Inventarisatie waardevolle bomen
Bonsai: de kunst om
een boom klein te houden
Vanaf begin 1986 zijn diverse
vrijwilligers in Zeeland bezig met
het inventariseren van waarde
volle bomen. Deze inventarisatie
is landelijk opgezet door het
Staatsbosbeheer en de Bo-
menstichting. De Stichting Land
schapsverzorging Zeeland helpt
er aan mee. Op dit moment is al
een groot deel van Zeeland geïn
ventariseerd. In dit artikel wordt
in het kort verteld over de re
sultaten.
Een Zuidbevelandse grenslinde.
zomereik, vleugelnoot, zwarte popu
lier, buxus, appel en peer.
Meer details zullen in volgende arti
kelen opgenomen worden. Voor in
lichtingen kunt u kontakt opnemen
met de Stichting Landschapsverzor
ging Zeeland, Grote Markt 28 te
Goes (tel. 01100-30936).
Doel van de inventarisatie
Het is in de eerste plaats interessant
om te weten welke waardevolle bo
men er eigenlijk zijn in Nederland.
Bovendien kan tijdig gekonstateerd
worden of een waardevolle boom
dringend onderhoud behoeft. Wan
neer het noodzakelijk is om enkele
eenvoudige onderhoudsmaatregelen
te treffen ten behoeve van het in
standhouden van de boom dan is de
Stichting Landschapsverzorging
Zeeland bereid om te bezien of daar
bij geholpen kan worden, bijvoor
beeld doordat er een kleine financië
le bijdrage gegeven wordt, of door
dat vrijwilligers helpen bij het on
derhoud. Eenvoudige onder
houdsmaatregelen zijn bijvoorbeeld
het beschermen van de boom tegen
vee, het onderstutten van takken om
uitscheuren te voorkomen, of het
verwijderen van dode takken.
Het gaat bij de inventarisatie om bo
men die er uit springen. Dat heeft
niet alleen betrekking op het for
maat, maar ook op ouderdom,
soort, zeldzaamheid in de streek, ge
schiedenis van de boom en der
gelijke.
Resultaten van de inventarisatie in
Zeeland
Uit de resultaten van de inventarisa
tie tot nu toe kan het volgende ge-
konkludeerd worden.
De vele watersnoodrampen die in
het verleden hebben plaatsgehad
hebben duidelijk hun stempel ge
drukt op het voorkomen van waar
devolle bomen. Daar waar in 1944
of 1953 het zeewater binnenviel zijn
slechts sporadisch bomen te vinden
die voor die watersnood werden ge
plant. Het gaat dan meestal om bo
men die op dijken of in hoger gele
gen dorpskernen staan.
Op plaatsen waar het al weer veel
langer geleden is dat er nog water
binnenkwam valt juist op dat er veel
oudere bomen staan, eigenlijk veel
meer dan verwacht werd. Met name
enkele delen van Oost-Zeeuws-
Vlaanderen, de Zak van Zuid-
Beveland en de duinrand springen er
uit. Ook op Noord-Beveland zijn
opvallend veel oude bomen aange
troffen.
Welke bijzondere bomen staan er
zoal?
Een bekende verschijning is de linde
boom. Uit de Zak van Zuid-
Beveland zijn de grenslinden be
kend. Soms zie je lindebomen bij de
toegang tot een erf. Op verschillende
plaatsen treffen we nog leilinden aan
voor huizen, in straten en rond
kerken.
Hoewel de iepeziekte al vaak gena
deloos heeft toegeslagen zijn er in
Zeeland toch nog oude iepen te vin
den. Dat zijn er inmiddels echter zo
weinig, dat ze allemaal tot de waar
devolle bomen gerekend kunnen
worden. Hier en daar zien we nog
met, soms meer dan honderd jaar,
oude iepen beplante dijken (Tholen,
Zuid-Beveland, Zeeuws-
Vlaanderen).
Bijzonder opvallend is het grote aan
tal notebomen. Juist in Zeeland
staan deze bomen veel, omdat het
klimaat wat zachter is dan in de rest
van Nederland. Meestal treffen we
ze aan op erven. Bijna al deze note
bomen dateren van na de eerste we
reldoorlog. Dat komt niet, omdat
notebomen niet zo oud kunnen wor
den, maar omdat vooral in oor
logstijd het notenhout erg in trek
was: er werden geweerkolven van ge
maakt. Veel bomen werden dan dus
geveld.
Op oude erven staan trouwens vaak
bijzondere bomen. Ook in vroeger
jaren deed men al wat aan erfversie-
ring. Een kleine, weinig opvallende
boom, die met name in tuinen en op
erven is geplant, is de zwarte moer
bei. Er blijken in Zeeland nog heel
wat oude exemplaren te staan. Veere
herbergt bijvoorbeeld enkele zwarte
moerbeien, die vermoedelijk meer
dan 150 jaar oud zijn.
Ook op oude kerkhoven staan vaak
vele bijzondere oude bomen en bij
zondere soorten, zoals treurbeuken,
treuressen, doodsbeenderenbomen,
christusdoorns, honingbomen en
taxussen.
Andere boomsoorten, die nu en dan
geïnventariseerd zijn, zijn onder
meer (bruine) beuk, paardekastanje,
Heel langzaam veroveren minia
tuurboompjes in potten terrein in
ons land. Vooral langzaam:
maar dat heeft dan alles te ma
ken met de eerbiedwaardige leef
tijd van de bonsai; letterlijk ver
taald 'boom in pot'.
Bonsai ontstaan uit plantesoor-
ten die bij een normale ontwikke
ling uitgroeien tot vaak meters
hoge bomen. De miniatuurvorm
wordt bereikt door snoei en door
het beperken van de wortelgroei.
Deze kweekkunst is eeuwen gele
den in China ontwikkeld en voor
al in Japan tot grote bloei ge
bracht.
In de godsdiensten van het Oosten
werden mensen in een nauwe harmo
nische relatie tot de natuur ge
plaatst. Men vereerde de natuur en
beschouwde zichzelf als een bestand-
Ehretia microphylla, ca. 8 jaar
Vrijdag 8 april. 1988
Gmelina asiatica, 12 jaar oud
deel daarvan. In die beschouwingen
speelden bomen een bijzondere rol.
Ze vormden als het ware een soort
verbintenis tussen hemel en aarde en
in hun veelvormigheid herkende de
mens zijn eigen ambities.
In Japan werd de kweek van bonsai
vooral beoefend door monniken en
adel, die de miniatuur boompjes een
plaats gaven in hun ommuurde tui
nen. Later verspreidde de kennis
zich en kregen de bonsaigedachten
ook betekenis voor bredere lagen
van de bevolking.
Geconsentreerde natuur
Bonsai is een stukje natuur op mini
atuurformaat. Dat zou de groeiende
populariteit van deze boompjes in
West-Europa kunnen verklaren. Im
mers, ongerepte, verstilde natuur is
in grote delen van onze wereld nau
welijks nog te vinden. Vooral in de
grote steden waar het leven steeds
onpersoonlijker wordt leeft de be
langstelling voor bonsai op.
Bonsai staat namelijk ook voor ge
duld, kalmte, verstilling, eigen
schappen die in het jachtige leven
van vele mensen ten onder dreigen te
gaan.
Sommige bonsai doen er tientallen
decennia over om de volwassenheid
te bereiken. Dat betekent dat na vele
jaren zorg en aandacht een bonsai
aan een volgende generatie wordt
doorgegeven.
In ons land kan men een bonsai
boompje kopen via een aantal centra
die zich op import en afkweek heb
ben toegelegd. Daarnaast kan men,
met behulp van goede hobbyrichtlij
nen, zelf uit zaailing of stek probe
ren een bonsai op te kweken. Sterke,
gemakkelijk te houden boomsoor
ten die voor een bonsai in aanmer
king komen zijn zilverspar, esdoorn,
berk, beuk, jeneverbes, fijnspar,
den, vuurdoorn, eik, wilg, linde,
enz. U ziet het, er zijn zowel snel
groeiende als langzaamgroeiende
bomen te gebruiken.
Voor de verkoop importeert men
voornamelijk bonsai uit subtropi
sche en tropische gebieden (waaron
der Thailand). Deze boompjes zijn
beter bestand tegen de relatief gelijk
matige kamertemperaturen van onze
huizen. De prijs van een bonsai is af
hankelijk van de hoeveelheid werk
die er in is gestoken en indirekt ook
van de leeftijd. Een twintig tot vijf
tig jarig eksemplaar zal vele honder
den guldens meer kosten dan een
bonsai van pakweg drie tot vier jaar
oud. Volgens kenners kan zo'n dure
bonsai best als een goede investering
worden beschouwd. Mits de elemen
taire verzorgingsregels in acht wor
den genomen zal zo'n peperduur mi
niatuurboompje met het stijgen van
de jaren steeds fraaier en dus ook
waardevoller worden. Daar komt
dan ook nog bij dat de voorraad
oude bonsai die vanuit o.a. Japan
worden geïmporteerd aan het afne
men is. Eksemplaren van topklasse
mogen het land niet meer uit en ook
bij de gemiddelde prijsklasse dreigt
binnen afzienbare tijd een tekort te
ontstaan.
Elma Gortworsl
Deze Malpiggia coccigera is ongeveer acht jaar oud
