'Als er meer telers komen,
keldert de prijs'
'Iedere tuinder is
op jacht naar
iets nieuws'
Boer met zwarte bessen:
Frisdranken
Ingedikt sap
Teler van witte aubergines:
Prijsgarantie
Kruimeldief
Amerika
Nieuwe teelten
De landbouw bruist van dyna
miek en kreativiteit. Overpro-
duktie en lage prijzen hebben de
I boer en tuinder gedwongen uit te
kijken naar nieuwe produkten.
Hét produkt waar iedereen op
kan overschakelen is niet ont-
1 dekt. Toch heeft menige agrariër
zijn eigen oplossing gevonden.
Dit is deel 10 in een serie artike
len over inventieve ondernemers.
De heer Fr. Buijsrogge temidden van zijn zwarte bessen: "Er hoeft maar een
kleine hoeveelheid produkt boven de markt te hangen en de prijs keldert. Dat
werkt net als bij de aardappelen".
Zwarte bessen waren in Nederland
jarenlang in geen velden of wegen
meer te bekennen, maar ze zijn er
weer. Enkele akkerbouwers en fruit
telers in het Zeeuwse hebben de teelt
opgevat. Zij leveren aan fabrikanten
van onder meer cassis en bessenjene
ver. De 50-jarige Frans Buijsrogge
uit Goes is een van hen. Na jaren
van lage prijzen voor akkerbouwge
wassen wil hij weieens een produkt
met een gegarandeerde prijs. Zonder
afzet gaat dan ook geen struik de
grond in.
Eigenlijk is Frans Buijsrogge niet zo
blij met de aandacht voor de teelt
van zwarte bessen. Hij is bang voor
het 'meervaleffekt': veel onderne
mers storten zich gretig op een
nieuw, veelbelovend produkt, dat ze
prompt aan de straatstenen niet
meer kwijt kunnen. 'De prijzen zou
den onherroepelijk naar beneden
gaan als er zo maar meer hektares
bijkomen', profeteert Buijsrogge.
'Er hoeft maar een kleine hoeveel
heid boven de markt te hangen en de
boel keldert, net als bij de aardappe
len'. Het areaal zwarte bessen is in
Zeeland dan ook zorgvuldig
bewaakt.
Negen jaar geleden is een groepje te
lers op Zuid-Beveland met zwarte
bessen begonnen. Het gaat om ak
kerbouwers en fruittelers die aan het
einde van de jaren zeventig naar
nieuwe produkten zochten. Buijs
rogge: 'Je zag dat verschillende ge
wassen niet zo denderend meer wa
ren. Tarwe en bieten hadden vaste
prijzen waar je het nog net voor kon
doen. De opbrengst van aardappelen
wisselde sterk. We hebben er wei
eens twee, drie cent per kilo voor ge
had. Van produkten waarmee we ri-
siko liepen hadden we er genoeg en
we zochten naar iets waarvan de
prijs tevoren bekend was'.
'We wilden ook een produkt waarbij
je de arbeid in de hand hebt, wat je
met de machine kunt plukken'. Het
oog van verscheidene Zeeuwse ak
kerbouwers en fruittelers viel op de
zwarte bes. Sinds de jaren zestig was
dit gewas praktisch uit Nederland
verdwenen door de hoge arbeids
kosten: de pluk gebeurde met de
hand. Inmiddels worden in Enge
land zwarte bessen volop machinaal
geoogst. Ook de kans op schade
door nachtvorst bij dit vroege gewas
leverde in het verleden in Nederland
problemen op. Zeeland met zijn zee
armen ligt echter betrekkelijk
gunstig.
Vijf boeren en fruittelers sloegen de
handen ineen. Samen zochten ze
naar afzet voor zwarte bessen. 'We
zouden pas met planten beginnen als
er afnemers waren', zegt Buijsrogge.
'We wilden immers een gegarandeer
de prijs. De eerste klant was een fris
drankenfabrikant die de zwarte bes
sen nodig had voor cassis'. Dit be
drijf betrok ook wel zwarte bessen
uit Oostbloklanden maar die wisten
niet altijd aan de vraag te voldoen.
Voor de zekerheid wilde hij daarom
ook een kontrakt met de Nederland
se telers. Door dit meerjarige kon
trakt konden de telers.samen 25 hek-
tare inplanten. Inmiddels zijn het 70
hektare.
Buijsrogge beschikt over 12 hektare
daarvan. Verder teelt hij samen met
zijn zoon op 40 hektare peren, uien,
aardappelen, bieten en erwten. 'Er
zit toch nog wel veel werk aan, on
danks het machinale oogsten', zegt
hij. 'Per hektare ben je vijftig uur
per jaar bezig met snoeien, vooral in
de winter. Bijna elke week moet je
spuiten. Verder heb je je onkruid-
bestrijding, want je kunt niet zoals
bij appels een grasstrook tussen de
struiken houden'.
Veel investeringen hoefde hij niet te
doen omdat speciale apparatuur
voor de fruitteelt al op het bedrijf
aanwezig was. Kolega's die voor
heen uitsluitend akkerbouwer wa
ren, moesten een trekker voor
smalspoor aanschaffen van 35 dui
zend gulden en spuitapparatuur van
vijftienduizend gulden. De telers
hebben samen twee oogstmachines a
tweehonderdduizend gulden aange
schaft.
Marleen Buijsrogge brengt koffie.
'Zij is een onmisbare^chakel op dit
bedrijf', zegt haar man. Namens de
groep telers onderhoudt hij de kon
takten met de industrie en met leve
ranciers. 'Mijn vrouw zorgt altijd
voor een goede ontvangst. En ze
leeft helemaal mee. Dat soort dingen
doet het 'm. Gasten merken dat de
mensen hier enthousiast zijn en er
achter staan'.
Behalve de frisdrankenfabrikant is
ook een producent van bessenjene
ver afnemer van de zwarte bessen.
Aanleiding was de ramp met de
kerncentrale Tsjernobyl: een geluk
bij een ongeluk. Het bedrijf liet
voorheen de bessen uit Engeland ko
men en uit Oostenrijk, waar de
vruchten nog in korven van de hel
lingen werden gedragen. Maar na
het ongeluk in Tsjernobyl moest
Oostenrijk de hele bessenoogst ver
nietigen. De fabrikant kwam toen in
Zeeland terecht.
Kort geleden is met een derde klant
een kontrakt afgesloten: een dochter
onderneming van Suikerunie in het
Brabantse Etten. Dit bedrijf ver
koopt onder meer ingedikt bessen
sap voor de beroemde roosvicee.
Buijsrogge: 'Ze vroegen of we 500
ton bessen konden leveren. Ik zei:
'500 ton, dat is nogal wat. Dat kan'.
Maar we kunnen de bessen pas over
een jaar leveren, omdat we pas plan
ten als we kontrakten hebben.
'In 1990 geven die planten nog een
geringe opbrengst: zo'n 2 a 3 ton
bessen per hektare en die moeten we
met de hand plukken. Dat kost wel
ekstra, hebben we gezegd. Dat is af
gesproken. In 1991 is dan de eerste
machinepluk. Dan zit je aan 5 ton
per hektare'. Het areaal kon door
deze nieuwe transaktie worden uit
gebreid. De groep telers groeide van
vijf naar veertien. Het areaal komt
nu op 160 hektare.
Ondertussen blijft de groep op jacht
naar nieuwe klanten. 'We hebben
winters gehad dat we alle industriën
afgingen om te vragen of ze bessen
gebruikten', zegt de Goese teler.
'Deze zomer zeiden we tegen elkaar:
kijk eens goed rond. Zo zijn we nu
in onderhandeling met een Duits be
drijf, dat onder meer vruchten levert
voor de vulling van taarten'. Buijs
rogge volgt de afzet van 'zijn' bessen
met grote belangstelling. 'Het wor
den kinderen van je. Wij zoeken ge
renommeerde zaken. Daar kun je op
vertrouwen'.
De meeste zwarte bessen in Neder
land komen uit het buitenland: uit
het Oostblok Engeland, Frankrijk
en Nieuw-Zeeland. 'Die moet je zien
te verdringen', zegt Buijsrogge. Hun
prijs ligt op een zodanig nivo dat wij
het er niet voor kunnen telen. Wij
krijgen rond de anderhalve gulden
per kilo. Maar ons sterke punt is dat
wij een kontroleerbaar produkt leve
ren. Gewasbeschermingsmiddelen
worden toegepast volgens de strenge
Nederlandse eisen. Hoe kontroleer
je de produktie in andere landen? Je
hebt er geen greep op. Bovendien
zijn de bessen minder vers als ze van
een grotere afstand moeten komen'.
'Over de teelt van zwarte bessen zijn
we tevreden tot op heden', zegt
Buijsrogge dichterlijk. 'Anders zou
den we er niet mee verder gaan.
Toch geeft het werk een grote druk
op je arbeid en organisatie. Als je
hetzelfde geld zou verdienen met
aardappelen en bieten, dan was er
geen boer meer die eraan denkt. Dan
zat ie op de Canarische eilanden in
de winter. Nu kan die dat niet. Nu
moet hij zijn bessen snoeien'.
Magda de Vetten
Landbouwschap
Lila en paarse paprika's, reuzeradijs
en torentjesbloemkool: de Neder
landse groentesektor schotelt de
konsument voortdurend nieuwe spe
cialiteiten voor. Tuinder Jaap Klein
uit Nieuwerkerk aan den IJssel heeft
de markt verrijkt met witte mini-
aubergines die de grootte en vorm
hebben van een ei. Dit dure, eksklu-
sieve gewas brengt veel werk met
zich mee. Een uitkomst voor het
glastuinbouwbedrijf van Klein dat in
de toekomst niet mer groot genoeg is
als hij alleen tomaten blijft telen.
Maar dan moet de prijs van de mini-
aubergines wel op peil blijven.
Zoon Teunis Jan heeft de witte mini-
aubergines ontdekt. Hij zag ze in het
reklameblad van de zaadhandel, dat
steeds uitheemse produkten introdu
ceert. 'Toen heb ik wat planten bij
mijn vader in de kas opgekweekt',
vertelt de veertienjarige. 'Er kwa
men alleen kleine en geribbelde
vruchten aan. Maar toen we
groeistof hadden gespoten, ging het
beter'.
Het ging zelfs zo goed dat vader
Jaap Klein (46) besloot om 'voor de
grap' een paar kistjes met de auber
gines te veilen. Ze brachten tussen de
een en vijf gulden per kilo op.
12
Iemand die naar België eksporteert
had ze gekocht, herinnert Klein zich.
'Die man vroeg later een paar keer:
komt er nog meer van dat spul?
Toen besloot ik wat meer planten
neer te zetten: honderd vierkante
meter'.
Maar eerst wilde Klein de Bleiswijk-
se veiling en het Centraal Buro Tuin
bouwveilingen warm krijgen voor
zijn nieuwe produkt. Hij vroeg en
kreeg een prijsgarantie van vijfdui
zend gulden voor honderd vierkante
meter aubergines. 'Dan heb je de ga
rantie dat ze er wat in zien', licht hij
toe. 'Je voelt je moreel gesteund.
Ook komen er dan voorschriften
voor de verpakking en voor de bena
ming. De bakjes aubergines werden
voor de klok op een tafel neergezet
en eksporteurs worden uitgenodigd
om te komen kijken. Het is zonde
als de handel er niet van weet. Dan
ontneem je jezelf een stuk vraag'.
De groente is luxe verpakt in een
paars papieren interieur waarin de
groene kelken in dezelfde richting
zijn geschikt. Klein laat een kistje
zien waarin de aubergines los door
elkaar liggen. 'Dat toont toch niet?
Het moet er een beetje netje inlig-
gen'. Niet alleen kooplui in Bleis-
wijk kunnen aan de witte groente
komen, via koppeling van de klok
ken doet ook de veiling in Utrecht
mee: het zogenoemde televeilen.
Klein: 'Volgend jaar komen door
het televeilen ook Breda en Baren-
drecht erbij. Je loopt de kans dat er
dan nog meer vraag is'.
De Nieuwerkerkse tuinder waar
schuwt dat er aan de mini-
aubergines meer werk zit dan aan de
tomaten die hij het hele jaar op acht
duizend vierkante meter verbouwt.
De bestrijding van de witte vlieg
heeft hem veel hoofdbrekens gekost.
Dit schadelijke insekt legt in de au-
bergineplanten vier keer zoveel eie
ren als in de tomaten. Biologische
bestrijding via de sluipwesp, zoals in
de tomaten, mislukte.
Een kruimeldief, een handstofzui
ger, kon evenmin op tegen de grote
konsentraties jonge witte vliegen die
zich bij voorkeur in de kop van de
plant nestelen. De vergifspuit was
toen de laatste hoop. 'Maar ik ge
loof niet in vergif op langere ter
mijn', zegt Klein. 'Het milieu moet
je schoon zien te houden. We heb
ben nu ekstra veel sluipwespen inge
zet op de vierhonderd vierkante me
ter jonge planten. Er zitten vijf keer
zoveel sluipwespen in als in de
tomaten'.
Ook het spuiten van groeistof is ar
beidsintensiever dan Klein gewend
was. Dat gebeurt nu drie maal per
veertien dagen. Elk bloemetje moet
daarbij bespoten worden. Maar het
oogsten is nog het tijdrovendst: stuk
voor stuk moeten de aubergines op
een eierblad gelegd worden. Als de
doorns op de kelk tegen de huid van
andere aubergines aankomen, zou
den er bruine krassen ontstaan.
Daarna moet de groente worden ge
sorteerd op vorm en afmeting.
De investeringen hebben Klein de
kop niet gekost. Hij kocht slechts
twee kruimeldieven, wat allesknip-
pers en eierbladen voor het oogsten.
Uitgaven voor verwarming, kunst
mest en afschrijving zijn gelijk aan
die voor de tomatenteelt. De kosten
komen er goed uit, zegt Klein. 'Ik zit
boven de garantie van de veiling. In
het begin was de witte mini-
aubergine ekstreem duur; toen heb
ik er een keer 2,65 gulden per stuk
voor gehad. Maar ze zijn ook wel
doorgedraaid. Vanmorgen kreeg ik
op de veiling een gulden per stuk.
Als ze van de herfst een gulden blij
ven doen, dan gaan rond oktober
duizend of tweeduizend vierkante
meter aubergines de grond in'. Teu
nis Jan heeft aan zijn ontdekking
een tafeltennistafel overgehouden.
De afnemers van de witte augergines
wonen in Wenen, Londen, Parijs en
Amerika. Eksporteurs geven de
groente aan grossiers onder het mot
to: kijk maar wat je ermee kunt
doen. Klein: 'Iedereen was het er
over eens: het is een mooi produkt
om in de winkel te zetten. Maar of
de juffrouw in de winkel ervoor te
rugkomt, is de vraag'. Nu nog gaan
vooral restaurants met het gewas
aan de slag. Een van hen holde de
aubergine uit, vulde die met advo-
kaat, slagroom en likeur en serveer
de dit als voorgerecht. Verder wordt
de mini-aubergine, die vrij neutraal
smaakt, in dezelfde schotels ge
bruikt als de champignon.
Klein hoopt dat zijn initiatief niet te
snel navolging zal krijgen. 'Als twin
tig tuinders volgend jaar een hoek
witte mini-aubergines zetten, wordt
het een flop. Een kollega zei pas te
gen me: wees maar blij dat het zo'n
moeilijk gewas is. En dat je zoveel
ekstra werk hebt, want daardoor
past het gewas niet op een groot be
drijf met werknemers. Zou je je kas
volzetten, dan heb je heel wat men
sen nodig'.
De aubergines zouden de oplossing
kunnen zijn voor Kleins bedrijf dat
straks niet meer groot genoeg is.
'Mijn achtduizend vierkante meter is
in de toekomst te klein voor de to
matenteelt. Straks moet er een kleur-
sorteerder komen voor honderddui
zend gulden. Eigenlijk moet je voor
een miljoen gulden een nieuwe kas
neerzetten met een buisrailsysteem
en een hogedraadsysteem. Dat zijn
geweldig grote investeringen. Als je
een teelt kunt vinden die beter past,
dan is dat een goede zaak'.
Klein is dan ook op zoek naar meer
nieuwe teelten. Tedere tuinder is op
jacht naar iets nieuws. We zijn nu
bezig met Japanse tomaten. Toch
wordt dat waarschijnlijk niks. De
smaak is beter, maar de plant moet
ook voldoende kilo's geven. Je kan
niet verwachten dat elk probeerseltje
wat wordt. Volgend jaar wil ik grijze
mini-aubergines proberen. Ik heb
vanuit Suriname het zaad daarvoor
gekregen'.
Ook Teunis Jan is aan een volgende
klus bezig. Hij probeert zaad te win
nen uit de mini-aubergines om daar
zelf planten uit op te kweken, 'ge
woon voor de gein, om te kijken of
het lukt'. Of hij zelf tuinder wil wor
den? 'Nee, als het alarm midden in
de nacht gaat, moet je je bed uit. 's
Avonds is mijn vader bezig met wa
termonsters en het instellen van de
komputer. Ik vind het niks'.
Magda de Vetten
Landbouwschap
Vrijdag 9 september 1988
