Weefselkweek, een
blik in de toekomst
Alleen driehoekige steenwol
bij goede ligging en afwatering
Planten als inspiratie
Bloemkoolareaal
Zeeland
uitgebreid
Weefselkweektechnieken kunnen voor de tuinbouw van nog grotere
betekenis worden dan nu reeds het geval is. Dit geldt zowel voor de
produktie en bewaring van kwalitatief hoogwaardig uitgangsmateri
aal als voor de vegetatieve vermeerdering daarvan. De toepassing van
deze technieken staat nog maar aan het begin. Bij een verdere ont
wikkeling en toepassing kan het Centraal Onderzoeklaboratorium
Weefselkweek Tuinbouwgewassen (COWT) te Lisse voor het tuin
bouwbedrijfsleven een belangrijke rol gaan spelen.
Vermeerdering van spruit kool middels weefselkweek.
Toepassing van weefselkweek heeft
in de laatste 10 jaren vooral in de
tuinbouw een grote opgang ge
maakt. In dit artikel zal aandacht
worden besteed aan een aantal mo
gelijkheden die weefselkweektech
nieken aan de tuinbouw kunnen bie
den in de nabije en verdere toekomst
en aan de rol die het COWT kan spe
len bij het realiseren van die moge
lijkheden.
'Snelle vegetatieve vermeerdering
In 1985 werden door het Nederland
se bedrijfsleven 36 miljoen planten
in vitro geproduceerd, terwijl de
produktie in 1980, bij het begin van
de registraties, 'slechts' 7 miljoen
planten bedroeg. Deze sterke toena
me in de vraag naar en de produktie
van weefselkweekplanten wordt be
grijpelijk wanneer we een aantal mo
gelijke voordelen van deze produk-
tiewijze eens nader bezien.
Van sommige gewassen kunnen nu
snel(ler) partijen worden opge
bouwd, die daardoor eerder op de
markt kunnen worden gebracht. De
ze ontwikkeling zal vaak een stimu
lans zijn voor de veredelingsinspan-
ningen in een gewas: er kan snel(ler)
worden ingespeeld op een verander
de marktsituatie.
Gewassen die traditioneel door mid
del van zaad worden vermeerderd,
kunnen voortaan mogelijk vegeta
tief worden vermeerderd. In veel ge
vallen zal dit de homogeniteit van
het produkt ten goede komen.
De hoeveelheid uitgangsmateriaal
die voor de vermeerdering moet
worden aangehouden, kan worden
verminderd. Daardoor is minder
(kas)ruimte, arbeid, etc. nodig. Bo
vendien kan het uitgangsmateriaal
nog scherper worden geselekteerd op
gewenste eigenschappen.
Vermeerdering door weefselkweek
kan in principe jaarrond plaats
vinden.
Tijdrovende en daardoor dure me
thoden zoals enten en oculeren kun
nen wellicht worden vervangen door
produktie in vitro van plantjes op ei
gen wortel.
Planten die via weefselkweek zijn
geproduceerd, bloeien soms eerder
dan het geval is bij op traditionele
wijze vermeerderde planten. Dit
vooralsnog onbegrepen verschijnsel
is o.a. waargenomen bij enkele
boomkwekerij- en bloembolge-
w assen.
Wanneer het produktiecijfer van 36
miljoen planten in 1985 nader wordt
geanalyseerd, blijkt dat 80% daar
van betrekking heeft op slechts en
kele gewassen, nl. gerbera, Nephro-
lepis, lelie en Saintpaulia. Dit wijst
erop, dat voor veel gewassen nog
geen efficiënte vermeerderingsproto
collen beschikbaar zijn.
Voor de nabije toekomst mag wor
den verwacht dat de produktie van
via weefselkweek vermeerderde
planten verder zal toenemen. Deze
toename zal voor een belangrijk deel
het gevolg zijn van een uitbreiding
van het aantal gewassen dat op deze
wijze wordt vermeerderd. Het on
derzoek in het COWT zal dan ook in
eerste instantie betrekking hebben
op het (verder) ontwikkelen van ver
meerderingsprotocollen voor een
groot aantal bloemisterij-,
boomkwekerij- en bloembolge-
wassen.
Verbetering kwaliteit uitgangsma
teriaal
Voor de teelt van een kwaliteitspro-
dukt is het beschikbaar zijn van ge
zond en kwalitatief hoogwaardig
uitgangsmateriaal een absolute
voorwaarde. In toenemende mate
zullen weefselkweektechnieken van
belang zijn of worden bij het verbe
teren van de kwaliteit van dat uit
gangsmateriaal.
14
Meristeemkultuur biedt een moge
lijkheid om virusvrije en/of bakte-
rievrije planten te verkrijgen. Hier
bij worden groeipunten van een zie
ke plant afgesneden en op een voe
dingsmedium opgekweekt tot een
volwaardige, veelal gezonde plant.
Met behulp van deze methode is in
de afgelopen decennia al een reeks
van ziektevrije planten verkregen
(anjer, aardappel, lelie, orchidee,
iris, Pelargonium, e.v.a.).
Bij een aantal gewassen (maar niet
bij alle) heeft dat geleid tot een frap
pante verbetering van opbrengst en
kwaliteit. In de nabije toekomst zal
deze techniek verder worden toege
past bij andere gewassen. Voor een
aantal van die gewassen zal dit kun
nen leiden tot een kwaliteitsverbete
ring, zeker wanneer dit gepaard gaat
met de ontwikkeling van toetsen
voor het aantonen van de betreffen-
De nieuwe aanplant van gerbera's
op steenwol in de Denarkas is*alweer
enkele maanden op weg, terwijl de
eerste teelt van gerbera's op steen
wol inmiddels het tweede jaar is in
gegaan. Daarbij kunnen we terug
zien op een zomer die best 'taai' ge
noemd mag worden. Alle reden voor
een terugblik en het opmaken van de
balans van de voorbije zomer.
De zomerproduktie van het één jaar
oude gewas is groot geweest, name
lijk negen bloemen per m2 in tien
weken tijd. Daarbij is wel gebleken
dat een grote aanvoer op de veiling
in de prijs zwaar heeft gedrukt.
De produktie was vrij gelijkmatig
over de kastypen verdeeld. Hieruit
kan wellicht worden afgeleid dat er
sprake is van lichtverzadiging:
ekstra licht wordt nauwelijks meer
benut, wanneer er eenmaal een der
gelijk hoge lichtintensiteit wordt ge
meten. We kunnen ons nu afvragen
wat het effekt van schermen is onder
dergelijke omstandigheden. De kwa
liteit was in alle afdelingen goed.
Nieuwe aanplant
De nieuwe aanplant van gerbera's
vond zowel op driehoekige matten
plaats als op vierkante steenwol. De
voordelen van driehoekige steenwol-
matten zouden zijn lagere materiaal
kosten, lagere plantkosten, minder
wortelbreuk, een breder beworte-
lingsoppervlak en een efficiënter
steenwolgebruik. Aan de onderkant
van de matten zat styromull.
De uitgroei in deze driehoekige mat
ten is niet zonder problemen verlo
pen. Dit is wellicht aan een aantal
problemen toe te schrijven. Aller
eerst werden in deze matten losse
planten uitgeplant. De wortels van
deze planten waren uitgespoeld. Het
plantgat werd daarbij aangevuld met
(wateropnemend) steenwolgranu-
laat. Deze werkwijze kent de risiko's
van te diep planten en wortelbreuk.
Het was wellicht beter geweest, wan
neer er gebruik was gemaakt van
planten in steenwolpluggen. Dit had
de plantkosten niet noemenswaardig
opgedreven. Nu echter, trad er blad
verbranding op, ondanks het feit dat
er 'klimaat gemaakt' werd door bo-
vendoor te regenen. Dit had tot ge
volg dat het gewas ongelijk weg-
groeide.
Dit slechte weggroeien had op zijn
beurt weer tot gevolg dat op plaat
sen, waar slecht groeiende planten
stonden teveel water werd gedrup
peld. Hierdoor ontstond op sommi
ge plaatsen wateroverlast, waardoor
de ziekteverwekkers en met de in
voering van kwaliteitsnormen.
Veredeling
Weefselkweek maakt vele toepassin
gen mogelijk. In de sfeer van de ver
edeling, zoals:
Embryokuituur. Hierbij worden
(onvolgroeide) embryo's op een voe
dingsbodem opgekweekt tot plan
ten. Deze techniek wordt met name
gebruikt om embryo's die dreigen af
te sterven in de moederplant, alsnog
de herstelmogelijkheden van deze
planten nog eens beperkt werden.
Ook de ongelijke ligging en de afwa
tering van de bedden gaven in dit op
zicht de nodige moeilijkheden. Werd
er aanvankelijk gesproken over 2%
uitval, momenteel kan beter over
12% uitval gesproken worden. Daar
komt dan nog bij dat de driehoekige
steenwolmatten een achterstand in
produktie hebben van tien bloemen
per m2, ten opzichte van de vierkan
te steenwol.
Reddingsoperatie
In de komende maanden zal getracht
worden de uitgevallen planten te ver
vangen en de afwateringsproblemen
op te lossen. Met deze reddingsope
ratie moet getracht worden een stuk
te laten uitgroeien. Daardoor kun
nen (veelal soort-) kruisingen wor
den gerealiseerd die in de natuur niet
tot stand kunnen komen, en ont
staan ruimere mogelijkheden voor
het inkruisen van gewenste eigen
schappen (bv. ziekteresistentie).
Een andere mogelijkheid is:
Mutatieveredeling. Het is algemeen
bekend dat met behulp van straling
of chemicaliën veranderingen kun
nen worden veroorzaakt in de gene
tische eigenschappen van cellen.
produktie veilig te stellen. Te hopen
is dat dit is te realiseren zonder al te
veel kosten te maken. De vochtpro-
blemen hopen we op te lossen door
hier en daar tempexplaatjes onder de
steenwolmatten te schuiven. Daar
mee komen de steenwolmatten wat
hoger en wat vlakker te liggen.
Tot slot kan ten aanzien van drie
hoekige steenwol nog het volgende
gezegd worden. De voordelen van
deze steen wol lijken op het eerste ge
zicht veelbelovend. Toch zal er ter
dege moeten worden stilgestaan bij
de lucht-water-verhouding in de
matten. Juist op dit punt is de drie
hoekige steenwol in het nadeel.
Doordat deze matten de grootste in
houd hebben waar de breedte het
grootst is (onderin de mat) zal de
Soms worden hiermee nuttige eigen
schappen verkregen. Mede dankzij
het werk van Dr. Broertjes van het
ITAL in Wageningen zijn hiervan
talloze voorbeelden bekend.
Anderzijds kunnen louter en alleen
door het toepassen van bepaalde
vormen van weefselkweek (bv. cal-
luskweek) planten worden verkre
gen, die andere eigenschappen bezit
ten dan de moederplant waaruit zij
zijn gevormd.
Het moge uit het bovenstaande dui
delijk zijn dat weefselkweektechnie
ken grote perspektieven bieden, met
name op wat langere termijn, voor
de veredeling.
De mogelijkheden om gewenste ei
genschappen (sneller) in te 'kruisen'
zullen toenemen. Uiteraard zal dit
de kwaliteit van het plantmateriaal
(ook van tuinbouwgewassen) ten
goede kunnen komen.
Bewaring van plantmateriaal
Het opslaan en bewaren van plant
materiaal in vitro biedt zeker ook
voor tuinbouwgewassen perspektie
ven. Deze methode biedt de moge
lijkheid op een kleine oppervlakte,
met een minimum aan arbeid en
zonder veel risiko op het optreden
van ziekten, waardevol uitgangsma
teriaal voor korte of langere termijn
in stand te houden.
door J. van Aartrijk, LBO Lisse, B.
Kunneman, L. Leffring en P. van de
Linde (COWT) Lisse en R. Pierik,
LH Wageningen
hoeveelheid vocht die de steenwol
kan vasthouden erg groot zijn. Im
mers, een relatief groot deel van de
steenwol kan tot de kapillaire zone
gerekend worden, dit is de zone die
zijn vochtgehalte op peil kan houden
door opzuigen van vocht van onder
af. Hierdoor zal het met lucht ge
vulde volume relatief klein zijn. De
ze matten zullen dan ook veel gevoe
liger zijn voor wateroverlast dan ge
wone matten.
Daarnaast zal het moeilijk zijn deze
matten uit te spoelen omdat ze meer
water vasthouden dan rechthoekige
matten. Dit gaat natuurlijk niet op
wanneer de rechthoekige matten een
grote breedte hebben, zoals de drie
hoekige matten. Het gebruik van
driehoekige matten zou daarom
slechts overwogen mogen worden,
wanneer men ervan overtuigd is dat
de ligging en de afwatering van de
matten voor 100% in orde zijn.
W. van de Torre
projektleider Denarkas
Vrijdag 31 oktober 1986
Graficus Jan Buytaert, uit Antwerpen stelt enkele
tientallen werken tentoon in het Arboretum te Kalmt-
hout. De keuze van deze plaats is niet toevallig, want
sinds enkele jaren werkt hij vooral met levende plan
ten als onderwerp, en gebruikt daarvoor uitsluitend
de techniek van de droge naald. Zijn werken zijn echte
'portretten' van de planten waarin hij nauwgezette,
minutieuze, haast wetenschappelijke correctheid van
de afbeelding op unieke wijze weet te combineren
met artistieke feeling, en decor, invalshoek en in vele
gevallen ook de wijze waarop de mogelijkheid om in
kleur te drukken werd gebruikt, de werken tot prachti
ge, sfeervolle prenten maken. Zijn werken zijn nog tot
en met 15 november te zien.
Het bloemkoolareaal in ons land is
van 2294 ha. in 1985 toegenomen tot
2460 ha. dit jaar. Deze uitbreiding
deed zich vooral voor in Zeeland en
Flevoland. Dit meldt het PGF.
Deze areaalstoename zorgde samen
met de goede weersomstandigheden
afgelopen maanden voor een grote
aanvoer en teleurstellende prijzen.
T.o.v. vorig jaar lag het prijsniveau
30% lager, waardoor de totale om
zet sterk is gedaald. Bij een 9% gro
tere aanvoer is de veilingomzet ge
daald van 48 miljoen in 1985 tot 38
miljoen gulden in 1986.
Ander kleurtje
Naast de bekende witte bloemkool
zijn er de laatste jaren ook groene
variëteiten aangevoerd op de veilin
gen. In september van dit jaar werd
er voor het eerst rode bloemkool ge
veild. Vorig jaar werd het areaal
groene bloemkool op 4 ha. geschat.
Dit jaar zou het al om 20 ha. gaan.
Hiervan is 30% aangeplant met het
ras Romanesco; groene "torentjes"
bloemkool. Vorig jaar was dat nog
maar 10% van het "groene" areaal.
De groene bloemkool brengt gemid
deld een hogere prijs op dan de ge
wone witte. Hierdoor wordt de ko
mende jaren een uitbreiding van het
areaal verwacht. Een al te sterke uit
breiding is nog niet mogelijk, omdat
er niet voldoende zaad voorradig is.