J 20 f
Substitutie een uitdaging of een bedreiging?
Ga mee naar één van Europa's
mooiste hoofdsteden!
Studiereis NAJK-delegatie naar Maleisië (IV)
In juni zijn 7 personen namens het Nederlands Agrarisch Jon
geren Kontakt voor het projekt Landbouw Wereldwijd op stu
diereis naar Maleisië geweest. Het projekt Landbouw
Wereldwijd besteedt aandacht aan land- en tuinbouw hier en
in de derde wereld. In het seizoen 91/92 staat in het projekt LW
het thema: "Substitutie" centraal.
Dit is het laatste deel van het reisverslag dat in de vorm van
een vervolgverhaal 4 weken lang in deze krant gepubliceerd is.
De eerste drie delen geven een totaalbeeld van de Maleisiëreis
en dit gedeelte gaat geheel over substitutie.
ten. Net als bij plantaardige oliën en
vetten hebben dus ook hier de
substitutiemogelijkheden grote in
vloed op de prijs en daarmee op de
toekomst van de boeren.
Naast isoglucose zijn er nog tal van
andere plantaardige zoetstoffen. Bij
voorbeeld fructose wat uit inuline
gewonnen wordt. Inuline is aanwe
zig in o.a. cichorei en aardperen.
Misschien een teeltmogelijkheid
voor Nederlandse akkerbouwers om
niet machteloos toe te hoeven zien
hoe de bietsuikermarkt (c.q. hun
Substitutie betekent vervanging.
Twee bekende voorbeelden zijn de
vervanging van boter door margari
ne en de vervanging van riet- of
bietsuiker door kunstmatige
zoetstoffen in bijvoorbeeld fris
dranken.
Het wordt steeds gemakkelijker en
rendabeler om de ene grondstof
door een andere te vervangen. Zo
zijn er bijvoorbeeld sinds 1990 in
Nederland 4 "nepkazen" op de
markt: Becel Goud, Fitlife, Vitessa
en Trenta, allemaal gemaakt van
melk waarin 75% of 100% van het
melkvet vervangen is door vet van
plantaardige oorsprong. Ze mogen
officieel de naam kaas niet dragen
maar zien er wel zo uit. Deze "nep
kazen" zijn duurder dan echte kaas
en moeten het dus hebben van de
konsument die voor "meervoudig
en verzadigd" (c.q. gezonder) flink
wat meer wil betalen. De toekomst
van de nepkazen is moeilijk in te
schatten. Het feit dat Vitessa al uit
de markt is genomen en vervangen
is door Balance wijst (nog) niet op
een doorslaand succes. Schattingen
over de omvang die vervanging via
imitatiezuivel kan krijgen lopen uit
een van 2 tot 7% van de melkpro-
duktie in Nederland de komende
jaren.
Bij een vrije wereldmarkt van agrari
sche produkten zal vervanging gro
tere vormen aannemen. Wat
betekent dit voor boeren en boerin
nen? Wat is er allemaal mogelijk,
wat kunnen we verwachten, is het
een uitdaging of een bedreiging?
Botervet versus plantaardige oliën
en vetten
Plantaardige oliën en vetten en bo
tervet kunnen elkaar in een aantal
toepassingen (broodsmeersels/imi
tatiekaas) vervangen. Plantaardige
olie- en vettenleveranciers worden
in Nederland nauwelijks verbouwd.
De twee belangrijkste plantaardige
oliën en vetten die botervet kunnen
vervangen zijn soja-olie en palmolie
Op de markt van plantaardige oliën
en vetten is de substitutie in volle
gang, palmolie heeft inmiddels het
marktaandeel van soja-olie overtrof
fen. Palmolie is veel goedkoper dan
de andere plantaardige oliën en vet
ten door de hoge olieproduktie per
hektare en de lage loonkosten ten
opzichte van sojalanden. Maleisië is
de grootste palmolieleverancier.
De prijs is een belangrijk onderdeel
in de konkurrentie tussen oliën en
vetten en botervet. De prijsverhou
ding tussen botervet en plantaardig
vet is 10:1. Via de prijs kan melkvet
nooit met plantaardig vet konkurre-
ren. Zuivelfabrikanten volgen de
light-trends en de "Let op vet"-
campagne en kiezen daarnaast na
tuurlijk voor de goedkoopste
grondstof. Dus door de opkomst
van vervangers en de algehele da
ling van het vetgebruik daalt de bo-
terkonsumptie terwijl aan de andere
kant de boterproduktie stijgt door
het hogere vetgehalte van de melk
en een toename van de melkpro-
duktia Hoe lang kan het protectio
nistische EG-beleid (de
boereninkomens worden op peil ge
houden door middel van gegaran
deerde prijzen voor hun produkten)
dit systeem nog volhouden ten op
zichte van de opkomende goedko
pere konkurrenten?
Sommige 'nepkazen' zijn al weer uit de markt genomen.
De EG-landbouwpolitiek is onbe
taalbaar geworden en internatio
naal, op het gebied van
handelspolitiek, onverdedigbaar. Als
er niet wordt ingegrepen is straks
heel Europa een grote boter- en tar-
weberg. Terwijl de rest van de we
reld ons bestookt met
handelspolitieke vijandelijkheden,
omdat dit EG-beleid de wereldmarkt
voor agrarische produkten grondig
verstoort. Veranderingen staan op
stapel. Het is zaak dat de boeren tij
dig hierop inspelen.
Suiker/zoetstoffen
Biet- en rietsuiker kunnen vervan
gen worden door andere plantaardi
ge zoetstoffen of door chemische
zoetstoffen. Isoglucose en aspar-
taam zijn de bekendste plantaardige
zoetstoffen. Isoglucose is een stro
perige zoetstof die gemaakt wordt
uit zetmeelrijke produkten als mais,
tarwe, aardappelen of cassave, Iso
glucose wordt vooral veel verwerkt in
de frisdrankenindustrie Toen Coca
Cola overstapte van rietsuikers op
isoglucose had dit voor honderddui
zenden rietsuiker-arbeiders o.a. op
de Filippijnen vergaande gevolgen.
In Amerika heeft isoglucose al meer
dan 50% van de zoetstofmarkt in
handen, gaan de suikerbieten ook in
ons land ten onder aan vervanging
door andere zoetstoffen?
In de EG geldt tot en met 1993 een
marktordening voor isoglucose, de
ze verhindert een uitbreiding van de
isoglucoseproduktie. Door de graan
prijsverlaging van de afgelopen jaren
is isoglucose in de EG stukken
goedkoper dan suiker. Er kan dus
gesteld worden dat zonder deze
marktordening isoglucose een groot
deel van de suiker uit de markt zou
drukken. Chemische zoetstoffen,
zoals aspartaam, vallen buiten de
suikerquotering. Een beperking van
de overheid is dat er een lijst is op
gesteld van de produkten waarin
aspartaam verwerkt mag worden,
en sinds mei 1991 geldt er een im
portheffing per kilo voor invoer in de
EG. In de EG is reeds suikerprijsver
laging doorgevoerd om beter te kun
nen konkurreren met
vervangingsprodukten. Verdere da
ling van de suikerprijs zal vergaande
gevolgen hebben voor de producen-
brcn van inkomsten) langzaam maar
zeker overgenomen wordt door an
dere plantaardige of kunstmatige
goedkopere zoetstoffen.
Agrifikatie
Agrifikatie is het verwerken van
agrarische produkten voor andere
doeleinden dan voedsel. Meestal
vervangen agrarische grondstoffen
niet-agrarische grondstoffen. Hier is
dus ook sprake van substitutie.
Agrifikatie is niet nieuw maar staat
nu veelvuldig in de belangstelling
omdat de technische mogelijkheden
toenemen.
De mogelijke afzetverruiming van
akkerbouwprodukten biedt mis
schien een oplossing voor de over-
schotproblematiek of opent een
nieuw perspektief voor boeren. Bij
de meeste agrifikatietoepassingen
(bio-ethanol uit graan of suiker, bio
diesel uit koolzaad, vezels voor pa
pier uit hennep of olifantengras en
afbreekbare plastics uit graan of
granen) zijn de bestaande
grondstoffen goedkoper. Agrifikatie
is dan alleen interessant als de over
heid subsidieert of omdat plantaar
dige grondstoffen milieuvriendelijker
zijn.
Bedreiging of uitdaging
Substitutie kan een grote invloed
hebben op de toekomst van land
en tuinbouw. Het kan zowel een be
dreiging als een uitdaging zijn. Op
een aantal terreinen (zoals zuivel) is
het verbieden van vervangers een
gepasseerd station. De mogelijkhe
den voor de verwerkende industrie
om uit de goedkoopste grondstof
fen voedingsmiddelen in elkaar te
fabrieken nemen toe. De konsument
kan uit meerdere alternatieven kie
zen. Voor de landbouw kunnen
kwaliteit, een natuurlijk produkt
(zuivere zuivel) en milieuvriendelijk
(agrifikatie) belangrijke wapens zijn.
Agrarische producenten zullen meer
in moeten spelen op de wensen van
de konsumenten. CSM en Suiker
Unie, die gezamenlijk de hele Neder
landse suikerproduktie voor hun re
kening nemen, zijn op de markt met
suikerklontjes waarin een deel van
de suiker is vervangen door aspar
taam. Campina Melkunie speelt in
op de anticholesterol rage door Sim-
plesse een vetvervanger op basis
van kaaswei of kippe-eiwitten en
dikmelk op de markt te brengen.
Toepassingsmogelijkheden in ijs,
kaas, yoghurt enz.
De toekomst van de suikerbieten
teelt en melkveehouderij in Neder
land en de EG hangt vooral af van
het EG-beleid. Zodra de quotering
van isoglucose etc. en de bescher
ming van de melkveehouder van de
baan zijn, staat de industrie klaar
om met vervangers de markt over te
nemen. Substitutie wordt nu al ge
bruikt als argument om prijsdalin
gen te bewerkstelligen. Zonder
marktbescherming zal vervanging
ervoor zorgen dat producenten we
reldwijd tegen elkaar uitgespeeld
gaan worden.
Heeft dit verslag uw interesse
gewekt?
Het is de bedoeling dat ik mijn ken
nis en informatie doorgeef aan bij
voorbeeld
Plattelandsjongerenverenigingen
ZLM, Plattelandsvrouwen enz. Er
kan een programma met diaserie
verzorgd worden waarin ik uitge
breid kan verhalen over deze boeien
de agrarische studiereis naar
Maleisië, ook kan er speciaal aan
dacht worden besteed aan substitu
tie. Wilt u meer informatie, neem
dan kontakt op met Sandra Kok, te
lefoonnummer 01686-2033.
Sandra Kok
Parijs, 5-9 november, 5-daagse bus
reis, 4 overnachtingen in een goed
hotel in Parijs, de hoofdstad, met als
bijnaam de lichtstad, van Frankrijk.
Parijs bezit zowel een groot aantal
historische als moderne gebouwen.
Als rode draad door Parijs loopt de
rivier de Seine, waarover prachtige
bruggen gebouwd zijn. Programma
punten o.a.: de Eiffeltoren; Are de
Triomphe; Notre Dame; Champs Ely-
sees; Montmartre; Versailles; Mu
seum Louvre; boottocht op de
Seine. En als hoogtepunt: bijwoning
avondvoorstelling van de beroemde
revue "Folies Bergère"!
Of brengt u liever een bezoek aan:
Wenen, 27 november-1 december,
5-daagse vliegreis, 4 overnachtin
gen in het elegante hotel Stefanie
in Wenen. Wenen is de meest ro
mantische stad van Oostenrijk, rijk
aan historie. Wenen heeft een
mooie natuur, b.v. in het met eiken
en beuken beboste Wienerwald. De
rode draad door Wenen is de rivier
de Donau, welke de stad in tweeën
deelt. Programmapunten o.a.: rond
rit Wenen; bezichtiging Schloss
Schönbrunn; tocht door Nieder-
Österreich en langs de Donau; be
zoek agrarische bedrijven: operette
voorstelling; bezichtiging
Stephansdom.
Kreta, 22-29 oktober, 8-daagse
vliegreis, 7 overnachtingen in hotel
Dolphin Bay bij Heraklion. Program
mapunten o.a.: rondleiding door pa
leis van Koning Minos in Knossos; be
zoek aan plantenkas en
bananenkwekerij; wandeling door
Heraklion.
Voor 1992 staan op het program
ma: Brazilië, 21 januari-8 februari,
19-daagse vliegreis/rondreis per
bus. Een land zo groöt als Europa.
Uitzicht op de Are de Triomphe.
Een schitterende natuur, met dichte
bossen, palmen, talloze soorten
bloemen, tropische vogels en vlin
ders. Programmapunten o.a.: bezoek
aan Hollandse kolonie, bezoek aan
diverse agrarische bedrijven; bezoek
aan de 275 watervallen in Fozdo
Iguacu; bezichtiging van de we
reldstad Rio de Janeiro. Graubün-
den, 23-31 januari, 9-daagse
busreis, overnachtingen: 1 in Duits
land, 7 in Hotel in Chur. Indonesië,
eind januari-begin februari,
22-daagse vliegreis/rondreis per
bus.
Voor uw aanmelding, nadere infor
matie of voor het aanvragen van de
brochure "Agrarische Studiereizen
1991", kunt u bellen naar het Sekre-
tariaat van Agrarische Studiereizen,
Kleine Oord 179, 6811 HZ Arnhem,
tel. 085-512087.
