Kloneren ter discussie
Landbouw is sterk afhankelijk van omgeving
Commissie ethiek en biotechnologie adviseert Braks
Landbouwschap gaat overleg voeren
met herstructureringscommissies
Jan Brinkman op CEPFAR-Seminar
"Ik ben in hoge mate verrast dat de commissie kloneren ter discussie
wil stellen". Dat zegt voorzitter Jan de Groot (45) van KI-
NoordWest over de voorstellen van de Commissie van Advies Ethiek
en Biotechnologie bij Dieren. KI-NoordWest is een van de deelne
mers in Embrytec B.V. Embrytec moet binnen enkele jaren massaal
gekloonde embryo's gaan leveren. De commissie die minister Braks
moest adviseren noemt kloneren een probleemgebied, net als het ma
nipuleren met DNA. Activiteiten op die gebieden moeten getoetst
worden aan bepaalde voorwaarden. Als ze daar niet aan voldoen
moet de minister ze niet toestaan. Nee, tenzij... zegt de commissie.
Embrytec B.V. is opgericht door de
Nederlandse KI-verenigingen en en
kele andere financiers om kloneren
te gaan gebruiken als vermenigvuldi
gingstechniek van embryo's. Daar
mee moet de snelheid waarmee de
fokkerij vooruit gaat vergroot wor
den. Doel is in eerste instantie winst
te boeken in de vleesproduktie. Bij
de start hebben de KI's nadrukkelijk
afgesproken dat Embrytec niet met
genetisch materiaal (DNA) mag
gaan manipuleren. Dat was een
voorwaarde om mee te doen. Met
klonen ging echter wel iedereen ak
koord. Jan de Groot: "Als de com
missie ook over gewoon kloneren
'nee, tenzij" zegt zitten er dus toch
meer kanten aan, die ik in mijn on
nozelheid niet onderken. En anders
ben ik het er mee oneens".
Scheit
De commissie ziet verschillende pro
blemen als het gaat over transgene
dieren (dieren waar aan het DNA is
geknutseld) en embryotechnologie
(behalve kloneren ook het vormen
van combi-dieren zoals de 'scheit').
Er is nog weinig bekend over onbe
doelde gevolgen voor de veiligheid
van mens en dier. Bovendien zijn de
risico's nog vrijwel niet betrouwbaar
te schatten, beproefde technieken
daarvoor ontbreken. Biotechnolo-
gisch onderzoek en toepassing van
onderzoeksresultaten op deze pro
bleemgebieden moet daarom eerst
getoetst worden aan een aantal voor
waarden, adviseert de commissie.
Pas als het aan die voorwaarden vol
doet mag er mee verder worden ge
gaan. Nee, tenzij dus. De advies
commissie noemt een aantal ba
sisprincipes waar aan vastgehouden
kan worden om handelingen met
dieren te beoordelen. Dat zijn
respect voor de drang van dieren om
te overleven, zorg voor het welzijn
van dieren, geen schade aan dieren
berokkenen of risico's nemen zon
der dat dat noodzakelijk is en het
doel de middelen rechtvaardigt. Bo
vendien moeten ingrepen gecorri
geerd kunnen worden, dus niet on
omkeerbaar zijn. Tenslotte vinden
de commissieleden effectieve demo
cratische controle noodzakelijk. Wie
biotechnologische experimenten wil
doen moet om toestemming vragen.
Daarbij moet informatie worden ge
geven over het doel van het onder-
Het Landbouwschap gaat op zo kort
mogelijke termijn overleg voeren
met de voorzitters en secretarissen
van de regionale herstructurerings
commissies. Het dagelijks bestuur
van het schap heeft dit woensdag
aangekondigd, naar aanleiding van
het gesprek met minister Braks afge
lopen maandag (zie pag. 4). Het
Landbouwschap wil behulpzaam
zijn bij het versnellen van de werk
zaamheden. Het overleg moet duide
lijk maken hoe dat het best kan.
Het schap zou woensdag een brief
naar premier Lubbers sturen over de
noodzaak om op de top in Dublin
het EG-graanbeleid aan de orde te
stellen.
zoek en de methodes die gebruikt
gaan worden. Ook moet de aanvra
ger de kans op slagen beschrijven en
aangeven op welke andere manieren
het zelfde doel bereikt zou kunnen
worden, verder moet hij schatten
wat de gevolgen kunnen zijn van het
experiment en eventueel de toepas
sing ervan. Dat kunnen gevolgen
zijn voor de natuur, voor het indivi
duele dier, voor de mens en voor het
milieu.
Gevoelsmatig
De commissie zegt niet radicaal néé
maar ziet dat bepaalde technieken
nuttig kunnen zijn, constateert de
Groot. Dezelfde technieken die bij
dieren ter discussie worden gesteld
worden bij planten al volop ge
bruikt. Daar gaat de discussie vooral
over welke patenthouder straks de
winst mag opstrijken. "Maar ik kan
begrijpen dat er onderscheid ge
maakt wordt", zegt Jan de Groot.
"Over het welzijn van een plant is
nog nooit gepraat. Maar bij dieren
komt dat om de hoek kijken. Ook
omdat wat bij dieren mogelijk is bij
mensen ook gebruikt kan gaan wor
den. Als je aan het meest essentiële
van het leven, de opbouw van een
cel, veranderingen gaat aanbrengen
behoeft dat sowieso discussie".
Ethiek heeeft te maken met maat
schappelijke aanvaardbaarheid.
"Een gevoelsmatige benadering
wordt soms zo breed op dezelfde
manier ervaren dat het een criterium
wordt om iets niet toe te laten", om
schrijft Jan de Groot zijn definitie
van ethiek. "Ik ben niet gelovig, ik
doe er niets aan. Maar toch zie ik ge
voelsmatig een elementaire waarde
in het zich kunnen manifesteren als
dier, als soort". Dat manifesteren
gaat niet zover dat bijvoorbeeld
mollen onbeperkt zijn grasmat mo
gen ruïneren. "Dan zijn er teveel
mollen. Dan moet je ze zover terug
brengen dat je elkaar niet stoort.
Maar je moet de mol niet zoda
nig veranderen dat het geen mol
meer is. Ik realiseer me dat ik aan
het marchanderen ben", zegt de
Groot.
Embrytec probeert nu het kloneren
van embryo's onder de knie te krij-
De commissie zegt niet radicaal nee tegen alle technieken. Technieken die bij
dieren ter discussie staan worden bij planten al volop gebruikt, omdat bij die
ren de faktor welzijn een rol speelt.
gen. "Als dat lukt om in plaats van
één embryo er een x-aantal te maken
krijg je heel veel precies dezelfde die
ren, met hooguit een andere afteke
ning. Daarmee kun je dan misschien
veel sneller vooruit in de fokkerij".
Bij de opzet van Embrytec is in de
KI-organisaties uitgebreid gediscus
sieerd, vertelt Jan de Groot. Géén
genetische manipulatie was de con
clusie. "Maar ik realiseer me dat dat
een standpunt van dat moment was.
Al die normstellingen zijn bijna
steeds aan erosie onderhevig", stelt
hij vast. "Dezelfde discussie heb je
gehad bij het nog op gang brengen
van de KI. Hier in de streek is men
vanouds hervormd op gereformeer
de grondslag. KI, mag dat, kan dat,
was het toen. Nu is het bijna alge
meen geaccepteerd".
De Groot sluit daarom niet uit dat
het standpunt tégen genetische ma
nipulatie verlaten wordt als het ren
dement of het resultaat heel aantrek
kelijk wordt. Een koe met een extra
gen die melk maakt waardoor je
kanker kunt voorkomen bijvoor
beeld. Maar om via genetische mani
pulatie een koeielijn op te bouwen
met meer of beter eiwit duurt gauw
tien jaar. "Dat is zo lang dat het bij
na niet verantwoord is. In die tijd
kun je met de normale fokkerij ook
een eind komen. Bovendien heb je
tegen die tijd misschien een heel an
der uitbetalingssysteem" relativeert
de Groot de mogelijkheden.
Te laat
Nederland loopt voorop met de dis
cussie over ethiek. Maar, wat klone
ren betreft "komt de ethiek te laat
"Landbouw is in tegenstelling tot andere bedrijfstakken sterk afhan
kelijk van zijn omgeving. Het is geen gesloten systeem dat volledig
milieutechnisch beheerst kan worden". Dit zei Jan Brinkman, alge
meen secretaris van het KNLC en voorzitter van de COPA-
werkgroep Milieu op een seminar Landbouw en Waterbeheer van het
CEPFAR, dat op 29 mei in Bonn is gehouden.
Volgens Jan Brinkman gebruikt de
landbouw zijn omgeving niet alleen,
maar landbouwkundig gebruik
voegt er ook functies aan toe en
beïnvloedt zelfs de (directe) omge
ving. Hij legde in zijn betoog een
verband tussen de Europese land
bouw en de stijging van de wereldbe
volking. Deze zal de komende tien
jaar met 100 miljoen meensen per
jaar stijgen. Dat wil zeggen dat er in
de komende 10 jaar 1 miljard men
sen bijkomen. Deze groei van de we
reldbevolking brengt gigantische
problemen met zich mee die ook de
Europese landbouw zullen raken.
"De Europese landbouw staat op
een keerpunt. We gaan op weg naar
een duurzame veilige landbouw.
Maar, en, "dit zei hij met klem "de
landboüw dient wel concurrerend te
blijven. Milieumaatregelen zullen de
kostprijs beïnvloeden. Dit mag er
echter niet toe leiden dat elders in de
wereld 'vervuilingsruimte' wordt be
nut om alle extra mensen te kunnen
voeden".
Mr. J. Brinkman
Nitraatrichtlijn
De Europese commissie heeft een
Vrijdag 1 juni 1990
zogenaamde ontwerpnitraatrichtlijn
opgesteld. Jan Brinkman noemt de
ze richtlijn te centralistisch. "Er
wordt te weinig rekening gehouden
met specifieke regionale omstandig
heden en moeilijkheden. De richtlijn
kent twee doelstellingen: bescher
ming van het drinkwater en voorko
ming van eutrofiëring. Daarnaast
geeft de commissie een definitie van
kwetsbare gebieden. 'Een kwetsbaar
gebied watert direct of indirect af in
zoet oppervlaktewater voor drink
watervoorziening, grondwater en
meren, zeeën en kustwateren. Grote
oppervlakten in Europa vallen onder
deze gebieden. COPA, de Europese
belangenbehartigingsorganisatie van
boeren heeft geen bezwaar tegep de
doelstellingen, maar wel tegen de de
finitie.
Goed agrarisch gebruik
Deze organisatie kiest voor een ge
heel andere regeling om hetzelfde
doel te bereiken. Voor alle regio's in
de Europese Gemeenschap moeten
regels gesteld worden die uitgaan
van 'goed agrarisch gebruik'. Hier
bij kunnen zwaardere normen gel
den voor zogenaamde kwetsbare ge
bieden. Kwetsbare gebieden dienen
zich in de visie van COPA te beper
ken tot drinkwatergebieden. Het
systeem is vrij eenvoudig, maar alle
lidstaten worden wel verplicht om in
actieprogramma's regels op te stel
len voor goed agrarisch gebruik voor
alle regio's en strengere regels in
kwetsbare gebieden. Jan Brinkman
zei verder dat boeren in kwetsbare
gebieden, die met regels geconfron
teerd worden die verder gaaan dan
goed agrarisch gebruik, in de visie
van COPA recht hebben op schade
vergoeding. De belangrijkste stap is
volgens hem nu het opstellen van een
definitie van goed agrarisch gebruik.
De COPA-werkgroep Milieu kwam
daarbij tot de conclusie dat deze de
finitie niet voor alle lidstaten hetzelf
de zou zijn. Maar alle lidstaten zou
den verplicht moeten zijn binnen en
kele jaren op basis van een globale
Europese definitie met een uitwer
king voor hun grondgebied te ko
men. Als uitgangspunt zou kunnen
gelden dat de regels voor goed agra
risch gebruik een veilige duurzame
en concurrerende landbouw voor
staan. Want alleen een duurzame
veilige en economische rendabele
landbouw zal op den duur in staat
zijn zelfstandige mmilieuproblemen
op te lossen. Goed agrarisch gebruik
raakt alle aspecten van de landbouw
en beoogt vruchtbaarheid van de bo
dem ook voor de toekomst te be
houden.
Op het CEPFAR-congres waar jan
Brinkman sprak waren vertegen
woordigers van alle Europese lidsta
ten aanwezig, behalve de Grieken.
De waterbeheerders van dit land
hebben het te druk met de proble
men die zijn ontstaan door de gigan
tische droogte.
Het CEPFAR is het Europese Cen
trum voor de Promotie en de Vor
ming in de Landbouw en op het
Platteland.
of het Embrytec-onderzoek is te
vroeg", aldus professor A. Brand
uit Utrecht, lid van de ethiek-
commissie. Bij zijn vakgroep Be-
drijfsdiergeneeskunde en voortplan
ting werden vorig jaar de omstre
den reageerbuiskalfjes Volpu, Vinie,
Vonne en Vitrien 1 geboren, een stap
op weg naar de kloneringgsactivitei-
ten van Embrytec B.V. "Ons advies
gaat alleen over nieuw onderzoek. Je
kunt nooit meer onderzoek toetsen
wat loopt, gefinancierd is en de in
stemming heeft van organisaties".
Dat de commissie kloneren ter dis
cussie stelt is volgens hem vooral
"om mensen meer bekend te laten
worden met de werkelijkheid, met
wat er is".
Een bezwaar tegen kloneren kan zijn
de genetische vernauwing die op
treedt, stelt de professor. Een ander
bezwaar is dat van mensen die vin
den dat voortplanting helemaal niet
buiten de baarmoeder moet komen.
Brand tilt niet zwaar aan de geneti
sche erosie. "Dat gebeurt met KI
ook al. Bij het pluimvee zijn er ook
nog maar aacht fokkers over in de
hele wereld. Dit is nog een extra
stapje, onbetekenend vergeleken met
KI. Maar het kan er wel aan bijdra
gen", geeft hij toe.
De minister en het parlement moeten
zich nu uitspreken over het advies
van de commissie. Tegen die tijd
heeft bijvoorbeeld Embrytec B.V.
naar schatting al zo'n slordige 50
miljoen geïnvesteerd in haar onder
zoek. Brand: "Het zou kunnen dat
je veel te laat bent". Maar hij kan
zich ook voorstellen dat je toestem
ming geeft om iets te onderzoeken
maar het gebruik van de resultaten
alsnog verbiedt. "BST is bijvoor
beeld ook niet toegestaan". Dat zou
in theorie ook kunnen gebeuren met
de resultaten van het Embrytec-
onderzoek. Onderzoekers in dienst
van de overheid zullen zich aan de
nieuwe spelregels moeten houden.
Ook de industrie moet dat, maar die
zal vluchtwegen zoeken. Brand:
"Dan gaan ze naar Curasao".
Die mening is ook Jan de Groot toe
gedaan. "Kruip (direkteur van Em
brytec B.V., red.) is overal in de we
reld welkom. Het is voor een deel zo
dat bij dit soort zaken de Nederland
se grens niks zegt. Het zijn ontwik
kelingen die niet zijn te stoppen ten
zij je per morgen zegt: we stoppen
over de hele wereld geen geld meer in
dit onderzoek. Want ook de EG is
geen grens. Met BST hebben we de
zelfde discussie. Ik hoop van harte
dat we het niet nodig hebben want ik
zie er geen noodzaak voor. Maar als
aangetoond wordt dat het absoluut
afbreekbaar is en geen negatieve ef
fecten geeft dan komt het ook hier.
Want dan is het niet te controleren".
Het rapport van de commissie ver
andert weinig, meent Jan de Groot.
Het beperkt zich tot Nederland.
"Internationaal brengt het hooguit
de discussie extra op gang over de
plaats van het dier en de gevolgen
voor het dier van nieuwe biotechno
logische mogelijkheden".
De Groot betwijfelt zelfs of in Ne
derland de gewenste brede discussie
op gang komt. Hij vindt het wél we
zenlijk dat die discussie er komt, het
is een voorwaarde om biotechnolo
gie maatschappelijk geaccepteerd te
krijgen. "We moeten voorkomen
dat het lijkt of er in achterkamertjes
over besloten wordt".
Gerard Westerhof
21