VERVOLG PAG. 10
Fotograferen
Geen papier
Garages
Uitgaan
Kolchozmarkt
Censuur
De markt
Een straat markt in Moskou met op de achtergrond een flatgebouw.
Vrijdag 14 april 1989
op de markt een aardige cent bij te
kunnen verdienen. Ze nemen er ge
woon een paar dagen vrij voor of het
mag of niet.
Een derde soort markt vindt men bij
de metrostations. Altijd een druk
punt met veel potentiële kopers. Veel
oudere mannen en vrouwen verko
pen hier op kleine schaal vanaf een
kistje of zomaar op het asfalt alles
wat thuis over is zoals wat appels,
bollen, aardappels, zaad, brandne
tels, een paar vruchtboompjes, kle
ding, eieren en bloemen die per stuk
van eigenaar verwisselen. Allemazrl
heel kleinschalig. Wel gezellig maar
fotograferen levert dikwijls proble
men op. We hebben het idee dat men
zich geneert. En dan is er de zwarte
handel die niet te localiseren is. Een
voorbeeld: in een metrostation een
oploopje. Nieuwsgierig geworden
drong ik wat naar voren. Een jonge
man bleek daar T-shirts met het
merk Heineken te verkopen uit een
grote doos. In een mum van tijd was
hij los. Hoe komt zo iemand in vre
desnaam aan shirts met het merk
Heineken? Maar daar wordt door de
zeer kooplustige vrouwen niet naar
gevraagd. En dan maak je tenslotte
mee dat men, overigens heel beleefd,
vraagt je jas of spijkerbroek te mo
gen kopen. Kleding uit het westen is
zeer populair vooral bij de jeugd.
Overigens is het natuurlijk schrij
nend dat de burgers vooral door
slechte planning en distributie in de
Sovjet Unie geconfronteerd worden
met een tekort aan primaire levens
behoeften, zoals voedsel, terwijl de
westerse wereld kampt met over
schotten
"Ik kom uit Siberië", zegt de be
baarde en zeer vriendelijk ogende
journalist Konstantin Mezantrev (35)
lachend, "en ik zeg er maar meteen
bij dat ik niets te maken heb met
naar Siberië verbannen misdadigers
want echt, daar wonen ook gewone
mensen". Ik zit toevallig naast hem
aan tafel voor een lunch in het exclu
sieve etablissement "De Blokhut",
een 25 km buiten Moskou gelegen
restaurant dat ook door hoge partij
functionarissen wordt bezocht. Fo
to's aan de wand herinneren zelfs
aan bezoeken van de Franse oud
president Giscard d'Estaing en van
Helmuth Kohl. Hoewel Gorbatsjov
niet zo ver van hier blijkt te wonen,
kan de Blokhut zich nog niet op
diens bezoek beroemen.
Konstantin werkt bij de krant "Sels-
kaiajizn" hetgeen "Landleven" be
tekent. Op krantenpapier in weekend
formaat gaat deze vakbondskrant ie
dere dag in een oplage van 7 miljoen
stuks naar de directietafel van de
kolchozen en sovchozen en naar al
lerlei agrarische instituten en over
heidsinstanties door de gehele Sovjet
Unie. De krant wordt in Moskou op
gemaakt en deels gedrukt en per sa
telliet doorgeseind naar de 15 groot
ste steden waar ze dan verder wordt
gedrukt en gedistribueerd. "We kun
nen per dag helaas maar 4 pagina's
maken", zo licht Konstantin toe.
"We zouden dolgraag meer willen
maar er is niet meer papier. Daarom
willen we ook naar inkomsten door
advertenties, iets wat niet lang meer
duurt", zo verwacht hij. De Siberiër
constateert dat de openlijke kritiek
Een winkel op een kolchozboerderij. Op het platteland wordt relatief veel ge
bruik gemaakt van motoren, bromfietsen en fietsen.
kunnen de Russen wel en gauw boos
kunnen ze ook worden. We maakten
mee dat de linker weghelft te lang
bezet werd gehouden volgens onze
chauffeur. Onder luid gevloek en
met niets aan de verbeelding overla
tende gebaren werd de personenwa
gen krachtdadig weggedrukt. Het
verkeer op vrijdag is een aparte bele
venis. Zwaar, soms duidelijk zicht
baar veel te zwaar beladen trekt dan
iedereen, zo lijkt het, de stad uit
naar het zo geliefde buitenhuisje.
Hele families worden met de bagage
en al in de wagentjes geperst. Menig
voertuig haalt de plaats van bestem
ming niet, althans niet nog diezelfde
dag en blijft met pech langs de weg
steken. En een ANWB is er niet. Je
mag van geluk spreken als een colle
ga automobilist bereid is je op sleep
touw te nemen naar het dichtstbij
zijnde dorp waar geen garage is. Een
telefoontje voor hulp naar de stad
heeft misschien succes. Vandaar dat
velen zelf onder de auto of motor
kap kruipen.
Toch verandert er op dit punt iets in
de Sovjet-Unie. De nieuwe wetten
van Gorbatsjov staan namelijk toe
dat particulieren in coöperatief ver
band voor eigen rekening een bedrijf
kunnen beginnen. Aan het begrip
coöperatie heeft men zeer creatief
een eigen invulling gegeven. Het is al
coöperatief wanneer man en vrouw
samen zo'n bedrijf beginnen of twee
broers of een paar kennissen. In de
praktijk zijn de laatste jaren meer
dan 100.000 van dergelijke coöpera
tieve bedrijfjes ontstaan en een zeer
groot deel daarvan zijn taxichauf
feurs en kleine garages. Ze maken
het uitstekend. De service van die
bedrijven is uiteraard veel beter. Je
hebt als bezoeker al snel door dat
een inwoner van de Sovjet Unie die
voor het collectief bezig is, en vrij
wel iedereen is dat nog, zich niet uit
slooft en dat is dan nog netjes ge
zegd. Waarvoor zou men ook?
Gezellig uitgaan of winkelen in de
Sovjet Unie is niet mogelijk. We
hebben twee avonden in Moskou
rondgelopen maar geen koffiebar,
café, cafetaria of restaurant. Niets,
nergens. Zelfs niet op of rond het
Rode Plein waar wekelijks duizen
den mensen de graftombe van Lenin
bezoeken. Theater, bioscoop en
sportgebeurtenissen worden druk
bezocht. In de hotels vinden de brui
loften plaats, daar wordt gedanst en
uit volle borst gezongen. Soms ont
roerend mooi. Daar is koffie, sterke
drank en bier verkrijgbaar, maar
ook niet altijd en overal.
Om 23.00 uur is het uitgaansleven,
dus ook het bruiloftsfeest, ten einde.
In de deuropening verschijnt even
een agent. Dat blijkt voldoende. Ie
dereen gaat rustig huiswaarts om het
feest daar voort te zetten. In huis
wordt veel gedronken want het leven
in Sovjet Unie is voor veel mensen
toch maar saai zo is mijn indruk. Er
is veel werkverzuim als gevolg van
staat er op de markt iemand die, Le
nin mag weten hoe, een vrachtje T-
shirts of spijkerbroeken op de kop
heeft getikt en verkoopt. Zoiets gaat
als een lopend vuurtje. Het werk
wordt voor zo'n buitenkansje ge
makkelijk onderbroken. Het markt-
gebeuren, het doen van de bood
schappen is zeker als je voor het eerst
een kijkje neemt achter het IJzeren
Gordijn een ondoorzichtig geheel.
Er zijn uiteraard de staatswinkels.
Kleurloze betonnen gebouwen waar
in de waar al even kleur- en fantasie
loos hoopt op een klant. Best ziet het
er allemaal niet uit. Veel produkten
zijn al niet meer vers op het moment
dat ze in de winkel worden gelegd.
Deze winkels kennen hetzelfde su
permarktsysteem als bij ons. Wel
zijn de karretjes minder dan half zo
groot... Bij een bezoek aan een der
gelijke winkel merken we op dat een
bak die kennelijk bestemd was voor
kippepoten leeg bleek. Een tiental
mensen stond rustig te wachten tot
het iemand beliefde een nieuwe la
ding aan te voeren. Toen we weggin
gen, een kwartier later, stond de rij
er nog. Op de waren geen of nauwe
lijks etiketten, geen reclame, nergens
kleur noch fleur. Fruit van matige tot
slechte kwaliteit weinig of geen
groenten. Wat te koop is is zeker niet
duur.
Naast de staatswinkel is er de
kolchoz-markt. Letterlijk een wereld
van verschil. In de staatswinkels is
het assortiment beperkt. Alleen
maar blikken bonen, flessen met
pruimen en spek en rijen wachtende
mensen. Op de kolchozmarkt is de
keus enorm groot en voor veel pro-
Een verkoper van rapen in Moskou. Zijn muts is niet van Russische makelij.
op de regering, de bureaucratie en op
de communistische partij vanuit alle
niveaus steeds meer toeneemt in de
massamedia, ook in zijn eigen krant.
"Wat tot voor kort onmogelijk leek
kan nu. Ik ben naar Amerika ge
weest, heb daar gewerkt op de farms,
ben daar rondgereisd en heb daar
vervolgens verslag van gedaan. On
gecensureerd". Van zijn hand was re
cent ook een zeer kritisch artikel
over de periode Stalin waarin miljoe
nen boeren en intellectuelen werden
vermoord.
Op beide artikelen kwamen talrijke
brieven - de redactie krijgt per jaar
ca. 30.000 ingezonden brieven.... -
met uiteenlopende reakties. "Veel
ondersteunden mijn verhaal maar er
waren er ook veel bij waarin stond
dat men van die moorden niets wil
weten en de sfeer van de Stalin-
periode vast wil houden. "Mijn ei
gen ouders denken zelfs zo...."
Bij plaatsing van de artikelen wordt
door de eindredactie nauwelijks of
geen censuur meer toegepast. "De
redacteuren en journalisten krijgen
steeds meer vrijheid, maar dat bete
kent ook meer verantwoordelijkheid.
Wij moeten daar wel aan wennen,
maar het bevalt ons uitstekend. Me
zantrev zegt een vurige aanhanger
Deze vrouw (m.) is zichtbaar in haar
schik. Ze wilde graag op de foto.
van de nieuwe ideeën van Gorbatsjov
te zijn. "Wij jonge mensen steunen
hem. Het komt er nu op aan. In onze
geschiedenis zijn we nu op een cruci
aal moment aangekomen. Niet alles
kan meer vanuit Moskou geregeld
worden. De landbouw kan niet zo
blijven als ze de laatste 70 jaar was.
We moeten naar een systeem waarin
sovchozen, kolchozen, coöperaties
en familiebedrijven volwaardig naast
elkaar kunnen bestaan. Gorbatsjov
moet duidelijk maken dat'alles ge
lijk' niet de weg naar het geluk is..."
De helft van ons gezelschap waaron
der ondergetekende moest genoegen
nemen met een halve maaltijd. Vraag
niet hoe of wat. Zo heb ik ondervon
den dat planning en distributie in de
Sovjet Unie inderdaad verbetering
behoeven... maar dat is niet het be
langrijkste, zei onze gids bij ons ver
trek. "Julie zijn vrij...."
J. Wierenga
Een huis met rondom de tuin. Het houten huis is 's winters bedekt met riet
tegen de kou.
overmatig drankgebruik, reden
waarom wodka in de staatswinkel
niet meer verkrijgbaar is. Dat is na
tuurlijk geen probleem. Velen ma
ken deze populaire drank nu zelf
thuis. Daardoor is in het land nu al
een suikertekort ontstaan...
Bijna iedere inwoner van Moskou
loopt overdag met een mand of tas.
Dat heeft zijn reden. Je kunt name
lijk onderweg naar de metro, de
trein, je werk of naar huis altijd even
langs de "particuliere" markt of
langs de staatswinkels lopen. Mis
schien hebben ze nu wel tomaten die
gisteren op bleken te zijn. Misschien
dukten doet de verscheidenheid en
kwaliteit niet onder voor onze super
markt. De presentatie is wel minder
luxe. Het is er erg druk. Vlees ligt in
halve beesten gewoon op de toon
bank. Verder zijn er kruiden, kool,
radijs, bietjes, augurken, knoflook,
bloemen, te veel om op te noemen.
Duiven en vogels van andere pluima
ge vliegen de deels overdekte markt
in en uit. Het deert niemand. Uit
heel de Sovjet Unie zijn de boeren of
hun vrouwen per vliegtuig en trein
met hun waar gekomen om iets ex
tra's te verdienen. Ze verkopen de
produkten die overschieten nadat ze
een verplicht deel aan de staat heb
ben verkocht (lees sovchozboerderij)
van de opbrengsten van hun eigen
lapje grond. Dat lukt absoluut, want
hun waar is vers en kwalitatief goed
en de metropool heeft een koop
krachtige vraag. Voor een gewone
Rus, een fabrieksarbeider, die ca. 250
roebel per maand verdient zijn de
produkten hier erg duur. Alleen voor
bijzondere gebeurtenissen kan hij
zich zo'n uitspatting veroorloven.
Een vergelijking: in een staatswinkel
betaal je voor een kilo vlees - wat
heet vlees - ca. 2 roebel en op de kol
chozmarkt waarvan er ca. 20 in de
stad Moskou zijn, betaal je toch
gauw 8 tot 10 roebel. Aardappelen
kosten 1 roebel (officiële koers 3 gul
den, zwarte koers ca. 0,30) per kilo.
Ik sprak met hulp van de tolk met
een helemaal uit Kazachstan af
komstige boer die een soort schorse
neren verkocht. Hij was voor een
habbekrats per vliegtuig gekomen en
zei goede hoop te hebben in Moskou
