In de tuinbouw geldt:
Overleven is aanpassen
Hoe de Van Dijk-en hun
arbeid rendabel maken
SEV EKSTRA
Produceren voor de markt:
Bedrijfsontwikkeling tegen de stroom in
Drie grote bedrijven
bundelen automatisering
De tuinbouw neemt binnen de agrarische sektor in Nederland een ge
heel eigen plaats in. Vooral de aanwezigheid van een uitgebreid vei
lingapparaat heeft er voor gezorgd dat de tuinbouw snel in kan spe
len op nieuwe ontwikkelingen. De keerzijde van deze medaille is dat
wie te veel bij het oude blijft, het vaak niet lang meer kan bolwerken.
Het regelmatig kritisch bekijken van het eigen teeltplan is daarom in
de tuinbouw een noodzaak om op tijd de juiste bedrijfsaanpassingen
uit te kunnen voeren. In dit artikel komen twee tuinders aan het
woord die al de nodige ervaring hebben met veranderingen binnen
het bedrijf.
Binnen de bedrijfstak kunnen enor
me verschillen optreden. Terwijl het
ene bedrijf een uitstekend rende
ment behaalt, kan een ander bedrijf
zwaar in de financiële problemen te
recht komen. 'De klok' is hierbij in
veel gevallen scherprechter. De fak-
tor ondernemerschap is echter alles
bepalend voor slagen of falen. Kan
men precies op het moment dat er
vraag is met zijn produkt op de
markt komen, dan is een goede prijs
te maken. Maar er zullen altijd peri
odes zijn waarin het aanbod groot is
en de vraag tegenvalt en men toch
het produkt moet afzetten. Zolang
deze slechte tijden worden goedge
maakt door betere, kan het gemid
delde nog redelijk uitkomen.
Internationale markt
bijhouden
De ondernemers die altijd precies
dan veilen wanneer de prijs het
hoogst is, zijn uiterst dun gezaaid.
Daarvoor is de veilingprijs te grillig
en zijn de teeltomstandigheden nog
niet genoeg te reguleren.
Op het vollegrondsgroentenbedrijf
van de heer Roth te 's Gravendeel
wordt een andere theorie aangehan
gen. Naar zijn mening is het van be
lang om met een produkt van de eer
ste veildag tot de laatste op de vei
ling aanwezig te zijn. Op die wijze
komt er stabiliteit in het aanbod en
rolt er meestal een akseptabele mid-
denprijs uit de bus.
Dit betekent dat men zal moeten
kunnen bepalen wat de eigen teelt
mogelijkheden zijn gezien de om
standigheden grond, klimaat en ar
beid. Daarnaast is minstens zo be
langrijk dat er een inschatting ge
maakt kan worden van de markt zo
wel in het binnenland als in het bui
tenland.
De heer Roth: 'Je moet de interna
tionale markt bijhouden. Wat is
wanneer gewild? Je kunt ook niet
overal direkt op inspringen. De
markten moeten eerst bewerkt
worden'.
Dat deze kennis van de markt niet
vanzelf komt blijkt wel uit het feit
dat het bedrijf in 's Gravendeel in
korte tijd al een flinke omschakeling
heeft meegemaakt.
Breed begonnen
Toen Roth in 1983 als vollegronds-
groententeler begon op het stuk
grond van circa 3 hektare had hij een
grote variatie aan teelten, variërend
van bloemkool, andijvie, tuinbonen,
kroten en knolvenkel tot de winter
gewassen spruitkool en prei.
'Het nadeel van zoveel produkten is
dat je nergens voldoende tijd aan
kunt besteden', aldus Roth. 'Je bent
veel tijd kwijt met het heen en weer
lopen van het ene naar het andere
veld, terwijl je steeds achter bent op
je planning'.
De eerste verandering op het bedrijf
was dan ook de overschakeling van
het grote aantal 'traditionele' teelten
naar slechts enkele 'nieuwe' teelten.
Op 1.5 ha werd overgegaan naar
knolvenkel en bleekselderij. Waar
om juist deze produkten? 'Het zijn
allebei groenten waar een groeiende
vraag naar is', meent Roth. 'Knol
venkel wordt in de winter in grote
hoeveelheden door de Italianen af
gezet in Duitsland en Frankrijk. In
de zomer kunnen zij het niet telen.
Dan ligt er voor de Nederlandse
tuinders dus een goede
eksportmarkt'.
Naar zomerteelten
Drie achtereenvolgende winters
waarin zowel de spruitkool als de
prei bevroren, leidden ertoe dat de
wintergewassen geheel geschrapt
werden. Naast bleekselderij en knol
venkel werd er voorzichtig gestart
met een nieuw gewas: Roodlof. 'Ik
probeer zoiets altijd eerst op kleine
schaal uit', verklaart Roth. 'Door
een klein hoekje te planten en het ge
woon z'n gang te laten gaan ontdek
je al snel hoe het gewas het doet op
deze grond en voor welke ziekten het
vatbaar is. Dan kun je het jaar daar
na daarop inspelen'.
Éen volgende investering zal waar
schijnlijk de aanschaf van een koel
cel zijn. Roth: 'Ik heb geen plannen
om nu weer op korte termijn van
teelt te veranderen. Achter de markt
aanlopen is funest. Door deze teel
ten verder te optimaliseren denk ik
de komende jaren goed in de markt
te liggen!'
Verwey werd tot verandering
gedwongen
Andere oorzaken dan prijsvorming
en klimaat kunnen ook grote om
schakelingen binnen een bedrijf ver
oorzaken. Op het bedrijf van D.
Verwey BV te Waddinxveen heeft
men een hele geschiedenis van aan
passingen achter de rug. Veertig jaar
geleden gestart als vollegronds-
groententeler ging vader Dirk Ver
wey na een aantal jaren over op de
glasgroententeelt. Er volgde een be-
drijfsverplaatsing en daarna een ver
dere uitbreiding van de oppervlakte
glas.
In de zestiger jaren werd overgescha
keld op de rozenteelt, vanwege de
toen slechte groentenprijzen. Om
het wat rustiger aan te kunnen doen
was de volgende stap de vervanging
van de helft van de rozen door orchi
deeën. Op dat moment zag het er na
melijk naar uit dat zoon Jan niet als
opvolger op het bedrijf zou komen.
In 1978 moest het bedrijf plaats ma
ken voor uitbreiding van de gemeen
te. Ondertussen besloot Jan Verwey
toch mee te gaan draaien in het ou
derlijk bedrijf. Het bedrijf werd ont
eigend en op-de huidige plaats werd
een nieuwe kas gebouwd.
Aanloopproblemen
Aanvankelijk werden op het nieuwe
bedrijf de oude teelten voortgezet.
Er was nu 7500 m2 rozen en 5000 m2
Cymbidium. Al snel bleek echter dat
de rozen op deze wat lichtere grond
minder goed aansloegen. Ook de or-
chideeënteelt gaf nog problemen. In
totaal moesten ruim 20.000 planten
worden weggegooid.
Tot overmaat van ramp kwam in
1982 een wolk bestrijdingsmiddel via
de geopende ramen de kas binnen,
waardoor de rozenstruiken sterk
aangetast werden. Jan Verwey: 'Die
gifwolk heeft een schade veroor
zaakt van zo'n 250.000 gulden. Het
is nog steeds de vraag of we daar
ooit nog wat van terugzien'.
Het gevolg was dat een groot deël
van de rozen gerooid werd, toen na
verloop van tijd bleek dat er geen
herstel optrad. Momenteel is er nog
slechts één vak rozen. Deze zullen
aan het eind van het jaar worden op
geruimd.
Andere mogelijkheden
Nadat gebleken was dat de rozen
teelt onmogelijk was geworden
moest er op korte termijn op iets an
ders worden overgeschakeld. In
1984 werd een begin gemaakt met
potrozen, aangevuld met stamfuch-
sia's. Als nateelt werden kamerconi
feren gekozen. Tevens werd er een
ekstra vak Cymbidium in gebruik
genomen. Hierdoor werd bereikt dat
in de zomer, met z'n beperkte afzet
mogelijkheden, de produktie op een
laag nivo kwam. 'De vakantie is een
produkt dat een konkurrent is voor
alle bloemisterij-produkten', meent
Jan Verwey. 'Daarom richten we
ons met de potplanten enerzijds op
het voorjaar, terwijl we met de koni-
feren vanaf half augustus leveren'.
De mogelijkheden van de huidige
teelten schat hij positief in: 'De snij
bloemen krijgen straks een enorme
konkurrentie te verduren van de
Oil ,i
Jan Verwey uit Waddinxveen: Als
markten veranderen moet je
daarop inspelen.
zuidelijke EG-landen. Maar de om
standigheden voor orchideeënteelt
zijn daar slecht. Bij potplanten spe
len de te hoge transportkosten een
belangrijke rol'.
Wel of niet veranderen
Alle veranderingen in het bedrijf
hebben bij elkaar heel veel energie
gevraagd van de ondernemers en
hebben ook het nodige gekost.
'Een vast teeltplan is het meest idea
le', aldus Jan Verwey. 'Een bedrijf
met een goed produkt, een goede
produktie en een goede markt kan
jarenlang op dezelfde manier door
gaan. Het probleem binnen de tuin
bouw is dat deze faktoren regelmatig
wijzigen, waardoor de rentabiliteit
onder druk komt te staan. Dan moet
je daarop inspelen'. De financiering
kan ook de nodige problemen geven.
Vaak is de bank wel bereid om mee
te werken, maar wordt tegelijkertijd
de eis gesteld dat de investering di
rekt rendement oplevert.
'De tuinbouw wordt te veel vergele
ken met een industriële onderne
ming', meent Jan Verwey. Bij een
verandering zijn er altijd aanloop
problemen. De terugverdientijd bij
een produkt als orchideeën is verder
ook erg lang. De resultaten laten dan
nog wel eens op zich wachten'.
Bedrijfsaanpassing in de tuinbouw
blijkt een proces te zijn waarbij
vooraf een diepgaande analyse van
de bestaande bedrijfssituatie nood
zakelijk is. Teeltwijzigingen kunnen
het best op kleine schaal worden uit
getest.
Belangrijk is dat men steeds alert is
op veranderingen in de markt en
daar tijdig op inspeelt. De mogelijk
heden van het eigen bedrijf moeten
daarbij wel uitgangspunt blijven.
Een vaste lijn in de plannen is voor
de ondernemer belangrijk om het
overzicht te behouden.
Aanpassing kan noodzakelijk zijn,
maar moet geen vast onderdeel van
de bedrijfsvoering worden!
A.L. Rodenburg
"Met elkaar de schouders eronder
zetten en dan probeer je er nog iets
van te maken. Maar soms vraag
je je wel af waar je nu eigenlijk
met je bedrijf naar toe koerst.
Door de ingewikkelde regels op al
le mogelijke terreinen en de ondui
delijkheid die soms lang kan
duren, voel je jezelf als boer in een
doolhof". Deze ontboezeming te
kenden we op uit de mond van een
Utrechtse veehouder, laten -we
hem Van Dijk noemen. Op het
zelfde perceel oefent zijn schoon
zoon Hans het varkenshouderijge
deelte uit.
Eerst enkele bedrijfsgegevens. De op
pervlakte bedraagt een kleine 30 ha ri
vierkleigrond. Vorig jaar heeft Hans
het varkenshouderijgedeelte op
gestart, zodat er nu 190 mest var kens
worden gehouden.
Daarnaast bestaat de melkveehoude
rij van Van Dijk uit 60 melkkoeien en
30 stuks jongvee. Voor iedere tak
wordt een aparte mestboekhouding
bijgehouden. Het melkvee is gehuis
vest in een ligboxenstal met 85 boxen.
Doordat er als gevolg van de super
heffing steeds minder koeien gehou
den worden, gaat er ieder jaar meer
jongvee richting ligboxenstal. In één
van de schuren die leeg gekomen is,
heeft een verbouwing plaatsgevon
den. Hier worden in drie afdelingen
de mestvarkens gehouden.
Bedrijfsvisie
Daarmee zijn de plannen van Van
Dijk en Hans nog niet ten einde. "Wij
hebben op dit bedrijf niet voldoende
arbeid voor twee volwaardige arbeids
krachten. Het aankopen van grond
met melk is volgens onze berekenin
gen niet rendabel te maken. Er is ze
ker 10 jaar voor nodig om deze
investering terug te verdienen. Op de
ze termijn vinden wij de ontwikkelin
gen rond de melkprijsvorming te
onzeker. Daarom hebben wij het
meer gezocht in het tot een hogere
waarde brengen van onze eigen
arbeid.
In het oorspronkelijke achterhuis van
de boerderij wordt een dagkaasinstal-
'Nederlandse bloemisterij
staat klaar voor wereldwijde
telekommunikatie'
Nederland kan in de internationale
bloemisterij een knooppunt van in
formatiestromen worden. Verster
king van de konkurrentiepositie is
hierdoor mogelijk. Het benutten van
alle nieuwe technologische ontwik
kelingen op het gebied van de kom-
munikatie is dan een voorwaarde.
Dat zei ir. H. de Boon, direkteur van
Bloemenveiling Westland, op een
themadag van de Algemene Verla
ders en Eigen Vervoer Organisatie,
EVO, donderdag 8 oktober in
Utrecht.
Volgens De Boon wordt het bij el
kaar brengen van vraag en aanbod
steeds ingewikkelder en wordt de
faktor 'tijd' daarbij steeds belangrij
ker. Bovendien groeit de internatio
nale konkurrentie.
'Ondernemingen worden gedwon
gen de trend tot internationalisatie te
volgen. Of dat in logistiek opzicht
kan, is vooral afhankelijk van de
snelheid waarmee internationale net
werken worden ontwikkeld; netwer
ken waarmee woord, tekst, beeld en
data kunnen worden overgebracht'.
Agrarische Unie-Vulcaan, G.W. van
Driel en Van Dorsten en Avieh/Full-
wood hebben een samenwerkings
verband gevormd met Van der Moe-
re komputers op het gebied van de
automatisering. De drie bedrijven
zullen hetzelfde management
programma gaan gebruiken, ge
voerd onder verschillende merkna
men. Als grote voordeel van de sa
menwerking kan gezien worden de
lagere kosten voor de gebruiker door
een spreiding van ontwikkelings- en
andere kosten. De bundeling van
kennis maakt het beter mogelijk het
programma up-to-date te houden.
latie geïnstalleerd. Voor het bestaan
de melkquotum (360.000 kg) is een
aanvraag ingediend om tweederde ge
deelte als boerenkaas te produceren.
De wei die bij het produktieproces
vrijkomt wordt aan de varkens ge
voerd. Hierdoor kunnen we de voer
kosten laag houden. Bij de
boerenkaas gaan we over tot de ver
koop aan huis. De prijsvorming heb
ben we iets beter in de hand en de
thuis verkochte kaas hoeven we niet
naar de markt te brengen".
Aanpassing
Wanneer de gedachten over het be
drijf veranderen vanwege gewijzigde
omstandigheden, heeft dit ook gevol
gen voor de inrichting van het geheel.
Bij de bereiding van de boerenkaas
moet er hygiënisch gewerkt worden.
De ruimte in het achterhuis wordt
hierop aangepast en gedeeltelijk ver
nieuwd. Bovendien is de klant ko
ning. De verkoopruimte moet er
schoon, aantrekkelijk en verzorgd uit
zien. Er is een geheel vernieuwde ver
koopruimte gemaakt, vlakbij het
woonhuis van Hans en zijn vrouw.
Zij heeft nu nog een baan buitenshuis,
maar als alles begint te draaien zal zij
ook volledig op het bedrijf werkzaam
zijn. Met name bij de kaasbereiding
en de verkoop. Op deze wijze zijn de
gebouwen zodanig gewijzigd en aan
gepast, dat het werk efficiënt gedaan
kan worden.
De familie Van Dijk hoopt daarmee
een zodanige struktuur te hebben aan
gebracht, dat er meer arbeid verricht
kan worden. Bij de varkens hoopt
men op lage kosten uit te komen. En
bij de melk- en zuivelprodukten is het
de bedoeling, dat er een hogere prijs
gehaald kan worden. De investerin
gen in de bedrijfsgebouwen en de ex
tra arbeid moet hiervan betaald
worden. De cirkel is weer rond en kan
er terecht van een familiebedrijf wor
den gesproken.
M.S.K.
14
Vrijdag 16 oktober 1987
