We rekenen geen arbeid,
alleen machinekosten"
Pachtwet ondermijnd
Samenwerking op Schouwen-Duiveland
Bestaande praktijk legaliseren
In Ouwerkerk op Schouwen-Duiveland bestaat al jaren een samen
werkingsverband tussen vier boeren. Ze hebben een volledige samen
werking op het gebied van machines met uitzondering van het kanten
maaien, uien zaaien en 50% van de oogst van gladiolen. "We reke
nen geen arbeidskosten, alleen kosten van de machines", vertelde een
van de participanten de heer Kuyper uit Ouwerkerk.
De KNLC bestuursleden luisteren naar de uiteenzetting van de leden van het
samenwerkingsverband. Midden vooraan KNLC-voorzitter Marius Vare
kamp en ZLM-voorzitter Huib van der Maas (foto Joop van Houdt).
Het samenwerkingsverband vertelde hun relaas aan het hoofdbestuur van
het KNLC. Van links naar rechts zoon Kuyper, vader Kuyper, Dalenbout,
Den Hamer en achter Den Hamer Manni.
Deze vorm van samenwerking is 25
jaar geleden al ontstaan. Kuyper:
"Na de overstroming in februari
1953 ontstonden hier op Schouwen-
Duiveland en trouwens ook elders in
Zeeland zogenoemde saneringsbe-
drijven van 13-15 ha. We kwamen er
al gauw achter dat deze bedrijven te
klein waren om levensvatbaar te zijn
en zochten naar vormen van samen
werking. Sommige bedrijven gingen
veel samen doen met een loonwer
ker. Wij zochten het in samenwer
king tussen vier bedrijven en dat
loopt naar alle tevredenheid".
De vier bedrijven zijn in de zeventi
ger jaren gestopt met de melkvee
houderij. Een portret van een sa
menwerking tussen vier totaal ver
schillende ondernemingen. Het
KNLC-bestuur was onlangs op ex-
kursie in Zeeland, en bezocht het be
drijf van de familie Kuyper.
Varkens
Kuyper heeft samen met zijn zoons
een gemengd bedrijf met 16 ha ak
kerbouw, 2,7 ha gladiolen, waarvan
een halve hektare voor bloempro-
duktie, 0,2 ha zomerbloemen en 0,1
ha tulpen. In de wei en op de dijk
hebben ze ongeveer 50 ooien. Daar
naast houden ze 60 fokvarkens en
220 mestvarkens. Ze zoeken naar
aanpassing van het bedrijf voor een
derde man. Kuyper vertelde dat hij
niet zo'n groot liefhebber was van
koeien maar wel veel voelde voor
varkens. Daarom is hij ook in 1976
met die bedrijfstak begonnen.
Toch ziet hij de toekomst voor de
varkens zorgelijk in. Hij verwacht
dat het bedrijf over vijf jaar geen
varkens meer zal hebben. Het zal
moeilijk zijn 600 biggen kwijt te ra
ken op een overschotmarkt. Ook zal
hi} een mestopslag moeten bouwen,
omdat hij niet alle mest over zijn
grond kan uitrijden. Daarnaast ge
ven zijn verouderde stallen proble
men. Maar het belangrijkste is toch
wel dat zijn zoons niet voor varkens
voelen. Misschien dat ze overstap
pen op slachtkuikens; dat kan met
weinig werk.
Een van zijn zonen heeft al verschei
dene teelten geprobeerd, zoals zo
merbloemen en tulpen. Maar hij
heeft de juiste teelt om het bedrijf
verantwoord te kunnen voortzetten
nog niet gevonden. Misschien dat
glastuinbouw mogelijkheden biedt.
Onderhoud
De familie Manni heeft het weer an
ders aangepakt om hun akkerbouw
bedrijf toegevoegde waarde te ge
ven. Zij dragen zorg voor het onder-
12
houd van een bungalowpark en doen
beheerwerkzaamheden in de bossen
van Staatsbosbeheer. In het bunga
lowpark hebben ze het hele groenbe-
heer onder hun hoede. Met de vere
niging van eigenaren spreken ze elk
jaar af wat er zoal moet gebeuren en
daar krijgen ze een afgesproken be
drag voor. Bij Staatsbosbeheer be
treft het aangenomen werk. Manni
heeft sinds 1988 een maatschap met
zijn twee zoons.
Naast het beheer hebben ze een ak
kerbouwbedrijf van 32,5 ha. Hierop
verbouwen ze 16 ha gladiolen, 2,5 ha
tulpen en 1,0 ha droogbloemen.
Daarnaast hebben ze uien, aardap
pelen, suikerbieten, tarwe en gras
zaad. Van de 16 ha gladiolen teelt
Manni er zes voor eigen risiko en
tien voor het risiko van andere be
drijven. Hij werkt voor de gladiolen-
teelt met vijf andere bedrijven sa
men. "Het rooien van de gladiolen
gebeurt vaak onder erbarmelijke
omstandigheden. Ik heb afspraken
gemaakt met de loonwerker, zodat
we onder alle omstandigheden de
gladiolen kunnen rooien. Het werk
loopt van de laatste week van sep
tember tot 10 november.
Een van de nadelen van de gladio-
lenteelt is de enorme hoeveelheid
zand die er mee komt. We spoelen
de gladiolen daarvoor". Manni ziet
het als een groot probleem dat na
1993 het spoelwater niet meer op het
oppervlaktewater geloosd mag wor
den. "Het is op zich schoon, maar er
zit teveel slib in". De verwerking
van de gladiolen gebeurt op het ei
gen bedrijf. "We verpakken ze in m3
kisten, waarvan we er 400 tegelijk
kunnen drogen. Alles wordt export-
klaar gemaakt. Voor 20 december
móet alles klaar zijn".
Htf vervolgt: "Met deze teelt hebben
we het in het najaar vreselijk druk,
maar in het voorjaar hadden we
werk over. Daarom zijn we begon
nen met de werkzaamheden op het
bungalowpark". Dit jaar zijn ze
voor het eerst met 6 bedrijven be
gonnen met de teelt van droogbloe
men. Tot 1996 is de afzet daarvan
geregeld bij de veiling. Voor de ken
nis over dit gewas gaan zijn zoons
naar een studieklub op Tholen. Een
voordeel van droogbloemen is dat
het een milieuvriendelijke teelt is.
Witlof
Dalenbout heeft weer een andere
manier gevonden om toegevoegde
waarde aan zijn arbeid te geven. Hij
is in 1982 begonnen met het trekken
van witlof. Hij doet de trek zelf,
heeft daarvoor een werkruimte en
een koelcel. Hij runt het bedrijf met
zijn vrouw en 3 parttime medewer-
ker(st)ers. Hij is met de witloftrek
begonnen om in de wintermaanden
ook werk te hebben.
Op het ogenblik is de prijsvorming
van witlof erg slecht. "Het is een ar
beidsintensief bedrijf. Een kist kost
ongeveer twee uur werk a raison van
25 gulden per uur. Op het ogenblik
is de kostprijs van witlof en de op
brengst met elkaar in evenwicht. Er
wordt dus weinig op verdiend.
"Vooral de nieuwe CAO-tuinbouw
heeft mijn bedrijfsresultaat negatief
beïnvloed".
Naast witlof verbouwt Dalenbout
nog wintertarwe, graszaad, pootaar-
dappelen, Bintjes, plantuien, zaaiui-
en, en gladiolen. Hij is nu met een
nieuwe teelt bezig, groene asperges.
Als dat niet lukt ziet hij de toekomst
somber in. Hij had gehoopt met de
witlof zijn bedrijf te kunnen runnen.
Maar hij heeft zijn ideaal niet kun
nen verwezenlijken. Dalenbout
overweegt een baan te zoeken en
part-time boer te worden.
Vertegenwoordiger
Den Hamer heeft tegenwoordig een
zeer extensief bouwplan. Op zijn 18
ha verbouwt hij 9 ha graan/gras
zaad, 4,5 ha pootgoed, aardappels
De pachtwet verkeert in zwaar weer.
De praktijk gaat sinds jaren onge
controleerd met een boog om de wet
heen. Door het terugdringen van
vooral grondontsmetting groeit de
behoefte aan kortdurende pacht, te
gen een prijs ruim boven de norm.
De regering komt binnenkort met
een wetsvoorstel om kortdurende
pacht tot 12 jaar mogelijk te maken.
Prijsbeheersing, continuatierecht en
andere verworvenheden van de
pachtwet zullen daarbij vervallen.
Wijziging van de pachtwet moet ver
schillende doelen dienen. Tegemoet
komen aan de behoefte aan
kortdurende pacht, teeltpacht die nu
vaak onder de noemer 'verhuur van
zaaiklaar land' plaatsvindt. Moge
lijkheden scheppen voor de akker
bouw om goedkoper aan
bedrijfsvergroting te doen dan door
land te kopen. Er is al veel te lang ge
wacht met aanpassen zeggen voor
standers van een wetswijziging.
Onaanvaardbaar vanwege de gevol
gen voor de reguliere pacht zeggen
de tegenstanders van een wetswij
ziging.
Weerstand
De regeringsbeslissing over de Struc
tuurnota Landbouw, die onlangs
naar de Tweede Kamer ging, spreekt
over een aparte regeling voor kortdu
rende pacht, maximaal twee termij
nen van zes jaar. Ook kortere
perioden worden mogelijk als de
Grondkamer dat op de gebruikelijke
wijze goedkeurt. De regels van de
pachtwet voor verlenging van de
pacht (continuatierecht), voorkeurs
recht, in de plaatsstelling en de
pachtprijs gelden hier niet meer
voor.
In de KNLC-commissie grondge
bruik lopen de meningen nog uiteen.
De commissie ziet grote voordelen in
het legaliseren van de huidige prak
tijk rond éénjarige verpachting.
Daar bestaat immers altijd het risico
van pachtvastlegging.
Éénmalige pacht van zes tot twaalf
jaar, zoals de regering die voorstelt,
stuit echter op grote weerstanden.
Het zal tot onaanvaardbare druk op
de bestaande pacht leiden menen
sommigen.
Jannes Wolthuis uit Dedemsvaart is
voorstander van een wijziging van de
wet.
en suikerbieten. De rest van zijn
land, zo'n 4,5 ha verhuurt hij. Na
dat Den Hamer in 1972 het bedrijf
had overgenomen van zijn vader is
hij het areaal gladiolen en tulpen
gaan uitbreiden. Dat ging op zich
aardig. Maar hij heeft geen bedrijfs-
opvolger. Toen hij vier jaar geleden
gevraagd werd om inkoper te wor
den bij de Firma Meijer, handelaar
in aardappelen en uien heeft hij niet
lang geaarzeld. De financiële resul
taten in de akkerbouw waren toen
Wolthuis, lid van de commissie
grondgebruik van het KNLC, heeft
met een broer een Veenkoloniaal ak
kerbouwbedrijf. Tachtig hectare ei
gendom, ruim zestig hectare
erfpacht en dertig hectare 'huren we
zaaiklaar'. In de omgeving van De
demsvaart kan makkelijk los land
voor de aardappelteelt voor één sei
zoen gepacht worden. "Maar men is
toch altijd wat argwanend. Er is hier
toch veel grond die tijdelijk in ge
bruik gegeven zou worden als de
pachtwet flexibeler was".
Vooral de akkerbouw heeft behoefte
aan uitbreiding. "Als ze nu in het
grijze circuit bij kunnen pachten zijn
ze in, voor aanmerkelijk hogere prij
zen dan de pachtwet toelaat. Dat
moeten we legaliseren", zegt Wolt
huis. Het continuatierecht moet van
de baan, meent hij. Wolthuis wil ook
van de automatische 'in de
plaatsstelling' af.
Dat legt een zekere druk op de be
staande pacht maar die is aanvaard
baar, meent hij. "Met de huidige
regelgeving help je de pachtwet om
zeep".
Controle
Aart Munters uit Fijnaart is het daar
absoluut niet mee eens. Munters is
net als Wolthuis lid van de KNLC-
commissie grondgebruik en daar
naast ondermeer vice-voorzitter van
de Zuidelijke Landbouwmaat-
schappij.
"Dat is een grote grief. Er moet
meer controle uitgeoefend worden
op de pachtwet. Met name in het
Oosten en Oost-Brabant schijnt veel
zwarte pacht te zijn. In West-Brabant
valt het mee", zegt hij. Munters
vindt teeltpacht bespreekbaar al
moet er bij onderverpachten wel re
kening worden gehouden met de ver
pachter.
Maar pacht van zes tot twaalf jaar
zonder alle belemmeringen van de
pachtwet is het begin van het eind,
zegt hij. "Iedereen zegt: het wordt
een bijzondere vorm in de pachtwet.
Maar op langere termijn gaat zo de
pachtwet totaal onderuit. Iedere ver
pachter gaat proberen zijn grond vrij
te krijgen. Dan zijn alle goeie dingen
in die wet ook verdwenen". Munters
vreest dan dat de situatie zoals die in
de jaren dertig was terugkomt. "Ver
pachting in rokerige café-zaaltjes
aan wie het meest biedt, mensen die
ook al slecht. Hij heeft de bollen aan
de kant gedaan en is full-time verte
genwoordiger geworden. In de
avonduren en het weekend boert
Den Hamer. Zijn vrouw doet veel
werk op het bedrijf, daarbij
gesteund door buren en het samen
werkingsverband. Hij vertelde dat
hij die baan aangeboden kreeg en
snel een beslissing moest nemen.
"Het bevalt me goed, alleen de ar-
beidsdruk is soms enorm", zegt hij.
Ingeborg Schuitemaker
A.H. Munters
alles wat ze bezitten in de waagschaal
zetten'
Munters is het er ook niet mee eens
dat de huidige pachtwet zijn tijd ge
had heeft. "Institutionele beleggers
zoeken toch een vorm die er op lijkt,
hetzij erfpacht, hetzij door de be
drijfsgebouwen te verkopen. On
danks de pachtwet weet bijvoorbeeld
de AMEV een goed rendement te
maken door de macht van de grote
getallen".
De pacht moet wel aantrekkelijker
gemaakt worden, door bijvoorbeeld
een vrijstelling van pachtinkomen
voor de inkomstenbelasting. De
ZLM wil desnoods hogere pachtprij
zen accepteren.
Ruimer
Een ruimer beleid door de Grondka
mers bij het toestaan van kortduren
de pacht kan voldoende tegemoet
komen aan de behoefte in de prak
tijk. Munters: "Op dit moment
wórdt in West-Brabant vrijwel nooit
om toestemming gevraagd bij de
Grondkamer. Zaaiklaar verhuren
zou bijna allemaal via de pachtwet
moeten". Hij denkt aan een regeling
zoals bij het inscharen van vee. Daar
voor mogen sommige Grondkamers
toestemming geven, daarop is geen
beroep mogelijk.
Jannes Wolthuis ziet weinig in een
ruimer beleid van Grondkamers.
"Dan regel je het nog maar half. Als
je wilt dat in de praktijk voldoende
gebruik wordt gemaakt dan moet het
wettelijk geregeld worden, niet half
zodat er toch weer een voet tussen de
deur kan. Dan kunnen we net zo
goed de huidige situatie houden
waarbij de praktijk zichzelf redt. Als
je het goed regelt ondergraaf je de
pachtwet minimaal".
Gerard Westerhof
Vrijdag 20 juli 1990
