Grote verschillen in opbrengst
steelkleur bij rabarberrassen
en
Verschillen tussen
rassen bij
tuinbonen groot
In Nederland is de rassenkeuze bij rabarber per teeltgebied nogal ver
schillend. Zo zweert Limburg bij Frambozen Rood, terwijl rond Ba-
rendrecht voor de forcering voornamelijk Goliath geteeld wordt.
Daarnaast wordt voor de vroege forcering nog Timperley Early ge
bruikt.
Tussen deze rassen komen grote ver
schillen voor in opbrengst en steel
kleur. Frambozen Rood heeft in de
forcering de mooiste steelkleur,
maar de opbrengst is bijna de helft
lager dan van Goliath. Timperley
Early is het vroegst forceerbare ras
met een opbrengst, die vergelijkbaar
is met Goliath. Maar de kleur, dikte
en rechtheid van de stelen laten te
wensen over. Het is dus van groot
belang het rassensortiment te verbe
teren met rassen, die de verschillen
de eigenschappen beter in zich vere
nigen. Daarom werd gestart met on
derzoek aan rassen afkomstig uit
o.a. Engeland en Canada^
forcering in trekruimten, vervroegde
teelt met folie en normale buiten
teelt. Begin januari 1983 werd be
gonnen met het forceren van de
tweejarige pollen bij 14°C. Drie tot
Rassen
Het vooronderzoek aan elf rassen
werd bij het PAGV in Alkmaar en te
Vierpolders uitgevoerd. In 1981 is
gestart met een uitgebreid onderzoek
aan negen rassen. Plantmateriaal af
komstig van het PAGV is op 18 fe
bruari 1981 geplant bij de proeftuin
te Wieringerwerf en op 6 maart in
Breda. De plantafstand was resp.
100 x 75 cm en 180 x 75 cm. Alle ras
sen hadden dezelfde plantafstand.
Bij de foreering kan de uitwendige steelkleur beïnvloed worden door de
temperatuur tijdens de trek
Goliath, Versteeg, Timperley Early,
Sutton's Seedless, Holsteiner Bloed,
German Wine, Crimson Wine,
Champagne Rood en Frambozen
Rood werden in de proeven opgeno
men. De rassen zijn onderzocht voor
Het areaal tuinbonen in 1984 bedroeg
1.649 ha, waarvan ongeveer 1.280 ha
op kontrakt werd geteeld. De aanvoer
op de veilingen bedroeg in 1983 6,4
miljoen kg peulen ter waarde van 2,4
miljoen gulden en vindt hoofdzake
lijk aan het begin van het tuinbonen
seizoen plaats. Het merendeel van de
latere tuinbonen vindt direkt zijn weg
naar de verwerkende industrie. De
handelsproduktie, waar de veilin-
gaanvoer, omgerekend naar korrelge
wicht, is opgenomen, bedroeg in 1983
10,9 miljoen kg ter waarde van 5,8
miljoen gulden.
Noord-Brabant is met ruim de helft
van het totale areaal een belangrijk
produktiegebied, gevolgd door Lim
burg. Voorts komt teelt van redelij
ke omvang voor in Drente,
Noord-Holland en Zuid-Holland. De
industrie neemt circa 60% van de
tuinbonenproduktie af, waarvan het
grootste gedeelte bestemd is voor ste
riliseren in blik of glas, terwijl de rest
wordt diepgevroren.
De rassen kunnen in twee groepen
worden verdeeld: rassen die na steri
lisatie of na koken bruin worden en
de typische bittere tuinboonsmaak be
zitten en rassen die na sterilisatie of
na koken blank of groen blijven en
de bittere smaak missen.
Voor vers gebruik worden overwe
gend bruinkokende rassen gebruikt.
De teelt ervan vindt plaats op tuin
bouwbedrijven, waar tuinbonen vol-
velds worden geteeld of als
windkering in kombinatie met wind
gevoelige gewassen, zoals augurken.
Dikwijls worden tuinbonen onder
Rassenbijlage
platglas gezaaid om later in de volle-
grond te worden uitgeplant, waardoor
vervroeging van de oogst wordt ver
kregen. Meestal worden rassen of se-
lekties gebruikt die vroeg zijn en forse
peulen vormen, wat de plukkosten
drukt. Ook worden de plukkosten la
ger naarmate de peulen uniformer af
rijpen. Bij vroege pluk is het
noodzakelijk er op te letten dat de za
den reeds voldoende zijn ontwikkeld,
daar anders het rendement (zaadge
wicht per kg peul) erg laag ligt.
De industrie gebruikt zowel bruinko
kende als blankblijvende rassen.
Bruinkokende rassen hebben een goe
de konsistentie en smaak, maar geven
bij sterilisatie, wanneer geen toevoe
ging van calcium-dinatrium-ethyleen-
diamine-tetra-acetaat (EDTA) plaats
vindt, een troebele opgiet en een
grauwbruine kleur, waardoor ze wei
nig ogen. Dit is de reden dat voor
konservering in glas de voorkeur
wordt gegeven aan blankblijvende
rassen. In het algemeen wordt in een
jong stadium geoogst om een kwali
tatief zo goed mogelijk produkt te
verkrijgen. De industrie vraagt speci
aal om rassen met fijne zaden. Voor
de industrie komen ook late rassen in
aanmerking. In bepaalde gevallen ver
dienen deze zelfs de voorkeur door
een gunstiger tijdstip voor ver
werking.
Vooral bij de wat latere teelten kan
veel schade worden ondervonden van
topvergelingsvirus, dat bladrol ver
oorzaakt, en van bonescherpmozaïek-
virus, dat mozaïekverschijnselen in de
bladeren geeft. Er zijn belangrijke
rasverschillen.
vier weken later werd de tempera
tuur verlaagd tot 12°C.
In 1982 werd met de oogst bij de ver
vroegde teelt eind maart in Breda en
eind april te Wieringerwerf begon
nen. In 1983 en 1984 was het begin
van de oogst een week later. De pol
len van de normale buitenteelt wer
den voor het eerst in 1983 geoogst.
In Breda werd half april en te Wie
ringerwerf begin mei begonnen met
de oogst. In 1984 was dit door het
koude voorjaar ongeveer drie weken
later.
Opbrengst
Zowel tussen de teeltmethoden als
tussen de rassen werden grote ver
schillen in opbrengst gevonden.
Bij de forcering bedroeg de gemid
delde opbrengst ruim 32 ton per ha,
waarbij het laagst opbrengende ras
19 en het beste ras 40 ton per ha pro
duceerde (zie tabel).
Bij de forcering en de vervroegde
teelt heeft de plantafstand een grote
invloed op de opbrengst. Zo was in
Breda door een grotere plantafstand
dan in Wieringerwerf de opbrengst
per pol het hoogst, maar per ha ge
teelde pollen het laagst. Bij de ver
vroegde teelt werd van dezelfde pol
len drie jaar achter elkaar geoogst.
De gemiddelde opbrengst was 51 ton
per ha. De opbrengst per jaar va
rieerde van 45 ton in het eerste jaar
tot 49 ton in het derde oogstjaar.
Tussen de rassen traden enorme op-
brengstverschillen op. Het slechtste
ras bracht 22 ton en het beste ras
maar liefst 78 ton per ha op. Bij de
normale buitenteelt werd twee jaar
achter elkaar van dezelfde pollen ge
oogst. Doordat in Wieringerwerf de
groei van de pollen in het voorjaar
eerder op gang kwam dan in Breda,
was de opbrengst ook hoger. In 1983
was de opbrengst in Wieringerwerf
60 ton en in 1984 115 ton per ha. Te
Breda was de opbrengst de heltt la
ger. Gemiddeld over twee jaar
bracht het slechtste ras 31 ton en het
beste ras 90 ton per ha. De op-
brengstverschillen worden bepaald
door het aantal stelen, de dikte en de
lengte van de stelen.
Bij het forceren hebben Champagne
Rood, Frambozen Rood, Sutton's
Seedless, Goliath en Versteeg onge
veer hetzelfde aantal stelen gegeven
en nam de opbrengst per ras toe met
de stengeldikte. Timperley Early, die
dunne stelen vormde, produceerde
evenveel als Versteeg, doordat Tim
perley Early meer stelen gaf. De ste
len van Crimson Wine, German Wi
ne, Sutton's Seedless en Holsteiner
Bloed waren gemiddeld even dik.
Holsteiner Bloed gaf de meeste ste
len gevolgd door Sutton's Seedless,
German Wine en Crimson Wine. De
opbrengst van Sutton's Seedless was
hoger dan van Holsteiner Bloed
door de langere stelen. Zo ook gaf
German Wine meer stelen dan Crim
son Wine, maar de opbrengst van
German Wine bleef achter door de
kortere stelen. Bij de vervroegde
teelt hebben Holsteiner Bloed, Ger
man Wine, Frambozen Rood, Goli
ath, Versteeg en Crimson Wine on
geveer hetzelfde aantal stelen gege
ven. Ook hier nam de opbrengst toe
met de steeldikte. Timperley Early
en Champagne Rood hadden even
dunne stelen. Maar Timperley Early
kon qua opbrengst wel mee door het
grotere aantal en de ook iets langere
stelen. Sutton's Seedless had de
hoogste opbrengst, doordat dit ras
meer stelen heeft geproduceerd dan
Versteeg en Crimson Wine, die even
dikke stelen hadden als Sutton's
Seedless. Bij de normale teelt rea
geerden de rassen hetzelfde als bij de
vervroegde teelt.
In de loop van de jaren reageerden
de rassen verschillend. Zo nam bij
Sutton's Seedless de opbrengst per
jaar zeer sterk toe. Bij German Wine
nam de opbrengst per jaar bij de be
dekte teelt af. Bij Frambozen Rood
nam de opbrengst eerst toe om daar
na sterk af te nemen. Kennelijk was
van dit ras in 1983 teveel geoogst.
Bij Versteeg was er waarschijnlijk te
weinig geoogst in 1983, want de op
brengst nam in 1984 zeer sterk toe.
Steeldikte
Verwacht mag worden dat de teelt
methode en de lengte van de oogst-
periode ook invloed heeft op de
steeldikte. In het algemeen geeft for
ceren dunnere stelen dan de ver
vroegde teelt of de normale teelt.
Verder bleek de steeldikte bij Goli
ath in de vervroegde teelt door de ja
ren af te nemen en bij Timperley
Early daarentegen toe te nemen.
Daarnaast is het bij German Wine
opmerkelijk dat na één oogstjaar de
steeldikte sterk terugliep zowel bij de
vervroegde teelt als bij de normale
teelt.
Steelkleur
Bij de forcering kan de uitwendige
steelkleur sterk beïnvloed worden
door de temperatuur tijdens de trek.
Een hoge temperatuur geeft licht
rood gekleurde tot groene stelen.
Een lage temperatuur geeft rood tot
donkerrood gekleurde stelen. Een
uitzondering hierop vormt het ras
Versteeg, dat in het geheel niet rood
kleurt. Het instellen van de juiste
temperatuur is dus erg belangrijk.
Bij de vervroegde en de normale bui
tenteelt hebben we de temperatuur
echter niet in de hand. Bij de bedek
te en normale teelt werd de uitwendi
ge steelkleur van de rassen niet al
leen beïnvloed door de proefplaats,
maar ook sterk door het jaar. Voor
al bij Goliath, Crimson Wine,
Champagne Rood en Frambozen
Rood was de kleur van jaar tot jaar
nogal verschillend. De inwendige
steelkleur werd sterk beïnvloed door
beschadigingen van de steel. Bescha
digde stelen waren altijd inwendig
rood.
Daarnaast had ook de teeltmethode
invloed op de inwendige steelkleur.
Zo was de inwendige steelkleur bij
Crimson Wine bij forcering veel be
ter dan bij de vervroegde en normale
teelt. Dit gold in nog sterkere mate
bij Frambozen Rood. Ook het jaar
had invloed op de inwendige steel
kleur. In 1984 was de inwendige
kleur bij de vervroegde en normale
buitenteelt veel minder dan in 1982
en 1983.
Tenslotte
Wie vroeg met forceren wil begin
nen, is aangewezen op Timperley
Early. Voor de iets latere forcering
kan gekozen worden uit Goliath,
Sutton's Seedless en Frambozen
Rood. Goliath heeft een hoge op
brengst en een goede steelkwaliteit
hoewel de steelkleur wel wat beter
kan. Frambozen Rood heeft de
mooiste kleur, maar de opbrengst is
eigenlijk te laag. Sutton's Seedless
geeft een hoge opbrengst en heeft
een goede zowel uitwendige als in
wendige kleur. Dit ras is dan ook ze
ker het beproeven waard.
Voor de vervroegde teelt met folie
komen alleen de vroegste rassen in
aanmerking. Dus vooral Timperley
Early is hiervoor geschikt. Daar
naast komt Frambozen Rood, die
wat later is, in aanmerking.
Voor de normale buitenteelt komt
Goliath als beste naar voren. Ook
Frambozen Rood is geschikt, alhoe
wel de opbrengst een stuk lager is
dan bij Goliath. Sutton's Seedless
heeft niet voldaan in deze teeltwijze
vanwege de zeer dikke stelen. Mis
schien kan door dichter te planten en
langer door te oogsten de steeldikte
naar een meer aanvaardbaar nivo
gebracht worden. De stelen van
Timperley Early hebben onvoldoen
de kleur en zijn te krom in deze
teeltwijze.
Voor de teelt voor de industrie ko
men Versteeg en Goliath in aanmer
king. Vooral Versteeg is zeer ge
schikt vanwege de hoge opbrengst en
de groene steelkleur. De overige ras
sen hebben niet voldaan. Holsteiner
Bloed vanwege de kromme steel-
voet. German Wine vanwege de lage
opbrengst, te korte stelen, het
barsten van de stelen en de zeer dun
ne opperhuid die gemakkelijk be
schadigd wordt. Crimson Wine van
wege de te dikke stelen, het barsten
van de stelen en de zeer dunne op
perhuid. Champagne Rood bleef te
sterk in opbrengst achter.
J.J. Bakker, G. Schroën en C. Roe-
lands, resp. RIVRO Wageningen,
proeftuinen Wieringerwerf en
Breda.
Tabel. Overzicht van enkele raseigenschappen bij rabarber voor de forcering,
de vervroegde en de normale teelt. 1)
Ras-
Teelt
Opbrengst
«7o Kwal.I
Steel
Steel
Steel
Gebruiks
naam
wijze
in verhou
dikte
kleur 1)
kleur 1)
waarde I)
dingsge
uitwendig
inwendig
verse
tallen
markt
Goliath
forcering
121
75
7,5
5,5
3,5
6
bedekking
111
79
7
5
3
5.5
normaal
100
85
7
5
2.5
5
Versteeg
forcering
123
80
8.5
4
3
4
bedekking
11S
86
8
5.5
3
5.5
normaal
122
86
7,5
5,5
2.5
4.5
Timperley
forcering
123
45
5
5.5
4.5
4
Early
bedekking
101
60
5
4
3
4.5
normaal
133
61
5
4
3
4
Sutton'd
forcering
118
64
6,5
7
7,5
6.5
Seedless
bedekking
ISI
68
8
6,5
6.5
5.5
normaal
144
77
7,5
6
6.5
5.5
Holsteiner
forcering
106
53
6,5
7
6
5
bloed
bedekking
94
64
6,5
7
7
5
normaal
70
68
6,5
7.5
7
4.5
German Wine
forcering
88
58
6,5
7,5
7
6
bedekking
78
59
6,5
7,5
6,5
6
normaal
87
65
6,5
7,5
6,5
6.5
Crimson Wine
forcering
96
69
6,5
7
7.5
6
bedekking
130
63
8
6,5
6
5
normaal
125
71
8
6
5.5
5
Champagne
forcering
58
35
4,5
5.5
6
4
Rood
bedekking
44
58
5
5
4.5
5
normaal
50
65
5,5
6
5
5
Frambozen
forcering
66
43
5,5
8
7
5
Rood
bedekking
75
85
6,5
7,5
4.5
6.5
normaal
71
85
6,5
8
4
6,5
I) Een hoger cijfer betekent een gunstiger waardering voor de betreffende eigenschappen
19
