Wat
mag je
Sinds half december heeft het zo
genoemde "Oostblok" ons in de
greep. We hoorden veel en zagen
zo 't een en ander op de televisie
en in de krant. Er was een gewel
dige aktie en iedereen deed mee.
En toen kwam dat vreemde be
richt: "Er is in Roemenië geen
gebrek aan wat dan ook". Wer
kelijk een doffe dreun op die
mensen die van hun eigen kleine
beetje, veel hadden gegeven. Wat
mag je dan geloven?
Trots zijn we dan op de Zeeuwse
aktie (initiatief van de P.Z.C.)
om het ziekenhuis in Cluj-
Napoca te helpen aan betere/mo
dernere apparatuur. Bekend is
dat daar groot gebrek aan is en
we mogen alleen maar hopen dat
we een waardevolle bijdrage leve
ren aan het verbeteren van de
toestand in het ziekenhuis.
We zien nu beelden van het he
dendaagse Roemenië. Daar is een
toestand zoals die groeide gedu
rende de laatste periode van het
regime Ceausescu. Maar hoe zag
het land er voor die tijd uit en
was er geen enkele kans eerder
om te keren op de ingeslagen
weg?
Roemenië is een prachtig land, over
vloedig bedeeld met culturele schat
ten. Het was een voorrecht om er te
mogen rondreizen toen het bewind
"halfweg" was en vanuit het "vrije
westen" gezien, het land in moderne
ontwikkeling scheen. Tenminste dat
was wat men ons wilde tonen.
We waren met 3 personen gast van
Roemenië in het kader van de Cultu
rele uitwisseling, een regeringsver-
drag. Ontvangen werden we op het
vliegveld, tickets direkt ingenomen
om "de bagage op te halen" maar
we kregen die tickets eerst bij het
vertrek terug. We hoefden er dus
niet zelf op te passen!
Daarna begon een onvergetelijke
tocht door het land. Taalproblemen
zijn oorzaak dat weinig met de be
volking gesproken kon worden al
deden ze wel hun best in een klein
beetje Frans of Duits of Engels. Van
de eigen taal maakten wij niks even
min als de Roemenen van ons Ne
derlands. De ons begeleidende gid
sen deden ook dienst als tolk maar
het was toen al moeilijk om vertrou
welijk te praten met mensen die we
zagen. In Boekarest is de meeste hui
zenbouw: grote wijken met grote
flatgebouwen. De beschikbare ruim
te werd per persoon berekend op 10
tot 15 m2. Hoewel men probeerde de
trek naar de stad af te remmen lukte
dat niet, zelfs niet met de beperktere
woonruimte die men kreeg.
Onderwijs
Dat is gekend een van de belangrijk
ste peilers waarop een samenleving
steunt. Men heeft (had) een ideaal
beeld met echter alleen in Boekarest
voldoende voorzieningen. We zagen
scholen en de discipline was heel
groot. Op het platteland zijn
kleuter- en lagere scholen, daarna
moet een kind voor verdere oplei
ding naar de stad. De leerlingen dra
gen een schooluniform en deden, zo
wel jongens als meisjes, in school
verband militaire oefeningen.
Een groot lyceum, zoals dat we in
Brasov bezochten, heeft vast aan de
school verbonden een arts en een
tandarts in volledige dienst. Later
kwamen we in Suceava in een peda
gogisch instituut waar 500 leerlingen
een opleiding kregen tot onderwijzer
- leraar - tolk of journalist. Men
werkte met een modern talen
practicum.
Als afsluiting maakten de leerlingen
een scriptie over de dorpsgeschiede
nis/streekgeschiedenis van het dorp
waar ze stage liepen. Na elke studie
moest de afgestudeerde 3 jaar wer
ken in een hun toegewezen baan en
dat was vaak in afgelegen dorpen of
kleine steden.
Vrijdag 19 januari 1990
Landbouw
De landbouw was toen reeds zo ver
mogelijk gecollectiviseerd. Daar
door kwamen veel werkkrachten vrij
voor de industrie. Mechanisatie was
in volle gang maar zowel de collecti-
vering als de mechanisatie waren in
de bergen van de Karpaten moeilijk
uitvoerbaar.
De landbouw-koöperatie in Codlea,
gelegen in een dal in de Karpaten,
werd bezocht en hier kregen we in
zicht in ontstaan en werkwijze van
een landbouwkoöperatie. Men was
begonnen in 1950 met 40 families die
samen 100 ha land en een beginkapi
taaltje inbrachten. Bij ons bezoek
waren dat 460 landbezittende fami
lies die deel uitmaakten van de koö
peratie die toen 1500 ha groot is. Dit
wijst uit dat de oorspronkelijke
boerderijen veel te klein waren om er
een redelijk bestaan te vinden. Ove
rigens wonen de boeren niet bij hun
land maar uit veiligheidsoverwegin
gen in de dorpen. Men verbouwde:
aardappelen - suikerbieten en
groenten.
Elk boerengezin had een lapje grond
van 35 are voor eigen gebruik en kon
de opbrengst daarvan aan de staat
verkopen! Het bewerken van dat
stukje grond was het werk van de
boerin, die verder ook met huisvlijt
kon bijverdienen.
In de bergen, waar het terrein zich
niet leent tot gemechaniseerd werken
in een koöperatie, vonden we nog
zelfstandige boeren. Ze hadden kon
trakten met de Staat en betaalden
een percentage van de opbrengst aan
de Staat. Ze werken met eigen
krachten en pasten niet in het
systeem. In de provincie Moldu had
den deze landbouwers 35 tot 40 ha
per bedrijf en ongeveer 20 koeien. In
die tijd had men stieren uit Neder
land van rood en zwartbont vee voor
kruising met hun eigen ras Pinigau.
Machinaal melken was er bij de zelf
standige boeren niet bij, slechts in
heel enkele gevallen. Wel hield men
vrij veel schapen en had er dus ook
wolverwerkende industrie. Er was
veel jonge aanplant van boomgaar
den en op enkele percelen waren ras
sen als Jonathan en Goudreinette al
in produktie.
Vervoer ging daar nog met paard en
wagen en voor houtvervoer had men
de "Leuco", een wagen met steunen
tegen de zijkanten, waardoor de
zware lading de wagen niet uit elkaar
drukt.
Kassen
In de streek van Codlea worden van
oudsher bloemen gekweekt. In 1860
stonden daar al kassen. Om deze
kennis te blijven benutten is daar een
Staatsbedrijf gesticht in 1953. Be
gonnen werd met 4 ha kassen, tij
dens ons bezoek waren het reeds 35
ha en plannen bestonden om tot uit
breiding naar 55 ha te gaan. De kas
sen waren uit Nederland geïmpor
teerd evenals het anjerzaad en het re
"Leuco", een wagen met rijsteunen, gebruikt door boeren voor onder andere vervoer van hout.
cept voor de samenstelling van de
kweekgrond voor anjers. Een eko-
nomisch aan dit bedrijf gebonden
industrie is de papierfabriek. Hier
maken ze emballage voor de bloemen
export. 65% van de werkers in dit
bedrijf waren jonge vrouwen.
Bacau
In het dal van de Siret, een zijrivier
van de Donau, ligt Bacau en hier
werden we toegesproken door de
presidente van de Vrouwen Raad,
op haar kantoor in het stadhuis.
Daarna kwam een van de stads
bestuurders (de loco-burgemeester), die
inzicht gaf in de ontwikkeling van de
dun bevolkte streken. Van oudsher
was Bacau de eerste handelsplaats
die men langs natuurlijke weg be
reikte vanuit de Karpaten. Stephan
de Grote (1457-1504) speelde ook
een belangrijke rol in de geschiede
nis van Bacau. Nu was alles in volle
gang en had men veel vrouwen op
belangrijke posten. Het dorp Bacau
werd als streekcentrum aangewezen
en groeide uit tot een stad met
125.000 inwoners.
In de direkte omgeving van de
nieuwbouw: torenflats en ziekenhuis
was de oude dorpsbebouwing nog te
zien. Deze worden pas afgebroken
als de bewoners ze hebben verlaten.
Er wordt niet onteigend, zo vertelde
men ons, "men geeft de mensen de
tijd". Dat duurt echter minder lang
dan men zou denken omdat de voor
zieningen niet meer funktioneren en
zo het leven in deze oude dorpshui
zen heel moeilijk wordt. Voor de
nieuwe stadswijken zijn moderne en
Boerderijen langs dorpsweg in de omgeving van Bacan.
nieuwe voorzieningen getroffen,
oude huizen werden daarop niet
aangesloten.
De "Glorieuze historie" van de
streek rond Bacau begint bij Step
han de Grote, die klein van stuk
was, hij bouwde in 3 jaar in de 15e
eeuw de kerk in Putna geheel zonder
hulp van een bouwkundige. Op zijn
verzoek werd hij daar later ook be
graven. De Roemenen bezochten het
graf en buigen eerbiedig het hoofd
ter ere van Stephan. Hij heeft Mol
davië gesticht en groot gemaakt. 47
Oorlogen voerde hij tegen de Turken
en de Polen, hij was een groot stra-"
teeg en zag kans al zijn ontwikke
lingsplannen ten uitvoer te brengen.
Hij bouwde het eerste gefortificeer-
de klooster om de kerk van Putna.
De oorlogen werden veelal buiten
het grondgebied gevoerd. Binnen
zijn landsgrenzen heerste vrede en
welvaart.
We genoten van het landschap in
Moldavië, in de bossen leven herten,
beren en wilde zwijnen.
Klooster Putna
De loco-burgemeester had niet te
veel verteld, we bezochten de be
roemde gefortificeerde kloosters in
Moldavië. Het Klooster Putna werd
gebouwd door Stephan de Grote van
1476 tot 1481het is het eerste in een
reeks die hij en zijn opvolgers bouw
den om het land te verdedigen en het
volk te beschermen tegen de binnen
vallende Aziatische ruitervolken.
Als de Tartaren kwamen konden de
boeren het vege lijf achter de dikke
kloostermuren redden. Stephan ont
wikkelde een waarschuwingssysteem
van fakkels. In de kerk van Putna
woonden we een gedeelte van de
Russisch Orthodoxe dienst bij en
daarna waren we te gast bij de mon
niken in het klooster. We dronken er
koffie en eigengemaakte likeur en
water. Men vast 6 weken voor Kerst
mis en eet dan alleen brood en in olie
gekookte groenten. Onze gastheer
monnik had voor ons een welkomst
taart laten bakken en omdat er eie
ren in gebruikt waren at hij er zelf
niet van.
Sucevita
Het tweede klooster, bij Sucevita,
dateert van eind 16e eeuw en is aan
de buitenkant prachtig beschilderd
met bijbelse taferelen en geschiede
nissen van heiligen. Dit klooster en
het volgende in Moldovita werden
door nonnen bewoond. Onderhoud
en restauratie zijn voor rekening van
de Staat en de nonnen beheerden de
kloosters en voorzien in hun onder
houd door landbouw en toeristische
exploitatie van de kloosters. De laat
ste beschilderde kerk bezochten we
in Voronet, alle heel indrukwek
kend- De volgende ochtend echter
konden we ook het prachtig beschil
derde kerkje op de binnenplaats van
het klooster te Dragomirna zien. We
hadden nog een ontmoeting met de
direkteur van een wijnkoöperatie, en
zij liet ons proeven van de voortref
felijke produkten van haar bedrijf.
Folklore
In het besneeuwde landschap kwa-
men de toegangspoorten tot de boer
derijen bijzonder mooi en opvallend
uit. Het is meestal een kombinatie
van houtsnijwerk en volksschilder
kunst. De gebruikte kleuren kwa
men dikwijls terug in het achterlig
gende huis en sdiuur. Ook van
plaatsnaamborden had men ware ar
tistieke werkstukken gemaakt. Een
heel speciale volkskunst vinden we
in de handweverij. Boerinnen weven
naar eigen familiepatroon of naar
specifieke streek-ontwerpen. Veel
rood-wit en zwart wordt verwerkt in
zowel kleding als gebruiksartikelen;
handdoeken - tafel- en wandkleden.
We kochten enkele handgeweven
folkloristische artikelen en woonden
een voorstelling bij van echte volks
dansen en panfluitmuziek, maar dan
gebracht door top-artiesten. Een
ontvangst op de Nederlandse ambas
sade sloot het bezoek af. En bij ver
trek naar het vliegveld Otopeni bij
Boekarest kregen we ons ticket weer
terug.
Het was een heel bijzondere erva
ring, vooral omdat er verschillende
dingen onmogelijk waren. Eén daar
van was dat we nooit zonder begelei
ding ergens heen konden. Een grote
auto met chauffeur stond gedurende
de hele reis voor ons klaar en wist
precies waarheen de reis ging. Maar
die toch wel eens durfde te stoppen
als we graag iets wilden foto
graferen.
En "Wat mag je dan geloven", dat
wat je gezien hebt en ervaren of zijn
de mensen nu zo heel anders gewor
den? Ik ken er uit andere hoofde
verschillende en ontmoet ze graag.
Van harte hoop ik dat de hulp voor
het ziekenhuis in Cluj-Napoca door
Zeeland een groot succes zal worden
want veel dingen zijn verouderd en
er was bepaald geen geld voor de
mooie plannen waarvan ons werd
verteld. Het klimaat bepaalt mede
de aard van de mensen en in Roeme
nië zijn de winters lang en koud
maar de zomers warm en zonnig. In
hun geschiedenis schreven ze een
lange koude winter bij en wij wensen
hun nu een vroege lente en een lange
zonnige zomer.
Drs. P.J. de Rooy-Janse
13
