt de ZLM de belangen van
boeren en tuinders en hun gezin
nen. De ZLM staat voor algemene,
ekonomische, sociale en aktuele be
langenbehartiging van de agrarische
sektor van hen die daarin werkzaam
zijn.
'Waarom zou ik lid worden' geldt
ook voor mezelf, als agrarische
vrouw, als SEV-ster, als mens ervaar
je dat er in de loop der jaren enorm
veel veranderd is, dat is niets
nieuws, maar voor mijn gevoel is de
krachtproef nu wel enorm groot.
Er zijn wezenlijke veranderingen
gaande, zoals een verzwakking van
het EEG markt- en prijsbeleid, een
groeiende aandacht voor het milieu
en natuur en landbouwschap en
ruimtelijke ordening. Vers in het ge
heugen ligt het Ontwerp Streekplan
Noord-Brabant. We moeten konsta
teren dat de zaken dusdanig vastge
legd worden, dat je je er niet aan
kunt onttrekken met de gedachte
dat de overheid voor je beslist als
ondernemer wat je wel of niet mag.
Samenleving en politiek hebben op
deze terreinen keuzes gemaakt. Dit
komt voor de agrarische gezinnen
bedreigend over. We ervaren dit aan
den lijve via lagere opbrengstprijzen,
minder overheidsondersteuning en
toenemende kosten.
Bovendien is het voor de onderne
mer en zijn gezin pijnlijk om te moe
ten konstateren, dat het
ondernemen aanmerkelijk wordt be
perkt, door "grenzen". Grenzen, die
aan de produktie van diverse ge
wassen en diersoorten worden
gesteld. Psychologisch moeilijk ver
teerbaar is ook de uitgebreide regel
geving, die belemmerend en
verwarrend werkt.
Deze ontwikkelingen houden ons en
onze boerenorganisatie als de ZLM
bezig. Afwachten betekent achter
uitgang, er is alleen perspektief als
we mee veranderen. Ook in onze or
ganisatie, daarom is het goed om
erover na te denken, hoe we aktief
bezig kunnen zijn in onze organisa
tie, aangepast aan de veranderde
maatschappij.
Beiden verantwoordelijk
Terug naar onze gezinsbedrijven,
waar man en vrouw beiden verant
woordelijk zijn voor het behalen van
een verantwoord gezinsinkomen. Er
zal op de bedrijven meer denk- en
rekenwerk verricht moeten worden.
Meer keuzes gedaan moeten wor
den van hoe verder op het bedrijf.
Velen van ons zullen kiezen voor be-
drijfsaanpassing, anderen voor be
taalde arbeid buitenshuis, weer
anderen zullen hun bedrijf
beëindigen.
We zien nu al een tendens naar
meer en meer nevenbedrijven,
waarbij boer en boerin een baan
buiten het bedrijf hebben. Hierdoor
G. Middelkoop
zal de taakverdeling van man en
vrouw in het bedrijf en het gezin en
in onze hele samenleving steeds
meer aan de orde komen en ter dis-
kussie staan. Zelf denk ik vooral in
jonge gezinnen.
Dit alles vraagt een betrokken zijn
bij de landbouworganisatie. Betrok
kenheid en ondersteuning zullen
noodzakelijk zijn. Samen sterk, een
koöperatieve gedachte, die mij als
kind met de paplepel is ingegeven.
En wat je als kind meekrijgt, dat
blijft je vaak nog lang heugen. Zo
ook steeds maar weer de zucht van
vader als zijn boerinnen niet op de
ledenvergadering van de zuivelfa
briek kwamen. Zijn boerinnen, waar
hij thuis, op het bedrijf, zulke goede
gesprekken mee had. Vader nodigde
ze apart uit met koffie en koek. Hij
begon altijd met een preek (althans,
dat zeiden wij thuis): Jullie als boe
rinnen, het is ook jullie fabriek, het
gaat ook jullie aan.... Dus samen
sterk en betrokken zijn bij....
Vorige keer heb ik geschreven dat
de ZLM in haar beleidsvisie heeft
neergeschreven dat betrokkenheid
van de ondernemers, maar speciaal
ook van vrouwen en jongeren bij
haar organisatie van groot belang is.
Als de ZLM zich dit ten doel stelt,
mannen, vrouwen en jongeren te
betrekken bij haar belangenbeharti
ging en zich in wil zetten voor een
leefbaar platteland dan zal daar aan
gewerkt moeten worden.
Aktief opstellen, zowel als organisa
tie dan wel als lid en zich aanpassen
aan een veranderde landbouwstruk-
tuur en een veranderende samenle
ving. Openstaan voor de mening
van met name vrouwen en jonge
ren. Laten zien dat je iets voor de le
den doet en dat ze zich erin
herkennen en dat ze een kans krij
gen dat hun belangen ook behartigd
en verwoord worden. We leven nu
in een maatschappij, waar positie,
inspraak en emancipatie een rol
spelen.
Lid worden, ja natuurlijk!
De ZLM is niet alleen een organisa
tie voor mannen. Vrouwen maak de
keus wat je gaat doen. Als je wilt
dat ook jouw visie en mening ge
hoord worden, neem dan deel en
wordt lid. Deze groeiende belang
stelling van vrouwen en jongeren in
onze organisatie is van groot be
lang. Voor U als lid, maar ook voor
de behartiging van de belangen die
de organisatie vóór staan.
Aan de keukentafel wordt in de boe
rengezinnen veel gepraat. Ook vrou
wen hebben een goede kijk op de
zaak, vaak net iets anders dan man
nen, permitteer me dat ik 't zo
schrijf. Als SEV-ster ervaar ik dat
vooral ook vrouwen bepaalde vra
gen stellen en signaleren, zoals be
drijfsopvolging, hinderwet,
bestemmingsplannen. Praat ook
eens met elkaar over de aktiviteiten
van de ZLM als er een uitnodiging
komt, geef het aan elkaar door en
ga er naar toe. Er staan zoveel be
langen op het spel, dat het gewoon
noodzakelijk is, dat je er bent.
Samen sterk, de koöperatieve ge
dachte, het is ook jullie zaak, zou
mijn vader zeggen, wees erbij be
trokken. Maak je keus, het is je ei
gen zaak, wees aktief als
boerenstand.
Meewerken, meedenken, mee
beslissen... meestemmen, dus ook
lid worden van de ZLM.
Wordt vervolgd
G. Middelkoop-v.d. Ploeg
(Dit is het tweede artikel van een
serie van drie over integratie van
vrouwen in het werk van de land
bouworganisatie. Het eerste artikel
verscheen op 20 december jl.vol
gende week verschijnt het derde.)
