Milieuverzuring door ammoniak tegengaan met zuur
Waterschap Noord- en Zuid-Beveland
past de beplantingsvoorschriften aan
Spoeltoilet voor varkens en koeien vermindert ammoniakuitstoot
De ammoniakuitstoot door de veehouderij moet volgens de plannen
van de overheid met vijftig tot zeventig procent teruggedrongen wor
den. Er is een reeks van mogelijkheden op de boerderij om dat te be
reiken. Onderzoekers van het Instituut voor Mechanisatie, Arbeid en
Gebouwen zien goede mogelijkheden in de toepassing van het her
haaldelijke spoelen van varkens- en runderstallen met aangezuurde
mestvloeistof.
De verzuring van ons milieu is mede
te danken aan de ammoniakuitstoot
uit de veehouderij. Voor de hele vee
houderij bedraagt die emissie zo'n
225.000 ton per jaar, of wel zo'n
30% van alle verzurende stoffen bij
elkaar. Samen met de verzurende
luchtverontreiniging door het auto
verkeer en de industrie is dat zoveel,
dat de veehouderij in ons land be
dreigd wordt met inkrimping als niet
binnen afzienbare tijd de ammoniak
uitstoot drastisch wordt terugge
drongen. Drastisch is in de plannen
van de regering zo'n 50 tot 70%
minder luchtverontreiniging door
ammoniak.
Tot dusver waren er nogal wat twij
fels of dat wel te realiseren is. De
ammoniak komt uit de mest en deze
mest gaat van de stal, via opslag en
transport naar het land om daar te
worden aangewend. Dat is een ge-
kompliceerde weg gedurende een
lange periode waarin het ammoniak
gas vrij gemakkelijk kan ontsnappen
als de mest aan de lucht wordt bloot
gesteld.
Ongeveer de helft van de totale am
moniakemissie vindt normaal
gesproken plaats tijdens het uitbren
gen van de mest op het land. Dit kan
heel goed worden tegengegaan door
de mest niet op de grond aan te bren
gen, doch in de grond of grasmat te
injekteren of direkt oppervlakkig
onder te werken.
"Uit onze metingen blijkt dat als je
het goed doet, maar 5 tot 10% am
moniak de lucht ingaat. Maar men
moet wel bedenken dat niet alle land
geschikt is voor mestinjektie en dat
dus langs deze weg alleen nooit de
gewenste 70% reduktie bereikt kan
worden", zegt IMAG-medewerker
Jan Oosthoek. "Het is noodzakelijk
om de verliezen in de stal en tijdens
de opslag, samen zo'n 35%, zwaar
te beperken".
Er is een tijd gezocht naar technische
oplossingen met ventilatoren, biofil-
ters, luchtwasinstallaties en het snel
afvoeren van mest en opslag in gas-
dichte containers. Er zijn weliswaar
vele mogelijkheden maar die zijn
vaak kostbaar en kwetsbaar en der
halve niet geschikt voor de praktijk.
Thans wordt samen met het be
drijfsleven een andere weg ingesla
gen. Daarbij wordt de volgende ken
nis toegepast. Ammoniakgas (NHj)
ontstaat in waterige mest uit ammo
nium (NH»). Deze overgang van
ammonium in ammoniak kan moei
lijk of niet optreden als de mest
vloeistof zuur is of zoals men wel
zegt een lage pH (6 of minder) heeft.
Een lage zuurgraad kan verkregen
worden door lucht door de vloeistof
te pompen; dit vraagt evenwel veel
kostbare energie. Het toevoegen van
een sterk zuur is een tweede optie,
waarmee ammoniakemissie kan
worden voorkomen. Het gebruik
van salpeterzuur (HNOj) lijkt de
beste oplossing te bieden.
Met aangezuurde mest zouden aller
lei vormen van afdichten van mestsi-
lo's en mestkelders overbodig kun
nen worden, wat een grote kosten
besparing oplevert. Maar er moet
wel een technische en financieel
haalbare oplossing worden gevon
den voor de toepassing van zuur.
Salpeterzuur is een sterk zuur waar
mee gemakkelijk ongelukken kun
nen ontstaan door er onzorgvuldig
mee om te gaan. Er moet derhalve
een automatisch systeem komen dat
op het juiste moment de juiste hoe
veelheid zuur aan de mest toevoegt.
Het agressieve salpeterzuur zal naar
de boerderij moeten worden ge
transporteerd en daar ook opgesla
gen. Dit vraagt nog veel onderzoek
alvorens alles in de praktijk soepel
verloopt.
Vanaf het moment dat een dier uri
neert, wordt daaruit ammoniak aan
de lucht afgestaan. Men heeft ge
dacht dat als men een aantal keren
per dag de mest uit de stal zou ver
wijderen daarmee een grote ammo-
niakreduktie zou worden verkregen.
"Dat was in het geheel niet het ge
val. Het gaat vooral om het opper
vlak van de mest dat aan de lucht is
blootgesteld. Met al dat geschuif
met de mest vergroot je eerder dat
oppervlak met alle gevolgen van
dien. Wat je wel kunt doen is de
mest zo snel mogelijk aanzuren. Als
de dieren hun mest in een zure
vloeistof kunnen laten vallen en als
die vloeistof enkele keren per dag
wordt vervangen, blijkt het mogelijk
te zijn tot een aanzienlijk lagere am
moniakuitstoot te .komen", konsta-
teert Jan Oosthoek uit recent onder
zoek. Bij die werkwijze gaat het in
feite om een doorspoelsysteem in de
varkens- en runderstallen, dat nu al
mild spottend het doorspoeltoilet
wordt genoemd. Telkens worden na
het doorspoelen de vaste delen van
de mest afgescheiden. Er blijft een
dunne mestvloeistof over, die men
weer voor het doorspoelen gebruikt.
Het doorspoelen met schoon water
is niet aantrekkelijk omdat het volu
me van de mest enorm gaat toene
men en het water in de mest is nu al
een groot probleem. Een uitzonde
ring vormen wellicht de melkveebe
drijven. Wanneer daar de mest al
leen op het eigen land wordt ge
bruikt, behoeft het spoelen met wa
ter geen nadelige gevolgen te heb
ben. Momenteel wordt aan verschil
lende systemen gewerkt omdat var
kens in een stal zich anders gedragen
dan koeien. Voor het doorspoel
systeem, moeten dan ook verschil
lende oplossingen gevonden worden.
Bij het IMAG en het bedrijfsleven
heeft men hoge verwachtingen van
het aanzuren van mest en de toepas
sing daarvan in stallen. Juist omdat
daarmee de hele keten van ammoni
akemissie gunstig wordt beïnvloed.
Niet alleen in de stal en bij de opslag
komt er aanzienlijk minder ammoni
ak vrij uit de mest. Ook tijdens het
transport en bij het uitrijden op het
land krijgt ammoniak weinig kans
om de lucht te verpesten en vervol
gens de bodem en de bomen.
Gert Slettenhaar, DLO
Een meetopstelling om de ammoniakemissie van roosters in een rundveestal te meten.
In het kader van de waterbeheersing voert het waterschap Noord- en
Zuid-Beveland het onderhoud van met name de waterdoorvoerende
waterlopen zelf uit. Dit heeft konsekwenties voor de eigenaren c.q.
gebruikers van de percelen die aan deze waterlopen grenzen. Het me
chanisch onderhoud moet immers van één of beide zijden van de wa
terloop plaatsvinden. Om dit mogelijk te maken is het op grond van
de Provinciale Verordening Waterkering en Waterbeheersing Zee
land (VWWZ) onder andere verboden om binnen 7 meter uit de in
steek van de bij het waterschap in onderhoud zijnde waterlopen bo
men, heesters of ander houtgewas te planten. Van deze verbodsbepa
ling kan het dagelijks bestuur van het waterschap ontheffing verle
nen. Hoever het bestuur hiermee kan gaan hangt af van de manier
waarop het mechanisch onderhoud van de waterlopen plaatsvindt.
Voor veel onderhoudswerk is een strook van vijf meter breed nodig.
Onlangs heeft het dagelijks bestuur
een aantal van de beplantingsvoor
schriften in het voordeel van de
fruitteler aangepast. Welke minima
le plantafstanden bij welke kategorie
waterlopen nu moeten worden aan
gehouden is hieronder weergegeven.
De kategorie wegsloten
Als er op de wegberm geen beplan
ting staat c.q. kan komen te staan
worden wegsloten met een maksima-
le bovenbreedte van 5 meter op ge
lijk maaiveldnivo vanaf de wegzijde
onderhouden. In dat geval verleent
het waterschap ontheffing voor het
aanbrengen van beplanting aan de
landzijde op 1 meter uit de insteek
van de wegsloot.
Tot voor kort gold hier 2 meter. Het
terugbrengen van de afstand tot 1
meter is mogelijk door in de onthef
fing twee nieuwe voorwaarden op te
nemen. Zo is de ontheffinghouder
verplicht de uit de waterloop vrijko
mende specie af te (doen) voeren.
Voldoet hij hieraan niet dan voert
het waterschap de specie af op
kosten van de ontheffinghouder.
Een andere voorwaarde is dat de be
planting regelmatig wordt gesnoeid,
waarbij het vrijkomende snoeihout
moet worden afgevoerd. Dit om te
voorkomen dat de waterdoorvoer
wordt belemmerd.
Voordat het waterschap de onthef
fing afgeeft wordt nog bezien hoe
het talud van de waterloop er ter
Vrijdag 22 september 1989
plaatse uitziet. Als het talud moet
worden aangepast wordt dit uitge
voerd voordat de beplanting er
staat, omdat verbetering later niet
meer mogelijk is zonder schade aan
de beplanting toe te brengen.
De kategorie kavelsloten
Ook bij de kavelsloten met een mak
simale bovenbreedte van 5 meter (op
gelijk maaiveldnivo) kan het onder
houd vanaf één zijde plaatsvinden.
De eerste aanvrager kan een onthef
fing krijgen voor het inplanten van
een windscherm op een afstand van
1 meter uit de insteek van de water
loop. Deze mogelijkheid van onthef
fing is beperkt tot windschermen
omdat dan de ongelijkheid tussen de
aan de waterloop grenzende percelen
beperkt kan blijven. Immers de eer
ste aanvrager kan fruitbomen achter
het windscherm planten op ca. 4 me
ter uit de insteek. De tweede aanvra
ger daarentegen moet in verband
met het onderhoud op zijn perceel
een beplantingsvrije strook aanhou
den van 5 meter. Aangezien hij ech
ter geen windscherm meer nodig
heeft kan hij fruitbomen planten op
5 meter uit de insteek.
Hierbij is nog het volgende van
belang.
- Aan de eerste aanvrager kan alleen
ontheffing worden verleend om op 1
meter te planten als hij een verkla
ring van geen bezwaar van de eige
naar/gebruiker van het tegenoverlig
gende perceel overlegt. In deze ver
klaring geeft deze eigenaar/gebrui
ker aan er geen bezwaar tegen te
hebben dat het onderhoud te allen
tijde vanaf zijn perceel wordt uitge
voerd en dat hij verantwoordelijk is
voor de ontvangst van specie die uit
de waterloop vrijkomt.
- Ook in deze ontheffing worden de
onder 1 genoemde nieuwe voorwaar
den opgenomen.
De kategorie watergangen
Voor Watergangen met een boven
breedte van meer dan 5 meter maar
minder dan 10 meter is de plan-
tafstand aan beide zijdén gesteld op
5 meter uit de insteek. In deze geval
len moet het onderhoud vanaf beide
zijden plaatsvinden. Bij een boven
breedte van 10 meter of meer is een
beplantingsvrije strook van 5 meter
onvoldoende. Met name voor de uit
voering van zwaar delfwerk is meer
ruimte nodig. Tot voor kort gold
hier dat inplanten binnen 7 meter
niet mogelijk was. Deze afstand is
voor waterlopen met een boven
breedte van 10 tot 17 meter terugge
bracht naar 5,50 meter.
Om voldoende ruimte te waarborgen
wordt in de ontheffing opgenomen
dat de aangebrachte beplanting op
eerste aanzegging van het water
schap wordt gesnoeid. Bij een water
gang met een bovenbreedte van 17
meter en meer wordt met groter ma
terieel gewerkt. Hiervoor is aan bei
de zijden een beplantingsvrije strook
nodig van 7 meter.
De kategorie dijksloten
Daar waar op de dijksberm een weg
ligt geldt hetgeen onder 1 is vermeld
t.a.v. de wegsloten. Ligt er geen weg
op de berm dan is de situatie anders.
De eigenaar/gebruiker van een
dijksberm heeft namelijk het recht
om op 2 meter uit de insteek van de
waterloop in te planten. Wordt aan
de landzijde een ontheffing verleend
zoals bij wegsloten het geval is dan is
mechanisch onderhoud van de wa
terloop niet meer mogelijk op het
moment dat de eigenaar/gebruiker
van de dijksberm van zijn plantrecht
gebruik maakt.
De fruitteler aan de andere zijde van
de waterloop kan dit alleen voorko
men door vestiging van een zakelijk
recht op de berm van de dijk. Dit
recht dient een verbod in te houden
om binnen 5 meter uit de insteek van
de dijksloot beplanting aan te bren
gen zodat het onderhoud altijd van
af die zijde kan plaatsvinden.
Eerst als dit zakelijk recht is ge
vestigd zal het waterschap voor de
landzijde een ontheffing afgeven
voor het planten op 1 meter uit de
insteek.
Onbereikbare waterlopen
Het komt voor dat het waterschap
een waterloop niet mechanisch kan
onderhouden ondanks het feit dat
een gevraagde ontheffing zou wor
den geweigerd. Bijvoorbeeld omdat
de waterloop (beplanting, bebou
wing) met machines niet bereikbaar
is. In die gevallen wordt bezien of en
zo ja op welke afstand beplanting
mag worden aangebracht. De wer
kingsduur van de ontheffing zal af
hangen van de bereikbaarheid van
de waterloop. Zodra mechanisch on
derhoud (weer) mogelijk is zal een
dergelijke ontheffing worden inge
trokken.
De minimumafstand van 1 meter
De afstand van 1 meter uit de insteek
van de onder 1 en 2 genoemde kate-
goriën waterlopen is de minimum af
stand waarop beplanting kan wor
den aangebracht. Voor een geringere
afstand wordt geen ontheffing ver
leend, aangezien beplanting in der
gelijke gevallen, ondanks de snoei-
plicht boven de waterloop zal groei
en. Bovendien zal de doorgroei van
wortels in het sloottalud voor het
mechanisch onderhoud problemen
opleveren.
Eventuele bijzondere situaties
Het komt voor dat oude beplanting
binnen de afstanden gaat, die op
grond van de huidige beplantings
voorschriften gelden. Zo staan er
windschermen op de insteek van wa
terlopen. Voor beplanting die al
aanwezig was ter zijde van de inwer
kingtreding van de huidige verbods
bepalingen van de VWWZ (1969)
wordt geacht een ontheffing te zijn
verleend. Voor het vernieuwen van
dergelijke beplanting b.v. door er
nieuwe bomen tussen te planten
dient een ontheffing te worden aan
gevraagd. Om er voor te zorgen dat
de beplanting op termijn op de ver
eiste afstand komt te staan wordt
een dergelijke ontheffing geweigerd.
Wordt een windscherm zodanig af
gezaagd dat het onderhoud vanaf
die zijde mogelijk wordt dan is er
een blanco situatie ingetreden. Het
hiervoor weergegeven ontheffingen
beleid is op deze situatie geheel van
toepassing.
Voor nadere informatie tel.
01100-41242, ofwel de distriktstech-
nisch ambtenaar van het wa
terschap.
13
