in de rij
Boeren staan
Avéro ziet
omzet stijgen
Landbouw wil geen grond meer
missen voor oefenterrein
Fagoed
Beleggers willen meer rendement bij
Stro in plaats
van piepschuim
Jaarverslag
Landinrichtingsdienst
Noord-Brabant 1990
Fagoed, het in Arnhem gevestigde beleggingsfonds in agrarisch on
roerend goed, kampt met een tekort aan belangstelling van de zijde
van kapitaalverschaffers. Zij geven op dit moment de voorkeur aan
de hoge rente op lange termijn. Ook de onzekerheid over de toe
komst van de landbouw speelt een rol. Tegelijkertijd staan tientallen
boeren klaar om gebruik te maken van Fagoed voor de financiering
van bedrijfsuitbreiding of -overname.
Fagoed heeft, om haar aantrekke
lijkheid voor de bestaande (acht) en
voor nieuwe participanten te verho
gen, een tweede fonds (Fagoed 2)
in het leven geroepen. Dit fonds
werkt met participaties tegen de
reële marktwaarde en op basis van
de rentabiliteitswaarde en is daar
door wat aantrekkelijker voor be
leggers.
Centraal Beheer in Apeldoorn is een
van de eerste participanten in Fa
goed 1. Deze institutionele belegger
zag wel voordelen van een beleg
ging in landbouwgrond op basis van
de Fagoed-formule. "Maar", zegt
beleggingsspecialist J. Koning van
Centraal Beheer, "het rendement
van het eerste fonds kwam eerst
maar langzaam op gang en sinds re
cent de lange-termijnrente zo aan
trekkelijk is, zien wij nadrukkelijk
ook interessante alternatieven. We
blijven wel goed kijken wat Fagoed
doet maar maken nu pas op de
plaats. Als ze de canon nu eens wat
gemakkelijker aan de lange termijn
rente aan zouden kunnen passen...".
Koning zegt zeer geïnteresseerd te
zijn in de levensvatbaarheid van de
nieuwe Fagoed 2-formule.
De politiek van Centraal Beheer is
dat er eerst meer beleggers toe
moeten treden. "Wij willen in ieder
geval niet op de huidige smalle basis
de voortrekkersrol van het verleden
blijven spelen. In onze strategie wil
len we wat meer risikospreiding
aanbrengen en daarom nemen we
wat gas terug". Hij is overigens reu-
zebenieuwd hoe op Fagoed 2 wordt
gereageerd en of er nieuwe partici
panten toetreden. Dat moeten er
voldoende zijn wil Centraal Beheer
weer volop meedoen. Zo rond okto
ber moet daar wat hem betreft dui
delijkheid over bestaan.
De behoefte in de landbouw aan fi
nanciering op Fagoed-basis (in feite
leasen) is groot, zo weet Fagoed-
direkteur F.J. Somsen uit de talrijke
telefoontjes van serieuze gegadig
den en andere signalen uit de agrari
sche wereld. "We streven naar een
groeitempo van 20 30 miljoen per
jaar en dat kan ook als we voldoen
de kapitaal ontvangen voor uitbrei
ding van het fondsvermogen".
Hij vindt de aantrekkelijkheid van
Fagoed niet vreemd. "Bij ons beta
len de boeren nu zes procent en
voor een hypotheek bij de bank ko
men ze op circa negen procent. Ze
ker in de aanvangsfase is er met
Fagoed een liquiditeitsvoordeel. Ons
fonds is dus zeker konkurrerend met
hypotheek, ook omdat de dertig
procent die buiten onze financiering
valt, fiscaal kan worden afge
schreven.
Het Fagoed-fonds heeft nu met cir-
ca tweehonderd bedrijven een erf*
pachtkontrakt afgesloten. "Gezien
de strenge kriteria die worden aan
gehouden kun je rustig zeggen dat
de Fagoed-ondernemers tot de top
van onze bedrijven behoren", stelt
Somsen met enige trots vast. De
belangstelling komt vooral van de
akkerbouw die het eerst werd ge
confronteerd met de noodzaak van
bedrijfsuitbreiding. Thans heeft drie
kwart van de in erfpacht uitgegeven
gronden betrekking op de akker
bouw en een kwart op de veehou
derij. De belangstelling vanuit de
veehouderij neemt wel toe nu ook
daar de druk tot bed rijf sextensi ve
ring en schaalvergroting zich mani
festeert.
Direkteur Somsen constateert in de
praktijk dat veel boeren bij de finan
ciering van uitbreiding, bedrijfsver-
plaatsing, herfinanciering en
opvolging niet op één paard wedden
F.J. Somsen
maar altijd een mix van f inancierings-
instrumenten toepassen: hypo
theek, pacht, erfpacht en eigen
vermogen. Hij vindt dat verstandig.
Alleen hypotheek is kwetsbaar
maar alleen erfpacht ook bij bijvoor
beeld een gierende inflatie. De
Fagoed-direkteur meent nog wel
een misverstand uit de weg te moe
ten ruimen. "Er zijn boeren die een
bedrijfsuitbreiding eerst via de bank
proberen en bij ons komen als ze
daar niet slagen. Vergeet het maar
want wij stellen nog zwaardere ei
sen aan de boer, zijn ondernemers-
kapaciteiten en aan zijn bedrijf.
Kortom onze boeren zijn top-boeren
met ondernemersmentaliteit".
Geen boer meer
Een van die selekte groep is Albert
Dun (35) uit Oude Pekela. "Als ik
mijn bedrijfsuitbreiding helemaal
had gefinancierd met hypotheek
dan was ik nu naar alle waarschijn
lijkheid geen boer meer geweest. De
huidige hoge rentestand had me ge
nekt". Dat is de vaste overtuiging
van deze Pekelder akkerbouwer.
Dun heeft zijn bedrijf via Fagoed de
laatste drie jaar vergroot van 55
hektare tot 125 hektare nu.
"We hebben zo het nu lijkt bedrijfs-
opvolgers. De dochter José en de
twee zoons willen graag boer wor
den. Mijn vrouw en ik vonden een
bedrijf van 55 hektare met een
Veenkoloniaal bouwplan daarom
voor de verdere toekomst te klein.
Je weet nooit hoe het loopt met de
prijzen van fabrieksaardappelen,
bieten en granen. Mochten die on
verhoopt nog verder dalen dan bete
kent een groter bedrijf ook een
grotere buffer en meer mogelijkhe-
In de provincie Groningen zijn
onlangs plannen gelanceerd om
een fabriek op te zetten die fijn-
gehakseld stro verwerkt tot een
opvulmiddel voor het verzenden
van allerlei produkten. Het volle
dig afbreekbare stro-produkt kan
dienen als een milieuvriendelijke
vervanger van polystyreen (piep
schuim). Het project is een initia
tief van de Groninger
Maatschappij van Landbouw, de
provincie Groningen en een
plaatselijke Rabobank. De initia
tiefnemers verwachten de akker
bouwers voor hun stro tussen
f 1.000,— en f 1.500,—per ha
te kunnen betalen.
den om de risiko's wat te spreiden.
We liepen dus al een paar jaar rond
met aankoopplannen en hadden al
overal bij de banken geïnformeerd.
We hoorden ook van Fagoed en
hebben ons daar uitvoerig over voor
laten lichten".
Het echtpaar Dun vreesde dat voor
al de aflossing voor de bank voor
hen een zware dobber zou kunnen
worden. Fagoed leek hen wel wat.
Een canon van 4,5%, (toen) was
niet gek.
"Het voordeel van Fagoed is dat je
in feite reserveert zodat je later
eventueel terug kunt kopen. In het
begin zit je niet voor zulke zware
verplichtingen en dat is mee
genomen".
Dun ging met Fagoed in zee en was
meteen een van de eerste bedrijven
die bij het toen nog piepjonge fonds
een erfpachtkontrakt wist te verkrij
gen. De eerste uitbreiding betrof de
aankoop van 18 hektare dicht bij het
huidige bedrijf. Later werden nog
enkele transakties gedaan van nog
eens 18 hektare, van 24 en 10 hek
tare. De laatste aankopen kon Dun
in het kader van de huidige ruilver
kaveling 'Herinrichting Veenkoloniën
Deelgebied Pekela' niet laten lopen.
"Daar zouden we spijt van hebben
gekregen. We hebben alle percelen
nu binnen 400 meter van het bedrijf
en zijn eigenlijk zeer tevreden".
"Als ondernemer loop je natuurlijk
risiko's. Ten eerste is het deel van de
aankoop dat niet door Fagoed gefi
nancierd kan worden duurder. De
verplichtingen worden dus bij een
forse uitbreiding toch groter. Boven
dien kunnen de prijzen vanuit Brus
sel natuurlijk nog meer onder druk
worden gezet. Wat dan?" Tot nu toe
hebben de forse investeringen in de
uitbreiding van het bedrijf hun ren
dement al opgebracht. "Bij de
nachtvorst dit voorjaar had ik een
behoorlijke spreiding in de mate van
schade over de percelen. Dat komt
omdat de aardappelen over verschil
lende percelen verspreid zijn die in
verschillende mate gevoelig zijn
voor nachtvorstschade".
Dun heeft het bouwplan na de uit
breidingen wel aangepast. Tot voor
enkele jaren lag de helft van het are
aal in fabrieksaardappelen terwijl op
het overige land granen en suiker
bieten werden verbouwd. Nu zitten
dezelfde gewassen er nog in maar
ook op dit bedrijf is inmiddels geïn
tensiveerd en wordt op vier hektare
prei geteeld.
"We hopen nu maar", zegt hij
tenslotte, "dat de inflatie niet al te
snel omhoog loopt. Want door de
indexering moeten we dan meer be
talen. Dan gaan in ieder geval ook
de prijzen van landbouwgrond om
hoog..."
Snelle jongens
Het verbaast Albert Barlagen uit
Scheemda dat beleggers tegen
woordig zo gespitst zijn op het re
sultaat op korte termijn. "Beleggen
in Fagoed is mogelijk op dit moment
iets minder aantrekkelijk, op de lan
ge termijn is het fonds zeer interes
sant maar daar kijken ze kennelijk
niet zo naar. Snelle jongens die snel
resultaat willen".
Barlagen, die voorzitter van de
Stichting Fagoed is, geeft toe dat er
een hele smalle marge is tussen wat
de boer kan betalen voor erfpacht
en de bereidheid van de belegger
om in Fagoed te participeren. "Over
die smalle marge zitten we nu heen.
De rente op lange termijn is nu zo
hoog dat beleggers de voorkeur aan
een andere wijze van beleggen ge
ven. Dat is jammer. Te meer", zo
vervolgt de Groningse akkerbouwer,
"omdat duidelijk is dat de resultaten
van Fagoed, opgericht in 1987, de
laatste twee jaar duidelijk omhoog
zijn gegaan namelijk van 4,1 miljoen
in 1989 tot 6,3 miljoen in 1990. Dat
komt overeen met een stijging van
het rendement van 4,74% in 1989
tot 6,39% vorig jaar. Ook voor de
komende jaren zijn de perspektieven
gunstig".
Fagoed is, zo is zijn volste overtui
ging, mede door de indexering voor
de lange termijn een veilige en goed
renderende belegging. "Ze moesten
die beleggers eens een kursus lange
termijn denken geven", adviseert hij.
De Oldambtster akkerbouwer ver
wacht dat de belangstelling van de
beleggers wel weer toeneemt zodra
de rente wat daalt. De onroerend-
goed portefeuille van Fagoed moet
nog wat meer body krijgen. Boven
dien is er van de zijde van de boeren
een grote belangstelling voor het
fonds. "We kunnen de portefeuille
zo met 40 miljoen uitbreiden". Ge
zien de veiligheid en waardevast
heid van beleggen in
landbouwgrond hoopt hij dat be
staande en nieuwe participanten
hun aandeel in het fonds zullen
gaan vergroten. In dit verband wijst
hij er op dat Fagoed de gronden ver
werft voor circa 70% van de waar
de, vrij van pacht. Er zit dus een
flinke buffer in het fonds die de be
legger extra zekerheid biedt mocht
Het ministerie van Defensie moet
afzien van zijn idee om landbouw
grond op te offeren voor militaire
oefenterreinen. In de Defensienota
die onlangs is uitgekomen, wordt
daarover een balletje opgegooid.
Het Landbouwschap schrijft dit in
een brief aan de Tweede Kamer.
Nog in 1985 hebben de regering en
de Kamer na rijp beraad besloten
dat uitbreiding van oefenterreinen
maar beperkt ten koste zou gaan
van landbouwgrond. Een kombina-
tie van natuurbeheer en militair ge
bruik is mogelijk, aldus Kamer en
regering destijds.
Uit de Defensienota is op te maken
dat het ministerie van Defensie van
mening dreigt te veranderen. Na
tuurgebieden die onderdeel zijn van
de Ecologische Hoofdstruktuur zou
den niet meer gebruikt mogen wor
den voor militaire doeleinden.
In Noord-Brabant zijn 22 ruilverka
velingen in uitvoering met een op
pervlakte van 114.000 ha. Voorts
zijn er 12 landinrichtingsprojecten in
voorbereiding, waarvan 5 herinrich
ting met totaal 44.000 ha. In 1990
is één verkaveling gestemd (1.500
ha) en één in voorbereiding geno
men (6.000 ha).
In 1990 werd 25,1 miljoen gulden
geïnvesteerd in landinrichting in
Noord-Brabant.
de prijs van landbouwgrond eens
dalen.
Barlagen kan zich wel vinden in de
vrij strenge kriteria die Fagoed aan
houdt bij de keuze van de bedrijven
die zij financiert. "Je kunt als Fa
goed de beste bedrijven uitzoeken
zeker nu het geld van de zijde van
beleggers maar mondjesmaat af
komt". Hij kan zich ook voorstellen
dat gezien de zware betrokkenheid
van de bedrijven in het Oldambt bij
marktordeningsprodukten het
Fonds hier wel zeer kritisch is.
"Maar echt goede bedrijven met
goede managers in het Oldambt
kunnen ook zaken doen met Fa
goed". Over het pas geïntroduceer
de tweede fonds binnen Fagoed is
hij kort en duidelijk. "Voor beleggers
wordt het daardoor wellicht iets in
teressanter maar voor de boeren
maakt het absoluut niets uit. De ca
non die wordt overeengekomen is
dezelfde en de indexering en het te
rugkooprecht blijven ongewijzigd".
Van het terugkooprecht is nu overi
gens al enkele keren gebruik
gemaakt.
Johan Wierenga
Volgens het Landbouwschap bete
kent het aangeven van de Ecologi
sche Hoofdstruktuur op een kaart
nog niet dat een kombinatie van mi
litair gebruik en natuurbeheer
opeens onmogelijk wordt.
De Avéro Centraal Beheer Groep
(AVCB) heeft over 1990 een om
zetstijging gerealiseerd van 14,5%
tot ruim 4,3 miljard gulden. Het net
to resultaat van de groep bedroeg
244 miljoen gulden. Met name in de
pensioen- en levensverzekeringen
hebben beide partners een opmer
kelijke groei doorgemaakt.
De AVCB-groep kwam in december
vorig jaar tot stand door fusie van
Avéro Verzekeringen te Leeuwarden
en Centraal Beheer te Apeldoorn. In
de loop van dit jaar wordt de juridi
sche afwerking van de fusie vol
tooid. Tot het Avéro-concern
behoren ook de onderlinge verzeke
raars FBTO in Leeuwarden, OVVM
in Groningen en OLM in Zwolle. De
ziektekostenverzekeringsmaat
schappij Enzico in Amsterdam is
een volle dochter van Centraal
Beheer.
AVCB is naar grootte de derde ver
zekeringsmaatschappij op de Neder
landse markt en veruit de grootste
coöperatieve verzekeraar van het
land. De groep heeft een sterke po
sitie op de Nederlandse markt en is
in bepaalde marktsektoren, motorrij
tuigen en pleziervaartuigen, zelfs
marktleider.
