Grootschalige Ekoboer Jan de Zwart:
landbouw kan alleen
met gemengd bedrijf"
EKO tarwe
EKO uien
Tot nog toe is Jan de Zwart in Oost-
burg de enige ekoboer in Zeeuwsch
Vlaanderen die zich op grote schaal
bezig houdt met de ekologische
landbouw en veehouderij. In de loop
van een tiental jaren heeft hij zoda
nige kennis en ervaring opgedaan
dat hij nu voor de keuze staat om
zijn boerenbedrijf volledig op eko
over te schakelen. Dit houdt in dat
15 ha gangbare teelt bij de huidige
33 ha ekoteelt gevoegd wordt, waar
door Jan de Zwart de eerste en enige
boer is in Zeeuwsch-Vlaanderen met
een volledig ekologisch bedrijf.
Idealist?
Een bekend probleem steekt direkt
de kop op: onkruid dat handmatig
of mechanisch bestreden moet wor
den. En in de ogen van je kollega's
heb je nauwelijks meer zicht op je
gewas vanwege het onkruid dat de
akker overwoekert, "'t Stik t'er van
't vuulte", was een veel gehoord
kommentaar. "Ze keken je soms
meewarig aan alsof je niet goed bij
je hoofd was om ekologisch te gaan
telen", vertelt Jan. "Gelukkig is dat
tij nu gekeerd en komen ze, zoals tij
dens een open dag, belangstellend
een kijkje nemen. Dat doet me dan
weer goed. Het ongeloof is het moei
lijkst te bestrijden. Vroeger werd je
aangezien als zonderling en idealist.
Nu ben je bezig met een stukje reali
teit waar we naar toe groeien".
Eko produkten
Het afgelopen jaar verbouwde Jan
de Zwart tarwe, aardappelen, gerst,
triticale en voederbieten op zijn eko
logische akkers. In geringe hoeveel
heden teelde hij ook gele mosterd,
karwij en theekruiden. Op de akkers
voor de gangbare teelt stonden win
tertarwe en graszaad. In het verleden
heeft hij diverse produkten uitgepro
beerd. Niet alles is even geschikt
voor de zware kleigrond die rondom
Oostburg ligt. Groene erwten, kapu
cijners en witte en bruine bonen kre
gen het zwaar te verduren van de
peulborder. Vooral groene erwten
werden flink aangetast en daar is
momenteel nog geen ekologische
oplossing voor gevonden.
Zaadgewassen zoals venkel gingen
op zich goed, maar vanwege te wei
nig zonneschijn kwam het venkel
zaad niet mooi op kleur en kon het
niet konkurreren tegen de zuidelij
ker groeiende venkel. Dille werd in
beperkte hoeveelheden gezaaid. Het
probleem bij dit gewas was dat het
laat afrijpt. Op een bepaald moment
was het rendabel om bio-vlas te te
len. De Zwart kon het vlaszaad te
gen een goede prijs afzetten. Het
stro daarentegen lag slecht in de
markt en toen de konkurrentie van
het biologisch geteelde vlas uit Ca
nada te groot werd, verdween de
motivatie om nog langer ekologisch
geteeld vlas op de akkers te zetten.
Tot vorig jaar verbouwde De Zwart
met goed resultaat ook korrelmais.
Doch hiervoor is de grond eigenlijk
te zwaar, vooral omdat het veld laat
geruimd wordt. Het is dan moeilijk
om de stoppel om te ploegen. Struk-
tuurschade is daarvan het gevolg.
Afzet
Het eerste jaar begon Jan de Zwart
met een halve hektare. Het tweede
jaar 2 tot 3 ha en zo bouwde hij dat
elk jaar met een stukje uit. Nu staat
hij voor de keuze om binnenkort
volledig om te schakelen naar de
ekologische akkerbouw. Het is nu
zaak om voldoende afzetgebied te
vinden onder een lever/afnemer-
kontrakt.
Het volledig omschakelen is niet
niks. "Je moet produkten telen waar
een afnemer voor is. In de gangbare
teelt teel je in de meeste gevallen
puur op de bonnefooi. Die kans heb
je ook als de markt overvoert gaat
worden met een specifiek ekologisch
produkt, maar daar zit momenteel
weinig kans in. Vooral naar tarwe,
Vrijdag 12 januari 1990
Ekologische landbouw op de Zuidwestelijke akkers III.
Jan de Zwart
aardappelen en uien is veel vraag.
Zelfs ekologisch geteeld blauw
maanzaad vindt gretig aftrek bij
bakkerijen en industriële ver
werking.
Voor suikerbieten bijvoorbeeld is er
nu nog geen afzetgebied. De enige
afnemer van ekologisch verbouwde
suikerbieten (voor bio-stroop) heeft
voldoende aan de opbrengst van één
teler. Mogelijk zal in de nabije toe
komst de Suikerunie dit initiatief
verder oppikken. Recentelijk zijn
daar besprekingen over geweest
maar deze hebben nog geen door
braak opgeleverd.
Mengtype
Jan de Zwart meent dat een be
drijf met puur ekologische ak
kerbouw vrijwel niet mogelijk is.
"Volgens mij moet je akkerbouw
en veeteelt combineren in een
mengtype dat het beste bij je
past". Jan heeft zelf naast zijn
akkers een aantal koeien en scha
pen. Deze produceren de organi
sche mest voor de bemesting van
het land. Om dit te verkrijgen ge
bruikt hij alleen graanstro voor
in de potstallen. Er wordt over
vloedig gestrooid, zodat de die
ren droog liggen en het stro het
vocht goed op kan nemen. Later
wordt deze samenstelling aange
vuld met kalk om de mest goed te
laten composteren. Het volgende
seizoen kan deze dan uitgereden
worden over de met hakvruchten
te telen akkers.
bouw, blijven we op deels zelf ont
wikkelde mechanische hulpmiddelen
aangewezen.
"Dit is bijvoorbeeld het geval in de
kruidenteelt. Jan verbouwt naast
brandnetels ook salie, lavas en ci
troenmelisse. Vooral bij brandnetels
voor thee en medicinaal gebruik ligt
de kwaliteit van het produkt voorop.
De brandnetels staan vollevelds op
40 are. De brandnetels moeten ruim
voor de bloei binnen één dag ge
maaid en opgeladen worden. Binnen
drie dagen moet het vochtgehalte
van de plant van 95% naar 8% ge
bracht worden. Gebeurt dat niet snel
genoeg, dan wordt de plant zwart en
is deze voor verdere verwerking on
bruikbaar geworden. De gedroogde
brandnetels moeten frisgroen van
kleur blijven. Het blad mag niet ver
welken omdat de werkzame stoffen
van de netels dan verloren gaan.
"Voor de oogst van brandnetels
(drie oogsten op een jaar) heb ik een
speciaal dorssysteem ontwikkeld.
Hiermee wordt het blad van de sten
gel gescheiden en worden de overige
Ontwikkeling
De technieken in de ekolandbouw
worden vooral de laatste jaren steeds
beter. Daarbij wordt vaak Vergeten
dat die boeren die ekologisch bezig
zijn, zich al die jaren ingezet hebben
om gedegen oplossingen te vinden en
die zelf op experimentele basis te
ontwikkelen. "Elk jaar ben ik een
ervaring rijker", vindt De Zwart.
"Ik werk nog aan een wiedmachine,
een borstelmachine en branders. Zo
lang de aandacht van fabrikanten en
andere machineproducenten toege
spitst blijft op de gangbare land
harde delen van het blad verwijderd.
Daarna gaan de brandnetels op een
palettenvloerdroger waarbij er opge
warmde lucht doorheen geblazen
wordt om ze snel te drogen. Daarna
wordt er gesneden, geschoond en is
het produkt klaar voor de afnemer.
Deze hoeft ze alleen nog maar in
kleinverpakking te doen. Op zich is
een brandneteloogst een "beesten
werk". De netelharen stuiven tijdens
de verwerking en het droogproces in
het rond en kruipen overal in. Tij
dens warm weer is het behoorlijk ir
ritant werk waar een goede kiloprijs
op kontraktbasis tegenover staat.
Ook de verwerkingslij n hebben we
zelf ontwikkeld. Kruiden die in zuide
lijke zonnige landen beter gedijen
zijn hier niet konkurrerend te te
len".
De oogst van Urban wintertarwe,
geteeld op ekologische wijze, leverde
voor Jan de Zwart het afgelopen sei
zoen 5500 kg/ha netto op bij 13%
vocht. Bij de gangbare landbouw
mag 8 ton/ha verwacht worden. De
ekologisch geteelde partij gaat in de
meeste gevallen naar bakkerijen met
een EKO keurmerk, die dit verwer
ken tot brood dat eveneens een EKO
keurmerk krijgt.
Tarwe is in het algemeen niet proble
matisch, noch voor eko noch voor
de gangbare teelt. "In de ekologi
sche teelt heb je een ruimer bouw
plan. Een jaar vantevoren moet je
weten wat je op de desbetreffende
akker gaat zetten. Op de zware klei
moet je in augustus/september be
mesten. Dat wordt op het gewas af
gestemd. De lever/afnemerkontrak-
ten worden vantevoren vastgelegd,
vooral ook omdat het een relatief
kleine markt is. In de ekologische
landbouw is het moeilijk om op de
bonnefooi te zaaien, zoals in de
gangbare gebruikelijk is".
Jan de Zwart verbouwt hoofdzake
lijk baktarwe, naast enige voertar-
we. "Hierbij moet je letten op de
hoge bakkwaliteit, de ziekteresisten
tie van het ras en de ziekten die op
het bedrijf kunnen voorkomen. Hoe
hoger de bemesting, hoe hoger de
kans op ziekten. Door ervaring rijk
geworden zegt Jan dat optimaal be
mesten nodig is om te voorkomen
dat roest en meeldauw vat kunnen
krijgen op het gewas. Het afgelopen
jaar was er toch gele roest in de tar
we geslopen. Een dagelijkse kontro-
le wees uit dat roest onder gunstige
weersomstandigheden vanzelf stopt.
Ook bruine roest bleef beperkt tot
van onder in het gewas. Veel minder
stikstof is de oorzaak van de stop
van de roest. In feite spuiten boeren
tegen hun eigenhandige overbe
mesting", meent De Zwart.
Het bereiken van een evenwicht in
het bedrijf wordt mede bepaald door
vraag en aanbod van de produkten.
Op een ekologisch bedrijf moeten
vijf produkten rouleren. Als je geen
vroege teelten hebt, krijg je proble
men met wortelonkruiden. Er moet
ook een vrucht bij zijn waar niet zo
veel werk aan is bijvoorbeeld tarwe
of triticale. Dit is niet een bij voor
baat garantieloos gemakkelijk pro
dukt. Het is wel zo dat gewassen
waar niet veel tijd in zit, tijd vrij
maakt voor arbeidsintensieve pro
dukten zoals uien.
De markt van biologisch geteelde ui
en is al jarenlang vrij groot omdat de
kwaliteit met name ten aanzien van
de bewaarbaarheid hoog is. De orga
nisch bemeste ui is steviger, rijpt eer
der af en is daardoor een gevraagd
exportprodukt. De biologische teelt
maatregelen zijn dan ook gebaseerd
op veel praktijkervaring.
Zowel plant- als zaaiuien worden ge
bruikt voor de teelt van bewaaruien.
Omdat de onkruidbeheersing de
meeste aandacht vergt, zal - uitgaan
de van plantuien - de onkruidbeheer
sing een stuk eenvoudiger zijn. De
plantuien laat men vervolgens door
groeien zoals bij de zaaiuiteelt. Met
de types zoals Sturon is dan tot in
december een goed te bewaren bio-ui
te leveren.
Door de ui voor opkomst en na op
komst (5 a 10 cm bladstadium) te
branden (infrarood) is echter ook
vrij eenvoudig een zaaiuienkultuur
schoon te houden. Groeiremming
door spuiten wordt dan in feite inge
ruild voor groeiremming door
branden.
Een minder gebruikelijke methode is
in plaats van 5 rijen maar 3 of 4 rijen
per bed en de uien dan dichter in de
rij te planten c.q. zaaien, zodat aan
zienlijk bespaard kan worden op het
aantal meters in met de hand te
schoffelen rijen. De ruimere stand
van het gewas draagt bij tot een min
der snelle aantasting, door onder an
dere schimmelziekten.
Naast kontraktteelt is het goed mo
gelijk bio-uien vrij te telen en afhan
kelijk van de marktprijs af te zetten.
In december werd bijvoorbeeld 70
cent betaald voor als veldgewas be
waarde bio-uien.
De opbrengst is ongeveer 60 tot 80%
van die van gangbaar geteelde uien.
De vroegere afrijping maakt dat de
oogst onder meer optimale omstan
digheden kan plaatsvinden. Het te
len van een kwalitatief goed produkt
is immers voor de teler een nood
zaak omdat vaak tot in de winkel de
herkomst van de uien bekend blijft.
Lilian de Poorter
Volgens Jan de Zwart is een puur ekologisch akkerbouwbedrijf vrijwel niet mogelijk: "Je moet akkerbouw en veeteelt
kombineren in een mengtype". Zelf heeft hij dat ook gedaan.
13
