Zweedse onderzoekers leggen kiem
voor totaal "nieuwe" akkerbouw.
"Gestuurde fotosynthese, een geheel nieuwe oogstmachine, industriële
procesmatige bedrijfsvoeringen een verbrandingstechnologie voor
biomassa, dat zijn elementen uit een heel nieuwe opvatting over de
landbouw zoals die er in de toekomst uit moet gaan zien". Dat althans
is de opvatting van de Zweed Ingemar Bjurenvall die twaalf jaar heeft
gewerkt aan een toekomstplan voor de akkerbouw. Na een aantal fun
damentele uitgangspunten te hebben geformuleerd is hij een onder
zoeksprogramma gestart dat vorig jaar een fase had bereikt waarin
kon worden begonnen met een nadere toetsing van de resultaten op
operationeel niveau. De Nederlandse industrieel en filosoof Allerd
Stikker kwam het Zweedse onderzoek op het spoor en schenkt er in het
pas verschenen boek "De prijs van een wonder", uitvoerig aandacht
aan. IKON heeft het boek en de experimenten van Bjurenvall uitge
werkt in een documentaire die vrijdagavond jl. is uitgezonden. Het
Zweedse experiment geeft een verrassend nieuwe en hoopvolle kijk op
de akkerbouw zoals die er in de toekomst uit zal kunnen gaan zien.
Wij ontlenen aan het boek "De Prijs
van een wonder" het volgende: Bij
zijn nieuwe aanpak is Bjurenvall uit
gegaan van een aantal gegevenheden
in de huidige bedrijfsvoering in de
landbouw:
- de zogenoemde combinemethode
is, door klimatologische omstandig
heden - korte, natte in plaats van lan
ge, droge zomers - voor Europa min
der efficiënt gebleken. Ze leidt tot
een vrij groot verlies van graan tij
dens het oogsten en de dure machines
kunnen maar een korte tijd van hét
jaar gebruikt worden.
- Daarnaast is een nadeel van de
combine-methode dat graan en stro
worden gescheiden op het land. Dit
leidt tot verlies van biomassa en ver
eist een aparte handeling om het stro
van het veld te halen of aldaar te ver
branden. Bovendien laat de methode,
die vrij hoog snijdt, veel onkruid on
gemoeid zodat gebruik van herbici
den nodig is.
- de verschillende handelingen die
plaatsvinden op de boerderij - zoals
grondvoorbewerking, zaaien, enz. -
moeten meestal in zeer korte tijd en
met veel verschillende, dure machines
worden uitgevoerd.
- de kunstmestfilosofie gaat er van uit
dat alle voedingsstoffen die een plant
nodig heeft, in chemische vorm kun-
pesticiden en herbiciden, aldus de
Zweedse onderzoeker.
Brandstof
Daarnaast hanteert zijn nieuwe aan
pak de volgende uitgangspunten:
- er is in de loop van vaak honderden
jaren een ecologisch reservoir van
landbouwgrond opgebouwd, met een
effectieve waterhuishouding en een
onvervangbare grondstructuur en top
laag. Dat reservoir zal voor de toe
komst bewaard moeten blijven met
het oog op de behoefte van land-
bouwprodukten van een nog groeien
de wereldbevolking op lange termijn.
- Planten en gewassen leggen zonne-
energie vast via fotosynthese, het na
tuurproces dat koolzuur (C02) en
water combineert tot de vorming van
plantaardige organismen, biomassa.
Het landbouwprodukt wordt ge-
vormddoor de totale biomassa (dus
niet alleen door de vrucht of de kor
rel). Kolen en olie zijn geconserveer
de, ook door fotosynthese ontstane
biomassa. In principe kan de biomas
sa van landbouwprodukten eveneens
een energiebron zijn.
- Planten en gewassen gebruiken
koolzuur, fossiele brandstoffen pro
duceren bij verbranding koolzuur.
Afnemende landbouwproduktie en
toenemend gebruik van fossiele
Gedurende de groeiperiode worden monsters van gewassen regelmatig getest
op de gehalten aan de essentiële elementen. Het advies voor de kunstmestgift
wordt hierop aangepast.
nen worden toegediend. Deze stelling
is echter met het hoofdzakelijk toe
voegen van stikstof, fosforen kalium
(het hoofdpakket van de kunstmest-
fabrieken) onvolledig en onevenwich
tig in praktijk gebracht. Niet drie,
maar minstens twintig elementen,
waaronder sporenelementen, zijn no
dig voor een gezonde voeding van het
plantaardig organisme. Tijdens de
groeifase moet steeds een optimaal
voedselpakket beschikbaar zijn. Het
is onvoldoende of kan zelfs tot stag
natie in groei leiden als slechts enkele
elementen worden aangevuld. Een
onverwerkbare overvloed van
stikstof, die ontstaat als andere ele
menten ontbreken, leidt tot grond- en
waterverontreiniging. Chemische en
biotechnische methodieken hebben
weliswaar een hoge graanproduktivi-
teit opgeleverd, maar ook tot een
zwakker gewas met minder weer
stand tegen ziekten, plagen en on
kruid. Vandaar de enorme toename
van het gebruik van fungiciden,
Vrijdag 18 maart 1988
brandstoffen leiden tot toenemende
koolzuuroverschotten in de westerse
maatschappij en daarmee tot toene
ming van de temperatuur op aarde,
broeikaseffect. Toenemende gewas-
senproduktie om fossiele brandstof
te vervangen, zal dit effect ver
minderen.
- Kolen, olie en kernenergie brengen
alle drie als negatieve aspecten mi
lieuverontreiniging, gecentraliseerde
grootschaligheid en hoge investerin
gen met zich mee. Daarnaast is er het
aspect van de strategische beschik
baarheid en het negatieve betalings
balanseffect van olie-import, met na
me voor de Verenigde Staten.
- Biomassa is decentraal en nationaal
te produceren en komt ieder jaar op
nieuw beschikbaar vanuit het arse
naal van natuurlijke bronnen en vak
manschap dat de landbouw biedt.
Bjurenvall heeft op grond van deze
feiten en uitgangspunten een aanpak
ontwikkeld met technologieën die
technisch, economisch en ecologisch
optimaal en haalbaar lijken. "De po
litieke haalbaarheid is een hoofdstuk
apart", zo meent de auteur Stikker.
De nieuwe conceptie zou echter, voor
als ze integraal wordt toegepast, de
gesloten cirkel van de huidige land-
bouwimpasse op termijn kunnen
doorbreken".
De bedoelde technologieën zijn de af
gelopen tien jaar ..ontwikkeld door
een groep wetenschappelijke mede
werkers en technici, verbonden aan
Bjurenvalls onderneming Biocomb.
Ze zijn gepatenteerd en afgerond tot
het stadium van toetsing op praktijk
schaal aan de hand van operationele
prototypen.
Gestuurde
fotosynthese
De Zweedse groep heeft de volgende
technologieën ontwikkeld:
- een methode voor een "gestuurde
fotosynthese". Daarbij worden
monsters van gewassen gedurende de
groeiperiode regelmatig getest op
overschotten of tekorten aan een
twintigtal essentiële elementen en
wordt de boer geadviseerd over aan
passing van zijn kunstmestdosering.
Het geheim zit hem in de kennis van
de optimale samenstelling van het ge
was en in de gecomputeriseerde meet
technieken.
- een geheel nieuw ontwerp oogstma
chine, waarmee een veelheid van ver
schillende taken kan worden verricht
op het erf, over een grotere tijdsduur
gespreid, en waarbij de gehele bio
massa in één keer, laag gesneden van
het veld wordt geoogst.
- een industriël procesmatige be
drijfsvoering bij het transporte
ren, verwerken en scheiden van graan
en stro, zodanig dat het gedroogde
stro met een kostprijs van vrijwel
nul, op een centrale plaats beschik
baar komt.
- een verbrandingstechnologie voor
stro of, indien gewenst of noodzake
lijk, voor de gehele biomassa, waar
bij twee essentiële problemen van
conventionele verbrandingstechnie
ken zijn opgelost: de onschadelijke
verwijdering van het asresidu en het
voorkomen van het vrijkomen van
schadelijke gassen.
Elektriciteit
Welke perspectieven biedt integrale
toepassing van deze nieuwe technolo
gie? Ten eerste kan de "gestuurde"
fotosynthese - zoals ook proefonder
vindelijk is vastgesteld - leiden tot
veel hogere biomassa-opbrengst per
hectare; om een voorbeeld te geven,
het blijkt uit proefnemingen dat het
niet onmogelijk is, afhankelijk van
de geselecteerde graansoort, de huidi
ge biomassa-opbrengsten van tussen
10 en 15 ton per hectare te verhogen
tot 30 ton. Ten tweede is door lager
snijden minder herbicide nodig, door
grotere weerstand van het gezonde
gewas minder pesticide en kan grond
en waterverontreiniging door onver
bruikte stikstof, fosfor en kalium
grotendeels worden vermeden. Ten
derde is de efficiency van het oogsten
zodanig dat zowel de kosten als het
rendement (doordat graan- en stro-
verlies worden voorkomen) bedui
dend gunstiger uitkomen dan bij de
traditionele methode. Ten vierde
bouwsector in samenhang wordt ge
zien met andere sectoren van de
maatschappelijke bedrijvigheid.
Perspektief
Belangrijk daarbij is dat de land
bouwgrond behouden blijft voor het
doel waarvoor hij is gecultiveerd en
dat de landbouwgemeenschap, het
vakmanschap en de werkgelegenheid
in stand gehouden en zelfs uitgebreid
kunnen worden. De landbouwover
schotten die voor energie-opwekking
kunnen worden gebruikt kunnen la-
Ingemar Bjurenvall heeft 12 jaar gewerkt aan een plan, dat een geheel nieuwe
opvatting over de landbouw inhoudt.
kan, mede door bovengenoemde ef
fecten, stro of biomassa als
brandstof worden ingezet tegen een
kostprijs die op den duur zonder sub
sidie zal kunnen concurreren met ko
len, olie en kernenergie.
Berekeningen voor Zweden hebben
aangetoond dat, met een lagere subsi
die dan nu en op basis van huidige
opbrengsten per hectare, de conventio
nele brandstoffen die nu worden ge
bruikt voor het opwekken van warm
te en electriciteit in landbouwgebie
den, kunnen worden vervangen door
de ook in Zweden aanzienlijke over
schotten van de landbouw.
Theoretisch zou de 800.000 hectare
landbouwgrond die Zweden buiten
gebruik zou moeten stellen om verde
re produktie van landbouwover
schotten een halt toe te roepen, tien
tot twintig procent (afhankelijk van
hoeveelheid biomassa per hectare)
van de electriciteitsvoorziening van
Zweden kunnen verzorgen.
In de komende decennia zou langs
deze weg, door geleidelijke opbouw
van een decentraal en relatief klein
schalig netwerk van biomassacentra
les, de uitbouw of vervanging van
grootschalige centrales en de daar
mee samenhangende milieuproble
matiek kunnen worden voorkomen.
Dit model is gekenmerkt door een
economisch - ecologische benadering
in een grotere, wetenschappelijke on
derbouwde samenhang. Niet eerst
meer subsidies, meer graan, meer
kunstmest, meer herbiciden, meer
pesticiden en dan (zoals nu wordt
gesteld in de EEG) minder graan,
minder kunstmest, minder pestici
den, minder herbiciden en minder
subsidies. Niet de aanpak van kwan
titatieve omkering maar die van kwa
litatieve vernieuwing met economisch
en ecologisch verantwoorde techno
logieën, waarbij naast de traditionele
markten ook nieuwe markten wor
den opengelegd en waarbij de land
ter ook weer worden ingezet voor
voedselprodukten. Een flexibele op
zet dus. De in Zweden oorspronkelijk
bestudeerde optie om bosbouw op
landbouwgrond te ontwikkelen is re
centelijk economisch en ecologisch
onhaalbaar gebleken. Met de be
schreven benadering wordt voor drie
ogenschijnlijk geheel verschillende
sectoren die in moeilijkheden verke
ren, in onderlinge samenhang een
perspectief geboden: de landbouw,
het milieu en de energievoorziening.
Over de politieke kant van de proble
matiek zegt de auteur dat bijvoor
beeld de controverse tussen de land-
bouwlobby en het beleid van Brussel
geconcentreerd is op het wel of niet
uit produktie nemen of op zijn minst
het verlagen van de produktiviteit
van landbouwgrond. Daarbij wordt
overigens het prijsmechanisme gezien
als de hefboom. De paradox zal ook
hier weer kunnen zijn dat daardoor
de minder efficiënte boeren zullen
verdwijnen en uiteindelijk de pro
duktiviteit zal gaan stijgen. Desal
niettemin moet rekening worden ge
houden met scepsis en weerstand in
Brussel tegen nieuwe technologieën
die tot handhaving of zelfs verhoging
van de landbouwproduktie zouden
kunnen leiden." Doorbreken van het
Brusselse rekenmodel zal tijd en
overredingskracht vragen van buiten
af", aldus de auteur de heer A.
Stikker.
J.W.
Het nadeel van de combine-methode is volgens Bjurenvall dat het stro en het
graan wordt gescheiden op het land. Dat leidt tot verlies van biomassa. Via
de aanpak van de Zweedse onderzoeker wordt de gehele biomassa met een
speciale oogstmachine in één keer laag gesneden van het veld geoogst.
Het boek De prijs van een wonderis
uitgegeven door Bres en in de boekhandel
te koop voor de prijs van f 26,50.
Melk en stroop uit tarwe...
Biocombheeft een nieuw gepaten
teerd enzymatisch hydrolyseproces
(populair gesproken een nabootsing
van het proces dat in de koe plaats
vindt) ontwikkeld, waarmee door een
bestuurbare hydrolyse een scala van
grondstoffen uit graan kan worden
geproduceerd, zelfs melk en stroop.
Deze grondstoffen bevatten dezelfde
bestanddelen als vlees en melk of an
dere vormen van voedsel voor mens
en dier. De verhouding en de molecu
laire structuur van de eiwitten, kool
hydraten, mineralen, vetten en vitami
nen die deze voedingsmiddelen bevat
ten, zijn zodanig te variëren dat er een
voedselpakket mee kan worden sa
mengesteld dat bepaalde levende or
ganismen onder bepaalde omstandig
heden nodig hebben voor een gezond
en evenwichtig functioneren. Dat laat
ste biedt mogelijkheden voor een
kwalitatief verantwoorde aanvulling
en verbetering van voedselgrondstof-
fen voor consument en industrie, te
gen lage prijzen.
13