Paasgebruiken
Noten schieten,
paasgebruik in
Groningen
De Perskommissie wenst de lezers van deze pagina heel goede
Paasdagen. Met weinig zorgenveel geluk en een toekomst
die een belofte inhoudt. De natuur vernieuwt en.herstelt zich weer
het leven komt overal na de winterrust terug. Pasen is eigenlijk de
belofte van Kerstmis die werkelijkheid wordt.
ïn Groningen kent men rond Pa
sen het zgn. riegjen of neut'n
schaitn (noten schieten). De no
ten worden op een rij gelegd. De
speler probeert met een ijzeren
kogel de achterste noot te raken.
Gelukt dit, dan schiet hij dun en
wat hij raakt is voor hem. Raakt
hij één of meer andere noten dan
schiet hij dik en moet hij dubbel
opzetten. Soms zet hij centen of
dubbeltjes op ter waarde van de
noten en kan het spel erg grof
worden.
Spelregels: neut'n schaitn
Materiaal: 13 noten en een ijze
ren kogel. Leg 13 noten op een
rij. Afstand tussen de noten is 23
cm. De voorste noot (1) tot aan
de speler is 2.30 meter.
Met de kogel probeert u de ach
terste noot (13) te raken. Deze
noot mag u houden. Schiet u ech
ter noot 6 en 7 eraf, dan schiet u
dik. Noten terugleggen en bv. 5
ct er naast leggen. Schiet een spe
ler nu bv. noot 5 en 6 eraf, dan
legt hij bij noot 6 nu 10 ct en bij
noot 5, eerste keer eraf 5 ct.
Schiet u middendoor en ook laat
ste noot er af, dan legt u alles te
rug. Dus steeds moet de achterste
noot ermee afgeschoten worden.
Veel plezier.
Er is gesuggereerd dat het paasei van inheemse oorsprong is, maar
daar zijn geen bewijzen voor. In de 4e eeuw komt het paasei voor in
de liturgie, het ei stond voor het graf waaruit Christus is opgestaan
en was het symbool van nieuw leven. De gelovigen brachten na af
loop van het vasten eieren naar de kerk en die werden dan als eerste
spijs gezegend. Uiteraard verdween dit gebruik uit de protestantse ere
dienst, maar in de katholieke kerk bestond dit gebruik tot ongeveer vijf
tigjaar geleden.
In de wereldlijke paasviering bleef
het ei ondertussen ook bij protestan
ten een rol spelen. De eieren werden
gekookt en gekleurd in koffie, uie-
schillen, spinazie, rode kool en lin
debloesem en glanzend gemaakt met
spekzwoerd. Men verstopte ze voor
de kinderen. Ook gingen kinderen,
misdienaars en kosters langs de deu
ren om eieren te bedelen. Eén ei gold
dan als geen ei, twee ei als een half
ei, maar drie ei, dat was een paasei.
De eieren werden ook heel veel gege
ten, zelfs door mensen die ze zelden
aten. Er bestonden ook wedstrijden
in dat eier-eten, en er werden aller
hande spelletjes mee gedaan. Men
liet ze om het verst van de duinen af
rollen, zoals op Ameland. Men
smeet ze stuk, zoals op Schiermonnik
oog. Men legde ze in een kring en
de "eierdanser" moest ze al dansend
een voor een uit hinkelen, wat in de
17e eeuw een geliefd volksvermaak
was. Ook kende men het "eiertik-
ken", men tikte de eieren tegen el
kaar, waarbij het gebarsten ei voor
de winnaar was. Dergelijke spelletjes
vonden plaats op een traditionele
plek, de paasweide of paasheuvel ge
noemd. Men stak op die plaatsen
ook wel paasvuren aan.
Nu worden er met Pasen nog wel eie
ren verstopt voor de kinderen, met
dit verschil dat het nu wel chocolade
eieren zijn. Wel worden er met Pa
sen meer gekookte eieren gegeten
dan normaal. Op kleuterscholen
worden nog vaak eieren beschilderd.
Maar het paasei is nu veel minder
belangrijk dan vroeger. Het is voor
al het symbool van vruchtbaarheid
en nieuw leven.
Pasen
Christus' opstanding, teken van
goddelijke overwinning op zonde en
dood, is het oudste christelijke feest.
Die eigenaardige datum: de zondag
na de eerste volle maan na het begin
van de lente, dus op z'n vroegst op
22 maart en op z'n laatst op 25 april,
is op het Concilie van Nicea in 325
vastgesteld. De opzet daarvan was
dat ons paasfeest nooit met het
joodse Pasen in de nacht van 14 op
15 Nisan, ook een wisseldatum,
mocht samenvallen, wat op een en
kele uitzondering na inderdaad is ge
lukt. De joden immers herdenken
dan hun uittocht uit Egypte en niet
Christus' opstanding. De benaming
van hun feest laat dat ook zien: Pe
sach betekent voorbijgaan. Ons
woord Pasen is daarvan afgeleid.
Oorspronkelijk werd op het Paas
feest het hele Christusmysterie, alle
z.g. heilsgeheimen gevierd. Het feest
duurde acht dagen, van Paaszondag
tot Beloken Pasen, de zondag daar
na. Al vrij vroeg is het veertigdaagse
vasten - ter herinnering aan de perio
de die Jezus in de woestijn heeft
doorgebracht - eraan vastgemaakt
en heeft men de heilsgeheimen op
verschillende data geplaatst en een
specifieke liturgie gegeven.
Streken met weepotlood
In de Goede of Stille Week kwam
eerst Witte Donderdag, dé dag van
het laatste avondmaal: vervolgens
Goede Vrijdag, waarop Jezus aan
het kruis is gestorven, dan Paasza
terdag, waarop het vasten is afgelo
pen; de klokken, die vanaf Witte
Donderdag hebben gezwegen, mo
gen dan weer luiden. De zondag
daarna is dan het eigenlijke Paas
feest: de verrijzenis des Heren. Veer
tig dagen later volgt Hemelvaartsdag
en weer tien dagen later Pinksteren.
Van al deze dagen is Paaszondag het
belangrijkste gebleven. De periodes
tussen Palmzondag en Beloken Pa
sen en tussen Paaszondag en
Pinksteren heten ook 'paastijd'. Ka
tholieken hebben in die eerste perio
de de plicht tenminste dan de Heilige
Communie te ontvangen en te
biechten.
Paasbrood
De winter was eindelijk voorbij, dus
ook de tijd van schaarste werd af
gesloten met overvloed. Er bestond
speciaal paasbrood: mikken, lam
metjes of stoeten genoemd. Nu ken
nen we ook nog paasbrood: een heel
speciaal krentenbrood, het lijkt op
een "weihnachtstol".
De Paashaas
Bij ons al bekend sinds het begin van
deze eeuw. Wij hebben dat overge
nomen uit Duitsland, waar de paas
haas sinds de 17e eeuw bekend was.
Er doen verhalen de ronde als dat de
oude Germanen hem al zouden heb
ben vereerd, maar dat is niet bewe
zen. Een chocolade paashaas met
chocolade eitjes in een mandje is een
geliefd verkoopartikel met Pasen.
Toch zie je ook steeds meer
chocolade-kippen en kuikentjes. De
kuikentjes zijn net als de eieren het
symbool van het nieuwe leven.
Paasvuren
Er is meestal een traditionele plek
voor het paasvuur; de "paasbult" of
"paasweide" genoemd. Vaak wordt
de "paasstapel" door kinderen op
gebouwd, die met bedelliedjes de
brandbare materialen langs de deu
ren ophalen. Op die stapel komt dan
meestal een ton met teer te staan.
Officieel geldt de avond van Paas
zondag of Paasmaandag als tijdstip
waarop de vuren aangaan. Er wordt
wel wacht gelopen bij de paasstapel,
zodat niemand het eerder kan aan
steken. Ze komen vooral nog voor in
het oosten van ons land en in Dren
the en het noorden van Limburg.
Paasos
Boeren slachtten een stuk vee en sla
gers liepen daags voor Pasen met een
vetgemeste en versierde paasos rond,
ter verkrijging van bestellingen. Nu
zouden we dat zeer vreemd vinden,
maar een dergelijke aanprijzing was
in de vorige eeuw heel normaal.
Een bijzonder paasgebruik, waarvan
niemand de oorsprong kent, vindt
nog jaarlijks in Denekamp (Ov.)
plaats: het paasstaakhalen. De be
langstelling voor dit gebeuren in De
nekamp is zeer groot. De hoofdper
sonen ervan zijn Judas en de door
hem aangewezen opvolger Krioter,
een merkwaardig stel: de verrader
Judas en nog eens een keer de verra
der Judas, maar dan onder een ver
bastering van zijn bijnaam: Iskariot.
Die twee gaan op palmzondag door
het dorp om geld voor de paasstaak
en het paasvuur op te halen. Om 1
uur op Paaszondag trekken zij sa
men met honderden mensen vanuit
het dorp naar de oude havezate net
Singraven, zingend: "Christus is op-
gestanden", "daar nu het feest van
Pasen is", en "Heden is de grootste
dag, dat Christus opstond uit het
graf". Daar wordt een spar gekapt,
nadat daarvoor eerst formele toe
stemming van de landeigenaar is ge
kregen. De takken worden van de
stam verwijderd, en men sleept de
staak terug naar het dorp. De staak
wordt naar de paasweide gebracht,
waar een ton met teer aan het bo
venste gedeelte wordt bevestigd. Met
behulp van ladders wordt de
paasstaak opgericht. Eerst klimt Ju
das en daarna Krioter in een van die
ladders om met de nodige grappen
de zeker 30 meter hoge boomstam
bij opbod te verkopen. Is dat ge
beurd, dan wacht men op de avond,
wanneer de teerton en de paasbult in
brand zullen worden gestoken. Ie
dereen gaat naar dit grote paasvuur
kijken. De kerkklokken in Dene
kamp worden bijna de hele dag in
tussen geluid.
Nu volgen nog wat andere paasge
bruiken en termen, kort toegelicht:
Op z'n paasbest gekleed zijn: Het
wereldlijke Pasen was voor alles een
voorjaarsfeest. De nieuwe voor-
jaarskleding werd op le Paasdag
voor het eerst aangetrokken en ge
toond. Men wenste elkaar dan heel
uitdrukkelijk een zalig, gelukkig of
vrolijk Pasen.
Vrijdag 24 maart 1989
13
