Pasen in de
Orthodoxe Kerk
Eenzaam
Kleuren
Het Vasten
De Mis
Aurora
lucis
rutilat
Als we Pasen proberen te zien vanuit verschillende religieuze
gen neemt de Paasviering in de Orthodoxe Kerk een belangrijke plaats
in. Bij de afsplitsing van de oude Christelijke Kerk in twee stromin
gen n.l. die van Rome en die van Antiochië, Alexandrië en Byzanti
um. Vanuit Byzantium is de Grieks Orthodoxe en de Russisch
Orthodoxe Kerk opgebouwd. Er zijn belangrijke afwijkingen in rite
en leer tussen de Rooms Katholieke Kerk en de Orthodoxe Kerk. Bei
de hebben Patriarchen aan het hoofd maar de Orth. K. erkent niet het
gezag van de Paus als het hoofd van alle.
In de Paasviering is ook een onder
scheid tussen deze twee stromingen.
Het meebeleven van de Paasnacht in
een Grieks of Russisch Orthodoxe
Kerk is heel indringend. De liturgiën
hebben zich sinds de 4e eeuw in de
oosterse kerken ontwikkeld. Ze bezit
ten een sfeer expressie en spiritualiteit
die zich van de westerse liturgie on
derscheiden. Er is veel aandacht voor
het mysteriekarakter van de teksten
en handelingen.
Pasen is het oudste christelijke feest
en de kern van het kerkelijk jaar. In
de paasnacht wordt de doop toege
diend en het is in de oosterse kerk het
hoofdfeest in de volksdevotie. Tijdens
de paaswake wordt een grote kaars
gewijd en ontstoken als symbool van
de opgestane Christus. De paaswake
is de oudste liturgische viering en be
gint in de avond van paaszaterdag.
Het is heel bijzonder om dit mee te
maken, al moet men er wel ruim tijd
voor nemen. Voor het echter zover is
was er eerst de vasten. Je vraagt je
dan af wat is de noodzaak van de
vasten? Waarom zijn de vasten 40 da
gen. De vasten is voor de Orthodox
een tijd van bekering, ze leven volgens
andere normen en moeten inspanning
tot bekering doen, tot boetedoening.
De boetedoening is een "verandering
van geestesgesteldheid".
De regels daarvoor komen uit de
kloostertraditie: onthouding van vlees
- zuivelprodukten - olie - wijn - vis.
Deze regels worden in de kloosters
heel streng nageleefd. De gelovigen
doen wat ze kunnen, het komt erop
aan dat men iets doet (nalaat).
Het feest van Pasen heeft steeds
plaats op de eerste zondag die volgt
op de volle maan die volgt op de
lente-nacht-avond. De orthodoxe
kerk noemt het christelijk pasen een
nieuw Pasen, waarvan het Joodse Pa
sen een pré-figuratie is.
Betekenis van Pasen:
Op de vooravond van Pasen moesten
de deuren van de huizen getekend zijn
met een kruis van lamsbloed. Het He
breeuwse woord Pessach betekent:
- Voorbijgaan van de engel.
- Doortocht door de Rode Zee.
- Doortocht door de woestijn.
Het Joodse Pasen is de profetie van
het Christelijke Pasen. Christelijk Pa
sen is breder dan alleen de opstanding
maar omvat ook de goede vrijdag, de
viering van de dood van Christus. Je
zus Christus sterft als slachtoffer en
hierdoor vernietigt Hij de macht van
de dood. Na de dood van Jezus, zegt
de Orthodoxe Kerk, zijn we niet meer
alleen; de dood wordt een doortocht,
een Pasen, naar een onsterfelijk le
ven. We worden bewust van het
mysterie van de wederopstanding, Pa
sen wordt een universele vreugde.
"De hemelen vertellen van de glorie
van God" (Ps.)
"Zelfs de stenen wachten op de we
deropstanding" (Petrus).
Pasen is het komende "Koninkrijk"
dat reeds tegenwoordig is. In de Or
thodoxe Kerk is Pasen een vreugde
explosie.
De mis is een offergave want Christus
heeft zich opgeofferd. In de mis ge
denken, d.w.z. tegenwoordig maken,
de gelovigen de feiten. Deze feiten be
horen niet alleen tot de geschiedenis.
De Orthodoxe Kerk maakt het NU
voor de gelovigen aan het altaar te
genwoordig.
Aan het einde van de lange dienst is
er jubelende vreugde, ieder wenst al
len geluk want: "Christus is waarlijk
opgestaan". Tijdens de dienst worden
alle gebeurtenissen gelezen en gezon
gen door een koor. Ook de heiligen,
de profeten en de Moeder Gods wor
den herdacht en aangeroepen. Op de
iconen heeft Maria 3 sterren; 1 op de
rechter schouder (voor baren), 1 op
de linker schouder (na 't baren) en 1
op het voorhoofd (tijdens het baren).
Maria als Moeder Gods, wil in de Or
thodoxe Kerk niet zeggen dat ze de
oorsprong is van Goddelijkheid maar
door haar is God mens kunnen wor
den. Toch is in de Orthodoxe Kerk
het Paasfeest vreugdevoller dan het
Kerstfeest, Pasen is een bevrijding.
De gelovigen brengen naar de Paas-
nachtdienst eet- en drinkwaren mee en
na de dienst is er een heel feestelijk
Paasontbijt waaraan iedereen mee
doet. Het deelnemen aan de dienst
houdt in dat men uitgenodigd wordt
voor het Paasontbijt. Er is dan van
alles wat gedurende de vasten niet
werd gebruikt en men geniet tesamen
van de goede spijzen.
u
De liturgie van de Paasnachtdienst is
te volgen in een speciaal liturgieboek.
Al vereist dat wel enige voorstudie.
De zangen zijn grotendeels Gregori
aans en worden door uitstekende zan
gers gezongen. De hele dienst duurt
ongeveer zes uren maar het is toege
staan op elk gewenst uur binnen te
treden. Zeer spaarzaam zijn houten
stoelen aanwezig want men wordt
geacht de dienst staande bij te wonen.
Als men als niet-Orthodox de dienst
meemaakt, hoort men er wel geheel
bij. Opgenomen in de rij der gelovi
gen en niet als buitenstaander gezien,
hoewel de Orthodoxe gelovige wel alle
anders-denkenden als ketters beziet.
Maar in deze nacht ziet men het zo:
In menselijke liefde zit altijd iets van
egoïsme,
alleen Gods liefde is zuiver.
Eenzaam kan ook een mens zijn soms
tussen velen. Een alleenwonende
vrouw antwoordde op de vraag of ze
het niet erg eenzaam vond zo alleen
in haar vrijstaande huis; "Soms is het
wel eens een gemis als er niemand an
ders is, maar als er altijd iemand is
kan dat evenzeer een ramp zijn".
Daar sta je dan toch wel even bij stil,
is dat zo? Zou het een ramp kunnen
zijn en hoe groot is het gemis als je
zoals zij een volle taak hebt als we
tenschappelijk medewerker?
Antwoord op die vraag is niet eenvou
dig en ook in de paastijd is er sprake
van eenzaamheid. Bij Jezus die het al
leen onderging maar wel met de over
gave van het onvermijdelijke, maar
De dag rijst rood in het verschiet,
de hemel zingt het hoogste lied,
de aarde juicht uit alle macht,
de hel barst los in jammerklacht.
Omdat de Koning komt en stoot
de deuren open van de dood,
bevrijdend uit de lange nacht,
het volk dat in het duister wacht.
4
ook bij Judas die zijn lot niet kon ke
ren maar er ook niet mee kon verder
leven.
Grote denkers hielden zich bezig met
de eenzaamheid. Zoals Karl Jaspers,
de Duitse wijsgeer die leefde van 1883
tot 1969. Volgens Jaspers is leven in
groepsverband leven, altijd in meer
voud en in sociale relatie van mensen
onderling.
Eenzaamheid werd in de vorige eeuw
gezien als middel tot vorming van de
geest, tot persoonlijke groei en ont
wikkeling, de weg naar deugd en ge
luk. Arthur Schopenhauer, die leefde
van 1788 tot 1860 prees "Eenzaam
heid" als de enige toevlucht voor de
uitzonderlijke geest.
Die lag besloten met een steen,
een wacht soldaten erom heen,
stijgt uit het graf en triomfeert
in al zijn pracht. De Heer regeert.
Nu zijn de tranen en de pijn
voorbij. De dood zal niet meer zijn.
Een stralende engel kondigt aan:
de Heer is waarlijk opgestaan.
Anoniem 6e eeuw
Vertaling J. W. Schulte Nordholt
Uit: Liedboek voor de kerken,
gezang 197
Er is verschil in hoe men eenzaamheid
zal ervaren in het leven. Mensen die
zich terugtrekken uit de samenleving
en een eenzaam bestaan in b.v. een
klooster verkiezen, maken deze keu
ze bewust.
Voor een Buddhist kan dit ook een
voorbeschikking zijn die aan de hand
van astrologische waarnemingen voor
iemand lijkt te zijn weggelegd.
Het volledig vertrouwen in deze astro
logische voorspellingen hebben tot ge
volg dat men de gewezen weg zonder
aarzelen ingaat. Men werkt van har-
té mee-om de voorbeschikking waar
te maken. De boeken van Dr. T. Lob-
sang Rampa, "Dokter uit Lhasa" en
"De saffranen mantel" geven een
beeld van een leven dat volstrekt an
ders is dan alles wat we kennen. De
schrijver is een Tibetaanse Lama die
alle voorspelde ontberingen onder
ging. Door de Hoofdastroloog was
bekendgemaakt dat hij op zevenjari
ge leeftijd in een klooster zou in
treden.
Zelf zegt hij daarvan: "In feite werd
mijn hele leven in hoofdlijnen aange
geven en tot mijn verdriet is alles wat
we zeiden uitgekomen. Ik zeg verdriet
omdat het voor het grootste deel el
lende en ontbering was. Verder is het
niet zo gemakkelijk als men alles wat
men te verduren krijgt van te voren
weet".
(Beide boeken zijn uitgegeven bij
Strengholt's Boeken - Naarden,
ƒ29,90 en ƒ24,90).
Johan Georg Zimmerman (1728 -
1795), een filosoof die zich verdiepte
in de analyse van de "eenzaamheid".
Volgens hem is eenzaamheid de tijde
lijke omgang met zichzelf. De mens
trekt zich in eenzaamheid terug om
daarna met vernieuwde kracht en met
verworven inzicht en met goed uitge
werkte gedachten terug te keren.
Veel bekender zijn de werken van So-
ren Aabye Kierkegaard die leefde van
1813 tot f855. Tragiek en eenzaam
heid zijn de kenmerken van zijn leven.
Hij schrijft in een van zijn werk-en:
"Van kindsbeen af is het mijn enige
vreugde geweest dat niemand ooit
heeft kunnen ontdekken hoe ongeluk
kig ik mij voelde".
De verbroken verloving had tot ge
volg dat zijn leven toch wel heel een
zaam werd, hoewel het zijn eigen
keuze was. (Zelf verbrak hij zijn ver
loving met Regina Olsen).
De gevolgen van een gemaakte keuze
zijn veelal onvoorspelbaar en het
"lot" moet men dan kunnen aanvaar
den als onvermijdelijk. Toch kan le
ven met dat onvermijdelijke lot
kansen bieden om het lot te verbete
ren. Heel veel kan de mens zelf doen
en met grote inzet ook de kansen doen
keren. Deze Paastijd is de kans voor
de mensheid om te zien dat uit het die
pe dal van verslagenheid een nieuwe
vreugde komt.
Elk mens moet leren omgaan met
zichzelf, het leven in deze wereld.
Daarbij kan niemand eromheen dat
het omgaan met eenzaamheid een on
vermijdelijk gegeven is. Voor velen is
het noodlot en voor weinigen een
voorrecht, de eenzaamheid.
Myriam Wilhelmina Henrina Stee-
mers - van Winkoop schreef een bui
tengewoon interessante studie over dit
onderwerp: "Eenzaamheid, voor
recht voor een enkeling, noodlot voor
velen. Uitgegeven bij van Gorcum te
Assen, prijs ƒ55,Ze gaat in deze
studie heel diep in op de ervaringen
van filosofen en wil laten zien hoe
men kan omgaan met eenzaamheid
bij zichzelf en de vereenzaming begrij
pen. Het is een proefschrift maar
prettig leesbaar.
Vooral in deze tijd van het jaar zien
we in de bijbelse historie de eenzaam
heid sterk naar voren komen. Mis
schien kunnen we er bewuster mee
omgaan.
In de natuur zien we de solitaire plan
ten maar als we goed kijken zien we
ook dat die alleen passen in de juiste
omgeving. Ze hebben eveneens een
achtergrond en de juiste kombinatie
met andere planten nodig.
Evenwicht tussen alleen en in kombi-
naties leven is nodig voor mens, dier
en plant. Voor de mens alleen is er
keuze-mogelij kheid
Aan deze aflevering werkten mee:
P.J. de Rooy-Janse M.A.
T. in 't Veld-Blonk
M.J. Vleugel-Mandemaker
Als centraal thema is gekozen
voor "Pasen" gezien vanuit ver
schillende disciplines. De redaktie
wenst U allen een heel blijde Pa
sen toe.
Christus troont, in de magische ster en cirkel, tussen engelen en
de symbolen van de vier evangelisten. Russische ikoon uit de
16e eeuw.
Het voorjaar begint met een inge
togen uitbundige kleurenpracht.
Vooral het vrolijk geel geeft een
blij aanzien aan de natuur. Ook
op andere terreinen spelen kleuren
een belangrijke rol.
Het eigenlijke paasfeest begint op
de Witte Donderdag. In de oude
tijden (zie Genesis) liet men de dag
met de avond beginnen. Het ge
bruik van liturgische kleuren on
derstreept de gebeurtenissen in de
paasweek. Witte Donderdag is ge
kenmerkt door wit.
Door voor Goede Vrijdag zwart
voor te schrijven wordt de rouw
onderstreept. De Stille Zaterdag
heeft naast iets adembenemends
de konfrontatie met het leven en
de geest en als liturgische kleur ge
bruikt men dan rood.
De Paasnacht is dan weer WIT,
aan de Paasnacht is heel het
christelijk geloof ontsprongen, het
gaat om het hoogste feest zelf. De
Romeinse traditie hanteert tot aan
het laatste gedeelte van de paaswa
ke de kleur PAARS. Met het bin
nendragen van een nieuwe
brandende kaars wordt de paas
wake begonnen. Vroeger ving men
met een brandglas de stralen van
de "Zon der gerechtigheid" op en
zo begin b.v. te Cluny de
paaswake.
Wanneer het licht ten einde gaat
de wereld is ten einde raad
tenzij dat Gij, o grote zon
het leven overnieuw begon
en uit het graf van deze nacht
ons wederbaarde door Uw kracht.
Christus, waart Gij niet op
gestaan,
de aarde zou ten onder gaan,
de zon, dat vaderlijke licht,
de maan, haar moederlijk gezicht,
de sterren, broeders zonder taly
het ging verloren in 't heelal.
O God van de gerechtigheid:
Gij, die een Zon en Vader zijt,
Gij, die de Zoon zijt van het Licht,
Gij, die een vuur op aarde sticht,
vuur dat in onze harten brandt,
maak van de nacht een heilig land.
De Paasmorgen is eigenlijk het be
gin van de grote feestweek en de
kleur is weer wit. Buiten zien we
de liturgische kleuren in de witte
en paarse crocussen en de gouden
stralen van de zon in het geel van
crocussen - narcissen en forsythia.
Die kleuren staan nog wat een
zaam tussen die later pas uitbot
tende planten en heesters en
bomen.
