Zijn glas- en vollegrondsgroenten
op één bedrijf verenigbaar?
Chrysant moet zelf afweerstoffen gaan maken
Rassenbericht spruitkool 1986 verschenen
Het Barendrechtse bedrijf stype onder de loep
Organisatie
Perspektieven
Gemengd
Bedrijfsopzet
Plant krijgt eigenschap van bakterie
Sommige groentetelers hebben
een bedrijfstype met zowel teel
ten onder glas als in de volle
grond. De oppervlakte van het
bedrijf, het aantal kavels, per
soonlijke interesse voor meerdere
teelten, risikospreiding en ont
wikkelingen in het verleden, spe
len hierbij een rol. Van belang is
evenwel de vraag of de gekozen
bedrijfsopzet voor de tuinder in
de toekomst voldoende waarbor
gen biedt voor een aanvaardbaar
inkomen. Daarover gaat dit
artikel.
Uit het LEI-onderzoek en uit praktijkervaringen valt op te maken dat er wel
gemengde bedrijven zijn die teelt en arbeid zodanig plannen dat glas- en vol-
legrondsteelten elkaar goed aanvullen
Op de Zuidhollandse eilanden komt
het bedrijfstype met een kombinatie
van glas- en vollegrondsteelten in
ruime mate voor. Men heeft dit type
bedrijf de naam Barendrechts be
drijfstype gegeven.
Deze naam herbergt een bedrijfstype
met een grote verscheidenheid aan
toch gelijksoortige bedrijven. De
verscheidenheid uit zich enerzijds in
de verhouding glas/vollegrond en
anderzijds in het aantal en in het
soort teelten.
knelpunt op.
Als daarbij nog komt dat de perce
len vollegrond niet alle direkt aan
het glasperceel grenzen, dan levert
dit ekstra afstemproblemen op (rij
tijden, kommunikatie)?
Opvallend is dat er in dergelijke si
tuaties in de kas veelal geen gebruik
gemaakt wordt van klimaatregelings-
apparatuur. Als dan nagenoeg
koud geteeld wordt, zijn klimaat
problemen (ziekten, produktkwali-
teit) moeilijk te voorkomen.
Door de genoemde opzet ontstaan er
regelmatig arbeidspieken, waarbij
dan los - en veelal minder ervaren
personeel - moet worden ingescha
keld. Bovendien komt het dan regel
matig voor dat teelthandelingen niet
op tijd gebeuren. Een dergelijke
werkdruk doet meestal ook geen
goed aan de kwaliteit van het
produkt.
Als bij de bedrijfsopzet is gekozen
voor een gemengd bedrijf, met een
grote verscheidenheid aan teelten,
vergt dit van de teler een groot orga
nisatievermogen. Hij (of zij) dient
eigenlijk een schaap met vijf poten te
zijn. Hij (of zij) dient zowel de teel
ten in de vollegrond als onder glas te
plannen, de arbeidsbehoefte in te
schatten en tijdig te organiseren. Ui
teraard dient hij (of zij) de vakken
nis te hebben voor het telen en ver
werken van een groot aantal teelten.
Voor de goede orde zou er tevens
een ingewikkelde registratie van
teelt- en produktiegegevens moeten
plaatsvinden.
Om tot dit alles optimaal in staat te
zijn is een goede scholing - minimaal
middelbare tuinbouwschool - gekop
peld aan het hebben van 'zeer groene
vingers' eigenlijk onontbeerlijk. He
laas blijken lang niet alle tuinders
met een gemengd bedrijfstype aan
genoemde (basis)voorwaarden te
voldoen. De indruk bestaat dan ook
dat het voor veel telers moeilijk is
om een 'kombinatiebedrijf' opti
maal te leiden.
Uit het genoemde LEI-onderzoek en
uit ervaringen in de praktijk blijkt
echter, dat er toch gemengde bedrij
ven zijn die jaarlijks tot goede be
drijfsresultaten komen. Blijkbaar
weten deze bedrijven hun teelten en
arbeid dusdanig te plannen, dat de
glas- en vollegrondsteelten elkaar
goed aanvullen.
Wel valt daarbij vaak op, dat er op
deze bedrijven een zeker specialisatie
in gewassen bestaat. Soms teelt men
in de vollegrond dezelfde gewassen
als onder glas, bijvoorbeeld Chinese
kool, sla, andijvie, ijsbergsla,
bloemkool, bleekselderij, selderij of
peterselie. Tevens bestaat er daarbij
soms de situatie dat er bij het aanwe
zig zijn van meerdere bedrijfshoof-
den, danwel medewerkers, de één
zich specialiseert in de glasteelten en
de ander in de vollegrondsteelten.
Hierdoor kunnen de knelpunten bij
dit bedrijfstype worden verlicht en
soms zelfs duidelijk positief uit
werken.
Kortom: volop diskussiestof waar de
telers vooral onderling, in gesprek
ken van kollega tot kollega, mee aan
het werk kunnen, zonodig van ad
vies gediend door de voorlichting.
B. Bayense, J.G.M. Hendriks en
E. v.d. Ven, CAT Barendrecht
Op IJsselmonde (maar zoals reeds
gesteld ook in andere delen van Ne
derland) komt een tuinbouwbe
drijfstype voor dat zich kenmerkt
door het hebben van een grotere of
kleinere oppervlak aan kassen en een
soortgelijk oppervlak aan volle
grond. Zo treft men eenmansbedrij
ven aan van 2.5 ha vollegrond en
3000 m2 glas. Daarnaast zijn er ook
bedrijven met 1 ha glas en meerdere
hektaren vollegrond, waarop dan ui
teraard meerdere arbeidskrachten
werkzaam zijn.
Op de bedrijven met weinig glas
maakt men nagenoeg geen gebruik
van verwarming. Op de grotere be
drijven komen evenwel hetelucht en
buisverwarming voor, zij het dat de
ze verwarming vaak beperkt wordt
gebruikt.
Het Barendrechtse bedrijfstype staat
de laatste tijd meer ter diskussie. Die
diskussie richt zich zowel op de
kombinatie van vollegrond en glas,
als op het aantal teelten dat in beide
takken bedreven wordt. Naast de
grote teelten als komkommer, wit
lof, spruiten, bloemkool en (ijsberg-)
sla komt er ook een veelheid van
kleine gewassen voor. Soepgroen
ten, veldsla, kroten, radijs, bonen,
andijvie en Chinese kool zijn de be
kendste. Maar namen van nieuwe
gewassen als paksai, broccoli, kou
seband, cherrytomaat, Surinaamse
peper, krulandijvie, roodlof en rode
sla raken steeds meer ingeburgerd.
Sommige teelten worden zowel on
der glas als in de vollegrond geteeld
zoals Chinese kool, (ijsberg-)sla,
paksoi, andijvie en bloemkool.
De reden dat dit gemengde be
drijfstype de laatste tijd meer ter dis
kussie staat is deels een gevolg van
de grotere specialisatie die zich zo
wel in de glastuinbouw als in de vol-
legrondstuinbouw voltrekt. Hier
door valt het gemengde type, door
de veelheid aan gewassen, op. Een
andere oorzaak is gelegen in een
LEI-onderzoek, dat in 1983 en 1984
door stagiaires op dit bedrijfstype is
uitgevoerd en op het LEI is bewerkt.
Er zijn daaruit een aantal interessan
te gegevens uit naar voren gekomen.
Bovendien kwamen er knelpunten
aan het licht.
Een tuinder die zijn aandacht steeds
over twee takken moet verdelen, te
weten glas- en vollegrondsgroenten,
ervaart regelmatig dat de teelt onder
glas aandacht verlangt op een mo
ment dat het in de vollegrond ook
druk is. Dit levert een aandachts-
Vrijdag 5 december 1986
Voordat een chrysant bloeiend staat te pronken hebben veel insekten
de plant belaagd. De boosdoeners worden dan ook bestreden met in-
sekticiden. Aan het gebruik van deze bestrijdingsmiddelen kleven be
zwaren. Er zijn risiko's voor mens en milieu, maar ook blijkt steeds
weer dat schadelijke insekten ongevoelig worden voor de insektici-
den. Onderzoek op drie Wageningse DLO-instituten richt zich op
biologische bestrijding van plaaginsekten.
Medewerkers van de stichting ITAL,
het instituut voor Veredeling van
Tuinbouwgewassen (IVT) en het In
stituut voor Planteziektekundig On
derzoek (IPO) proberen chrysanten
zover te krijgen dat ze zelf afweer
middelen, 'toxinen', tegen plaagin
sekten gaan maken. Met behulp van
genetische manipulatie zal de eigen
schap om een insekttoxine te kunnen
maken van de bakterie Bacillus thu-
ringiensis worden overgebracht naar
de chrysant.
'Het gaat erom de chrysant zó te ver
anderen dat schadelijke insekten
zich er niet op kunnen voeden of
vermenigvuldigen', vertelt ITAL-
medewerker dr.ir. Bert Visser. Het
idee om genetische manipulatie te
gebruiken bij de resistentie-
veredeling van chrysanten werd ge
boren op het IVT. Kontakten met
onderzoekers die kennis hebben van
biologische insekticiden waren snel
gelegd. Visser en zijn ITAL-
kollega's hebben de afgelopen jaren
onderzoek verricht naar de eigen
schappen van de bakterie Bacillus
thuringiensis. Deze mikro-
organismen blijken specifieke toxi
nen tegen een groot aantal insekten
te maken. 'Met deze kennis', ver
volgt Bert Visser, 'zijn we op zoek
gegaan naar praktische toepas
singsmogelijkheden'. In sa
menspraak met IVT en IPO kwam
de chrysantenteelt uit de bus. Veel
schadelijke insekten doen zich te
goed aan deze plant.
De chrysant is na de roos het belang
rijkste siergewas voor de Nederland
se glastuinbouw. Vorig jaar steeg de
produktiewaarde van chrysanten tot
bijna een half miljard gulden. Om
een verantwoord produkt op de
markt te kunnen brengen is een in
tensieve gewasbescherming nodig.
Een aantal importlanden weigert
momenteel chrysanten met slechts
minimale sporen van insektenvraat.
Gewasbescherming
Voor de bestrijding van plaaginsek
ten in chrysaotenkassen kunnen wel
vier bespuitingen per week nodig
zijn. Hiervoor worden breedwerken-
de insekticiden gebruikt. Vooral de
mineervlieg laat zich moeilijk
bestrijden. Deze insekten bevinden
zich in de planten of voeden zich met
plantesap. Daardoor zijn ze slecht
bereikbaar voor bestrij
dingsmiddelen.
'Uit de meer dan duizend verschil
lende stammen van Bacilius thurin
giensis hebben we er op het ITAL
vier geselekteerd die een sterk toxine
tegen de rups van de Floridamot ma
ken', aldus Bert Visser. 'We richten
ons op de bestrijding van die mot,
maar het is zeker niet uitgesloten dat
andere plaaginsekten door hetzelfde
toxine ook onderdrukt zullen
worden'.
Toxine in elke cel
De onderzoekers hebben chrysanten
voor ogen die resultaat zijn tegen be
paalde insekten. De motresistentie
waaraan nu gewerkt wordt is een
eerste stap. Bij deze veredeling blij
ven alle andere eigenschappen van
de planten wat ze waren: de lengte
van de bloemsteel, de kleuren van de
bloemen en de trosgrootte. Aan de
plant wordt de eigenschap toege
voegd om een biologisch insekticide
zelf te maken. Alle cellen van de
'nieuwe' chrysant zullen deze eigen
schap bezitten. Dus waar de larve
van het insekt haar slag ook wil
slaan, in stengel, blad of bloem,
overal zal het toxine op haar
wachten.
In Nederland waakt de 'ad-hoc
Commissie recombinanLDNA' over
de veiligheid van onderzoek naar ge
netische manipulatie. Alle proefne
mingen met gemanipuleerde planten
of bakteriën worden door deze kom
missie vooraf op mogelijke risiko's
getoetst. (Tekst: Willem Jan Boot).
Wageningse onderzoekers laten de chrysant zelf afweerstoffen maken.
Het spruitkoolareaal in Nederland
schommelde de laatste jaren rond de
6.000 ha. In 1986 bedraagt het areaal
circa 6.300 ha. Dit is een toename van
ongeveer 3% t.o.v. vorig jaar. Hier
bij is de belangstelling voor de vroe
ge teelt toegenomen als gevolg van
o.a. het bevriezen van de late teelt in
februari. Daarnaast neemt bij de nor
male teelt de belangstelling om vroe
ger te zaaien toe.
De late teelt voor oogst na de jaarwis
seling vindt hoofdzakelijk plaats in
het zuidwesten van ons land. Dit ge
bied vormt tevens het belangrijkste
teeltgebied met ruim 60% van het are
aal. Noord-Brabant blijft nog een
goede tweede met circa 15% van het
areaal. Toch loopt de belangstelling
hier de laatste jaren terug.
Thans wordt ongeveer 90% van de
spruiten machinaal geoogst. Voor het
machinaal oogsten moeten de rassen
naast een cilindrische spruitzetting
ook een goede stevigheid hebben, om
dat in een gewas met veel schuinhan-
gende of liggende planten de
plukprestatie sterk kan dalen. Een ci
lindrische spruitzetting is voor eenma
lige oogst zeer gewenst. De
aanbevolen rassen hebben bij de nor
maal geldende plantafstanden alleen
een cilindrische spruitzetting.
Een ander belangrijk punt voor de
machinale pluk is de zogenaamde
"standing ability". Een snel verslij
tend gewas heeft een te kort optimaal
oogsttrajekt, terwijl een ras met een
lange "standing ability" gedurende
een langere periode geplukt kan wor
den zonder kwalitatief minder te
worden.
Om een nog gelijkmatiger spruitzet
ting te verkrijgen is het vooral bij de
vroege en de middenvroege teelt ge
wenst om de planten vier tot acht we
ken, afhankelijk van het tijdstip, voor
de gewenste oogsttijd te toppen.
Na 1 januari kunnen zich bij eenma
lige pluk veel moeilijkheden voor
doen. De onderste spruiten kunnen
dan vrij veel "sleet" en vorstschade
gaan vertonen.
Soms kan door de vorst, zoals begin
1985 en 1986 gebeurd is, de totale
oogst verloren gaan. Om na de jaar
wisseling het risiko van kwaliteitsach
teruitgang en het vorstrisiko uit te
sluiten kan men spruiten aan de stam
bewaren. Hiertoe worden ontblader
de stammen bij -1°C in ijs bewaard
of bij 1°C in de zogenaamde CA-
bewaring. Dit is een bewaarmethode
met een verhoogd of konstant
C02-gehalte in de cel. Door voor Kerst
mis de stammen in de koelcel op te
slaan, kan men zelfs nog in maart sprui
ten afleveren van goede kwaliteit met
een relatief hoge produktie t.o.v. delate
rassen. De kostprijs voor deze be
waarmethode is echter zeer hoog. Dit
rassenbericht, waarin tevens een over
zicht van de beschrijvingen per ras is
opgenomen, is verkrijgbaar bij het
PAGV te Lelystad.
17
