Kans op blauw en beschadiging bij
aardappelen ook dit jaar groot
Pootaardappelmarkt
'DNA-plantjes' zullen in de toekomst
milieu-toets moeten doorlopen
Lichte groei bij 'kamperen
bij de boer'
De problemen met blauw en onder
huidse beschadigingen in aardappe
len van oogstjaar 1987 liggen bij ve
len nog vers in het geheugen. De
moeilijke rooiomstandigheden
brachten toen met zich mee, dat er
nogal wat slecht zeefbare grond ver
wijderd moest worden, waardoor de
kans op beschadigingen en stoten
toenam. Daar kwam nog bij dat de
grondtemperatuur bij het rooien
soms aan de lage kant was, hetgeen
het optreden van blauw in de hand
heeft gewerkt. Gezien de onderwa
tergewichten waren deze problemen
reeds bij de oogst voorspelbaar. Zo
als bekend bestaat er een nauwe rela
tie tussen het onderwatergewicht
Begin jaren zeventig zijn in ^allerlei
landen DNA-kommissies opgericht,
die zich over deze problematiek heb
ben gebogen. Zo is het in Nederland,
en in een aantal andere landen, al
leen mogelijk genetisch veranderde
(transgene) organismen in het milieu
te brengen, nadat een vergunning is
afgegeven. Zoals het er nu naar uit
ziet zal voor Nederland, in de loop
van 1989, deze procedure een wette
lijk karakter krijgen. Konkreet bete
kent dit dat elk genetisch gemodifi
ceerd organisme, voordat het vanuit
het lab in het open veld wordt ge
bracht, een milieu-toets zal moeten
doorlopen, welke zal worden be
paald door een nog te installeren
Kommissie Genetische Manipulatie
(Cogem).
Biotechnologie en landbouw owrden
steeds vaker in één adem genoemd.
De term 'agrobiotechnologie' gaat
steeds meer een eigen leven leiden.
Vast staat dat op den duur biotech
nologie een grote invloed op de ont
wikkelingen in de landbouw zal heb
ben. Dit werd vorige week vrijdag
op een voorlichtingsbijeenkomst van
de Direkte Landbouwkundig Onder
zoek (DLO) en de Landbouwuniver
siteit in Wageningen nog eens on
derstreept. Aanleiding voor deze bij
eenkomst was een in juni uitgeko
men rapport van de Programma
kommissie Landbouwbiotechnolo-
gie, waarin onderzoekers van ver
schillende instituten zitting hadden.
Het rapport vormt een aanzet tot
onderzoek naar de inschatting van
risiko's bij introduktie van gerekom-
bineerde organismen in het milieu.
Plantenveredeling
Vooral op het gebied van de planten
(o.w.g.) en de blauwgevoeligheid.
Een hoog o.w.g. doet de gevoelig
heid voor blauw en onderhuidse be
schadiging sterk toenemen. Indien in
de partij blauw optreedt, beperkt dit
de afzetmogelijkheden en de priis.
Bij recent gehouden proefrooiingen
blijkt dat de onderwatergewichten
dit jaar bijzonder hoog zijn. De
meeste aardappelen van de nieuwe
oogst zullen daarom ook dit jaar erg
gevoelig zijn voor het optreden van
blauw. Mede doordat de sortering
grof is, wordt de kans op beschadi
gingen nog eens ekstra vergroot. In
sommige jaren geldt genoemde rela
tie ook voor het onderwatergewicht
veredeling mogen we van de biotech
nologie spektakulaire toepassingen
verwachten. Kruisen is de oudste
methode van veredelen. Een beper
king van de kruisingsveredeling is
dat alleen die eigenschappen gekom-
bineerd kunnen worden die aanwe
zig zijn in (nauw) verwante planten.
Een ander probleem bij de kruisings
veredeling is dat nakomelingen naast
de gewenste kombinatie van eigen
schappen ook vaak een aantal min
der gewenste eigenschappen hebben.
Deze laatste eigenschappen moeten
dan met behulp van een, vaak lang
durig en kostbaar, terugkrui-
singsprogramma worden ver
wijderd.
Celbiologische, maar vooral ook
molekulairbiologische methoden
kunnen deze sportbarrière doorbre
ken. In feite komen al deze technie
ken er op neer dat men een stukje er
felijk materiaal uit het ene orga
nisme (bijv. een bakterie) weer in
bouwt in een ander organisme (bijv.
een aardappel). Dit maakt het bij
voorbeeld mogelijk om resistentie
bij een plant in te bouwen tegen in-
sektenvraat of een herbicide. Zo
schijnt Monsanto een transgene
aardappel te hebben ontwikkeld wel
ke resistent is voor, het ook door
Monsanto ontwikkelde, Round-up.
Het kost weinig fantasie om in te
zien wat dit voor de praktijk kan be
tekenen, helemaal als die resistentie
ook in andere rassen, of zelfs andere
gewassen, kan worden ingebouwd.
Voordat het zover is zal met name
rond de patentregeling meer duide
lijkheid moeten komen.
en de rooibeschadiging. Men is dus
gewaarschuwd.
Hoe beperken of voorkomen?
Om de vorming van blauw zoveel
mogelijk te voorkomen, dienen bij
het rooien, transport, bewerking en
bewaring o.a. de volgende maatrege
len te worden getroffen:
- Rooi met verstand en alleen als de
schil is afgehard.
- Rooi niet bij grondtemperaturen
lager dan 8-10°C; 's morgens vroeg
rooien geeft aanzienlijk meer be
schadiging dan 's middags.
- Essentieel bij het rooien is een goe
de afstemming van de rij- en ket
tingsnelheid. De rooiketting moet zo
Theoretisch is er dus ontzettend veel
mogelijk, technisch gesproken zijn
er echter nog wel een aantal barriè
res. Zo heeft men nog onvoldoende
kennis van de genen (erfelijkheids
dragers) die verantwoordelijk zijn
voor bepaalde gewenste eigenschap
pen en wanneer deze wél gelokali
seerd zijn, Jan ontbreekt het bij een
aantal gewassen nog vaak aan de
juiste technieken om het stukje erfe
lijk materiaal over te dragen. Dat
deze obstakels in de toekomst uit de
weg zullen worden geruimd, daar
zijn de meeste wetenschappers het
wel over eens.
Veldproeven
Het uiteindelijke doel van al dit on
derzoek is dat enkele methoden toe
pasbaar zullen zijn in de land- en
tuinbouw. Dit betekent dat op een
gegeven moment met genetisch ge
manipuleerd materiaal buiten het la
boratorium gaat worden gewerkt. In
Nederland zijn tot nu toe twee aan
vragen behandeld voor veldproeven
met gemodificeerd plantenmateriaal
door de ad-hoc kommissie DNA-
Eksperimenten. De aanvraag van de
firma Mogen om haar DNA-
aardappelen in de grond nabij Dron-
ten te vermeerderen is bekend. Maar
ook het DLO Ondrzoeksinstituut
Ital in Wageningen heeft dit jaar een
aanvraag gedaan voor introduktie
van transgene aardappelen in het mi
lieu. Het Ital is nu nog gewikkeld in
een aanvraagprocedure voor een
hinderwetvergunning bij de ge
meente.
Meerdere aanvragen staan op stapel
en zo als het er nu naar uit ziet zullen
die straks moeten worden getoetst
door de Cogem. Prof.dr. P.G. de
Haan, voorzitter van de ad-hoc
kommissie: 'Niet zozeer omdat we
zo bang zijn voor genetisch gemodi
ficeerde organismen, maar omdat
we er nog zo onbekend mee zijn'. De
ad-hoc kommissie bestaat op het
moment uit 19 personen uit allerlei
disciplines van de molekulaire biolo
gie, virulogie, etc., maar ook de ar-
beidsinspektie is vertegenwoordigd.
Maatschappelijke en ethische aspek-
ten worden niet door de kommissie
in de toetsing betrokken.
De grote vraag is: is er een risiko dat
planten die genetische informatie
dragen, afkomstig uit andere orga
nismen, aanleiding geven tot een
plaag, doordat deze plant niet meer
uit te roeien is, of omdat deze plant
een ongewenste eigenschap op ande
re organismen heeft overgedragen.
De milieu-toets behelst een hypothe
tische gevarenanalyse, sterk afhan
kelijk van het organisme en het ver
anderde of ingebrachte gen en moet
hier antwoord op geven. Zo spreekt
het voor zich dat de gevaren analyse
bij virussen veel verder moet rijken
dan bij planten. Wanneer na de toets
het sein op groen wordt gezet, wordt
ook niet meteen een vergunning
voor een veldproef afgegeven, maar
wordt gefaseerd te werk gegaan.
langzaam mogelijk draaien, d.w.z.
de aardappelen moeten de gehele
ketting vullen en nog juist voldoende
snel worden afgevoerd om verstop
ping te voorkomen.
- Beperk zo rooibeschadigingen en
kontroleer dit regelmatig door o.a.
elke morgen een aantal knollen door
te snijden, die de vorige dag gerooid
zijn.
- Pas valbrekers toe in alle transport
wagens.
- Breng waar nodig op de rooimachi-
ne en inbrenglijn beschermende ma
terialen aan.
- Draai de stortbak tijdens het in-
schuren niet geheel leeg.
- Vermijd de hoge bandsnelheden bij
het inschuren (maks. 40 m/min).
Tref maatregelen dat hierbij niet
konstant knollen naar beneden
rollen.
- Mits regelmatig verdeeld is bij ge
zonde partijen een zekere hoeveel
heid grond tussen het produkt geen
Nooit uit te sluiten
'Risiko's zijn natuurlijk nooit hele
maal uit te sluiten', aldus professor
De Haan, 'maar op deze manier
hebben we wetenschappelijk ons
best gedaan. Dat er wel eens een on
verwachte interaktie optreedt, daar
ben ik van overtuigd. Als we deze
weg echter volgen, dus toetsing door
een DNA-kommissie, dan denk ik
dat er voldoende waarborgen zijn'.
Volgens De Haan is Nederland vrij
voorlijk kwa regelgeving op dit ge
bied, binnen het EG-verband. 'Dat
heeft als voordeel dat je ook grote
invloed hebt op de uiteindelijke EG-
richtlijnen'. Daar moet bij gezegd
dat Nederland met de regelgeving
aardig leunt op de Verenigde Staten,
waar men al veel verder is met gene-
Stopa
Met de afwikkeling van oogstjaar
1987 hebben met name de telers ge
toond een uiterste rol te spelen in de
marktontwikkeling. Een rol dan na
tuurlijk aan de onderkant van de
markt! Er gemiddeld 5 cent per kilo
gram pootaardappelen voor over
hebben om een minimum-prijs te
stellen. Dat was een zware investe
ring in de kontinuïteit van de teelt,
in de kontinuïteit van de afzet van
pootaardappelen over de gehele we
reld verspreid.
175.000 ton uit de markt nemen
voor ruim ƒ40 miljoen om een mini
mumprijs voor al het pootgoed in
1987 te bereiken, te bewerkstelligen.
Situatie 1987?
In 1988 ligt de verantwoordelijkheid
in grote mate bij de handel, bij de
handelshuizen! Jarenlang hebben we
erop gehamerd bij de telers om zich
aan te sluiten bij een handelshuis; de
pootaardappels in handen te stellen
van de 'koopman'! 'Aardappels ge
plant, maar dan in koopmanshand'.
Naar schatting zijn zeker 85% van
de pootaardappels in handen geko
men van de 'handel'.
Dit houdt tevens in dat de handel
een grote verantwoordelijkheid op
zich genomen heeft om o.a. in jaren
als 1988 met een optimale prijs uit de
bus te komen.
10% teruggang in areaal; gemiddeld
zeker 20% minder opbrengst per ha;
een grof-gegroeide oogst. In de sek-
tor van de 'vrije rassen' zoals Bintje,
is het beeld van de sterk verhoogde
prijzen duidelijk aanwezig. Met een
aantal andere vrije rassen wordt de
markt bepaald door vraag en
aanbod.
Anders ligt het met de licentie
rassen! Daar ligt de verantwoorde
lijkheid in toenemende mate bij het
handelshuis! Wat kan de optimaal te
bereiken prijs worden? En dan pra
ten we bij die licentie-rassen in hoge
bezwaar. De gewichtsverliezen zijn
daardoor gewoonlijk lager.
- Voorkom grote vochtverliezen in
de bewaarplaats, zowel als de schil
nog niet is verkurkt als tijdens de
inkoel- en bewaarperiode.
- Warm de aardappelen vóór het
transport of bewerking op tot 15 a
20°C.
Door bovengenoemde adviezen zo
veel mogelijk op te volgen, is men er
nog niet van verzekerd dat blauw
wordt voorkomen. Zelfs kan een
blauwgevoelige partij in ernstige ma
te blauw vertonen zonder noemens
waardige uitwendige beschadi
gingen.
Het al dan niet optreden van blauw
is pas na enkele dagen goed te
konstateren. Blauw is ook niet te ge
nezen en knollen met blauw kan men
zelfs ongeschild niet uitlezen. De
enige remedie is dan ook: Tracht
met alle mogelijke middelen blauw
te voorkomen.
ing. G.A. Toren
tische manipulatie. De Haan zou het
liefst zien dat er internationale regels
komen. Het gevaar dat genetisch ge
manipuleerde organismen in de der
de wereld net zo'n ongekontroleerd
leVen gaan leiden als met DDT het
geval is, is namelijk niet ondenk
beeldig.
Er viel het afgelopen zomerseizoen
een lichte groei waar te nemen bij
het kamperen bij de boer. Dit
konstateert de Kampeerraad, de ad
viesraad voor de verblijfsrekreatie,
bij de terugblik op het kampeersei-
zoen 1988.
mate over eksport. Vooral de
eksport naar een betrekkelijk klein
aantal landen met een grote afname
per land. In jaren met overschotten
is er sprake van hoe laag de prijs kan
komen! Dan is er vaak sprake van
Stopa-prijzen met een plus, die soms
erg klein kan zijn. Met name veroor
zaakt door onderlinge konkurrentie!
Maar nu zitten we in een jaar met
hier en daar zelfs tekort-situaties.
Een goed samenspel tussen de han
delshuizen onderling zal mogelijk
leiden naar een optimale prijs. Een
prijs waar de kopers juist niet voor
weglopen, een prijs waar de telers
eindelijk weer eens recht op hebben;
maar ook een prijs waarbij de konti
nuïteit van de afzet gewaarborgd
blijft. Wel wat een moeilijke formu
le, maar het is wel het beeld van de
realiteit.
De komende weken zullen grote za
ken gedaan moeten worden. De han
del wordt alle wijsheid in deze toege
wenst! Hopelijk gaat men elkaar
niet onderbieden. De boerengroep,
de telersgroep, wacht in spanning
maar vooral ook kritisch af.
Feuilleton
Het pootaardappel verhaal is een
feuilleton met alle weken nieuwe
ontwikkelingen. Zo komen langza
merhand ook diverse partijen van
oogst 1988 uit de nakontrole van de
NAK. In het algemeen ziet dat er
goed uit. Van enkele bont-vatbare
rassen wordt met name in het ba-
sispootgoed wel wat verlaagd. Geen
zorgen echter voor de grote groep
van afnemers van pootgoed!
Wel wat ekstra aktiviteit voor de
vermeerderaars gevraagd om zo
schoon mogelijk pootgoed als uit
gangsmateriaal te kiezen. Op dit mo
ment ook nog wat zorgen bij een
aantal telers in het Noorden des
lands ten aanzien van de oogst, door
de vele regens.
A. Vermeer
De eerste gemodificeerde aardappelen zijn vorige week in de Flevo-
polder gerooid, maar daar is heel wat diskussie aan vooraf gegaan.
In feite gebeurde daar in de polder niets spektakulairs, want al meer
dan vijftien jaar wordt in Nederland op verschillende onderzoeks
instellingen aktief gesleuteld aan het erfelijk materiaal van verschil
lende organismen. Alleen is dat tot nu toe altijd gebeurd in de beslo
tenheid van een laboratorium. De vraag die nu aktueel is gaat dan
ook meer over de mogelijke risiko's die introduktie van genetisch ge
manipuleerde organismen in ons milieu kunnen inhouden.
Het verhaal over de pootaardappel is een waar feuilleton! Soms is het
een vlak vervolg van de ene week in de andere, maar er zijn ook veel
hoogtepunten en soms ook dieptepunten. Na de opening van het
'beursseizoen' in Emmeloord is er nu stellig de ontwikkeling van het
prijsnivo van konsumptie-aardappelen; maar zeker ook van de poot
aardappelen! Hoe gaat de handel het 'varkentje wassen'? Welke
prijzen worden gerealiseerd in de grote afzet-markten?
Vrijdag 16 september 1988
9
