Weefselkweek, een blik in de toekomst Alleen driehoekige steenwol bij goede ligging en afwatering Planten als inspiratie Bloemkoolareaal Zeeland uitgebreid Weefselkweektechnieken kunnen voor de tuinbouw van nog grotere betekenis worden dan nu reeds het geval is. Dit geldt zowel voor de produktie en bewaring van kwalitatief hoogwaardig uitgangsmateri aal als voor de vegetatieve vermeerdering daarvan. De toepassing van deze technieken staat nog maar aan het begin. Bij een verdere ont wikkeling en toepassing kan het Centraal Onderzoeklaboratorium Weefselkweek Tuinbouwgewassen (COWT) te Lisse voor het tuin bouwbedrijfsleven een belangrijke rol gaan spelen. Vermeerdering van spruit kool middels weefselkweek. Toepassing van weefselkweek heeft in de laatste 10 jaren vooral in de tuinbouw een grote opgang ge maakt. In dit artikel zal aandacht worden besteed aan een aantal mo gelijkheden die weefselkweektech nieken aan de tuinbouw kunnen bie den in de nabije en verdere toekomst en aan de rol die het COWT kan spe len bij het realiseren van die moge lijkheden. 'Snelle vegetatieve vermeerdering In 1985 werden door het Nederland se bedrijfsleven 36 miljoen planten in vitro geproduceerd, terwijl de produktie in 1980, bij het begin van de registraties, 'slechts' 7 miljoen planten bedroeg. Deze sterke toena me in de vraag naar en de produktie van weefselkweekplanten wordt be grijpelijk wanneer we een aantal mo gelijke voordelen van deze produk- tiewijze eens nader bezien. Van sommige gewassen kunnen nu snel(ler) partijen worden opge bouwd, die daardoor eerder op de markt kunnen worden gebracht. De ze ontwikkeling zal vaak een stimu lans zijn voor de veredelingsinspan- ningen in een gewas: er kan snel(ler) worden ingespeeld op een verander de marktsituatie. Gewassen die traditioneel door mid del van zaad worden vermeerderd, kunnen voortaan mogelijk vegeta tief worden vermeerderd. In veel ge vallen zal dit de homogeniteit van het produkt ten goede komen. De hoeveelheid uitgangsmateriaal die voor de vermeerdering moet worden aangehouden, kan worden verminderd. Daardoor is minder (kas)ruimte, arbeid, etc. nodig. Bo vendien kan het uitgangsmateriaal nog scherper worden geselekteerd op gewenste eigenschappen. Vermeerdering door weefselkweek kan in principe jaarrond plaats vinden. Tijdrovende en daardoor dure me thoden zoals enten en oculeren kun nen wellicht worden vervangen door produktie in vitro van plantjes op ei gen wortel. Planten die via weefselkweek zijn geproduceerd, bloeien soms eerder dan het geval is bij op traditionele wijze vermeerderde planten. Dit vooralsnog onbegrepen verschijnsel is o.a. waargenomen bij enkele boomkwekerij- en bloembolge- w assen. Wanneer het produktiecijfer van 36 miljoen planten in 1985 nader wordt geanalyseerd, blijkt dat 80% daar van betrekking heeft op slechts en kele gewassen, nl. gerbera, Nephro- lepis, lelie en Saintpaulia. Dit wijst erop, dat voor veel gewassen nog geen efficiënte vermeerderingsproto collen beschikbaar zijn. Voor de nabije toekomst mag wor den verwacht dat de produktie van via weefselkweek vermeerderde planten verder zal toenemen. Deze toename zal voor een belangrijk deel het gevolg zijn van een uitbreiding van het aantal gewassen dat op deze wijze wordt vermeerderd. Het on derzoek in het COWT zal dan ook in eerste instantie betrekking hebben op het (verder) ontwikkelen van ver meerderingsprotocollen voor een groot aantal bloemisterij-, boomkwekerij- en bloembolge- wassen. Verbetering kwaliteit uitgangsma teriaal Voor de teelt van een kwaliteitspro- dukt is het beschikbaar zijn van ge zond en kwalitatief hoogwaardig uitgangsmateriaal een absolute voorwaarde. In toenemende mate zullen weefselkweektechnieken van belang zijn of worden bij het verbe teren van de kwaliteit van dat uit gangsmateriaal. 14 Meristeemkultuur biedt een moge lijkheid om virusvrije en/of bakte- rievrije planten te verkrijgen. Hier bij worden groeipunten van een zie ke plant afgesneden en op een voe dingsmedium opgekweekt tot een volwaardige, veelal gezonde plant. Met behulp van deze methode is in de afgelopen decennia al een reeks van ziektevrije planten verkregen (anjer, aardappel, lelie, orchidee, iris, Pelargonium, e.v.a.). Bij een aantal gewassen (maar niet bij alle) heeft dat geleid tot een frap pante verbetering van opbrengst en kwaliteit. In de nabije toekomst zal deze techniek verder worden toege past bij andere gewassen. Voor een aantal van die gewassen zal dit kun nen leiden tot een kwaliteitsverbete ring, zeker wanneer dit gepaard gaat met de ontwikkeling van toetsen voor het aantonen van de betreffen- De nieuwe aanplant van gerbera's op steenwol in de Denarkas is*alweer enkele maanden op weg, terwijl de eerste teelt van gerbera's op steen wol inmiddels het tweede jaar is in gegaan. Daarbij kunnen we terug zien op een zomer die best 'taai' ge noemd mag worden. Alle reden voor een terugblik en het opmaken van de balans van de voorbije zomer. De zomerproduktie van het één jaar oude gewas is groot geweest, name lijk negen bloemen per m2 in tien weken tijd. Daarbij is wel gebleken dat een grote aanvoer op de veiling in de prijs zwaar heeft gedrukt. De produktie was vrij gelijkmatig over de kastypen verdeeld. Hieruit kan wellicht worden afgeleid dat er sprake is van lichtverzadiging: ekstra licht wordt nauwelijks meer benut, wanneer er eenmaal een der gelijk hoge lichtintensiteit wordt ge meten. We kunnen ons nu afvragen wat het effekt van schermen is onder dergelijke omstandigheden. De kwa liteit was in alle afdelingen goed. Nieuwe aanplant De nieuwe aanplant van gerbera's vond zowel op driehoekige matten plaats als op vierkante steenwol. De voordelen van driehoekige steenwol- matten zouden zijn lagere materiaal kosten, lagere plantkosten, minder wortelbreuk, een breder beworte- lingsoppervlak en een efficiënter steenwolgebruik. Aan de onderkant van de matten zat styromull. De uitgroei in deze driehoekige mat ten is niet zonder problemen verlo pen. Dit is wellicht aan een aantal problemen toe te schrijven. Aller eerst werden in deze matten losse planten uitgeplant. De wortels van deze planten waren uitgespoeld. Het plantgat werd daarbij aangevuld met (wateropnemend) steenwolgranu- laat. Deze werkwijze kent de risiko's van te diep planten en wortelbreuk. Het was wellicht beter geweest, wan neer er gebruik was gemaakt van planten in steenwolpluggen. Dit had de plantkosten niet noemenswaardig opgedreven. Nu echter, trad er blad verbranding op, ondanks het feit dat er 'klimaat gemaakt' werd door bo- vendoor te regenen. Dit had tot ge volg dat het gewas ongelijk weg- groeide. Dit slechte weggroeien had op zijn beurt weer tot gevolg dat op plaat sen, waar slecht groeiende planten stonden teveel water werd gedrup peld. Hierdoor ontstond op sommi ge plaatsen wateroverlast, waardoor de ziekteverwekkers en met de in voering van kwaliteitsnormen. Veredeling Weefselkweek maakt vele toepassin gen mogelijk. In de sfeer van de ver edeling, zoals: Embryokuituur. Hierbij worden (onvolgroeide) embryo's op een voe dingsbodem opgekweekt tot plan ten. Deze techniek wordt met name gebruikt om embryo's die dreigen af te sterven in de moederplant, alsnog de herstelmogelijkheden van deze planten nog eens beperkt werden. Ook de ongelijke ligging en de afwa tering van de bedden gaven in dit op zicht de nodige moeilijkheden. Werd er aanvankelijk gesproken over 2% uitval, momenteel kan beter over 12% uitval gesproken worden. Daar komt dan nog bij dat de driehoekige steenwolmatten een achterstand in produktie hebben van tien bloemen per m2, ten opzichte van de vierkan te steenwol. Reddingsoperatie In de komende maanden zal getracht worden de uitgevallen planten te ver vangen en de afwateringsproblemen op te lossen. Met deze reddingsope ratie moet getracht worden een stuk te laten uitgroeien. Daardoor kun nen (veelal soort-) kruisingen wor den gerealiseerd die in de natuur niet tot stand kunnen komen, en ont staan ruimere mogelijkheden voor het inkruisen van gewenste eigen schappen (bv. ziekteresistentie). Een andere mogelijkheid is: Mutatieveredeling. Het is algemeen bekend dat met behulp van straling of chemicaliën veranderingen kun nen worden veroorzaakt in de gene tische eigenschappen van cellen. produktie veilig te stellen. Te hopen is dat dit is te realiseren zonder al te veel kosten te maken. De vochtpro- blemen hopen we op te lossen door hier en daar tempexplaatjes onder de steenwolmatten te schuiven. Daar mee komen de steenwolmatten wat hoger en wat vlakker te liggen. Tot slot kan ten aanzien van drie hoekige steenwol nog het volgende gezegd worden. De voordelen van deze steen wol lijken op het eerste ge zicht veelbelovend. Toch zal er ter dege moeten worden stilgestaan bij de lucht-water-verhouding in de matten. Juist op dit punt is de drie hoekige steenwol in het nadeel. Doordat deze matten de grootste in houd hebben waar de breedte het grootst is (onderin de mat) zal de Soms worden hiermee nuttige eigen schappen verkregen. Mede dankzij het werk van Dr. Broertjes van het ITAL in Wageningen zijn hiervan talloze voorbeelden bekend. Anderzijds kunnen louter en alleen door het toepassen van bepaalde vormen van weefselkweek (bv. cal- luskweek) planten worden verkre gen, die andere eigenschappen bezit ten dan de moederplant waaruit zij zijn gevormd. Het moge uit het bovenstaande dui delijk zijn dat weefselkweektechnie ken grote perspektieven bieden, met name op wat langere termijn, voor de veredeling. De mogelijkheden om gewenste ei genschappen (sneller) in te 'kruisen' zullen toenemen. Uiteraard zal dit de kwaliteit van het plantmateriaal (ook van tuinbouwgewassen) ten goede kunnen komen. Bewaring van plantmateriaal Het opslaan en bewaren van plant materiaal in vitro biedt zeker ook voor tuinbouwgewassen perspektie ven. Deze methode biedt de moge lijkheid op een kleine oppervlakte, met een minimum aan arbeid en zonder veel risiko op het optreden van ziekten, waardevol uitgangsma teriaal voor korte of langere termijn in stand te houden. door J. van Aartrijk, LBO Lisse, B. Kunneman, L. Leffring en P. van de Linde (COWT) Lisse en R. Pierik, LH Wageningen hoeveelheid vocht die de steenwol kan vasthouden erg groot zijn. Im mers, een relatief groot deel van de steenwol kan tot de kapillaire zone gerekend worden, dit is de zone die zijn vochtgehalte op peil kan houden door opzuigen van vocht van onder af. Hierdoor zal het met lucht ge vulde volume relatief klein zijn. De ze matten zullen dan ook veel gevoe liger zijn voor wateroverlast dan ge wone matten. Daarnaast zal het moeilijk zijn deze matten uit te spoelen omdat ze meer water vasthouden dan rechthoekige matten. Dit gaat natuurlijk niet op wanneer de rechthoekige matten een grote breedte hebben, zoals de drie hoekige matten. Het gebruik van driehoekige matten zou daarom slechts overwogen mogen worden, wanneer men ervan overtuigd is dat de ligging en de afwatering van de matten voor 100% in orde zijn. W. van de Torre projektleider Denarkas Vrijdag 31 oktober 1986 Graficus Jan Buytaert, uit Antwerpen stelt enkele tientallen werken tentoon in het Arboretum te Kalmt- hout. De keuze van deze plaats is niet toevallig, want sinds enkele jaren werkt hij vooral met levende plan ten als onderwerp, en gebruikt daarvoor uitsluitend de techniek van de droge naald. Zijn werken zijn echte 'portretten' van de planten waarin hij nauwgezette, minutieuze, haast wetenschappelijke correctheid van de afbeelding op unieke wijze weet te combineren met artistieke feeling, en decor, invalshoek en in vele gevallen ook de wijze waarop de mogelijkheid om in kleur te drukken werd gebruikt, de werken tot prachti ge, sfeervolle prenten maken. Zijn werken zijn nog tot en met 15 november te zien. Het bloemkoolareaal in ons land is van 2294 ha. in 1985 toegenomen tot 2460 ha. dit jaar. Deze uitbreiding deed zich vooral voor in Zeeland en Flevoland. Dit meldt het PGF. Deze areaalstoename zorgde samen met de goede weersomstandigheden afgelopen maanden voor een grote aanvoer en teleurstellende prijzen. T.o.v. vorig jaar lag het prijsniveau 30% lager, waardoor de totale om zet sterk is gedaald. Bij een 9% gro tere aanvoer is de veilingomzet ge daald van 48 miljoen in 1985 tot 38 miljoen gulden in 1986. Ander kleurtje Naast de bekende witte bloemkool zijn er de laatste jaren ook groene variëteiten aangevoerd op de veilin gen. In september van dit jaar werd er voor het eerst rode bloemkool ge veild. Vorig jaar werd het areaal groene bloemkool op 4 ha. geschat. Dit jaar zou het al om 20 ha. gaan. Hiervan is 30% aangeplant met het ras Romanesco; groene "torentjes" bloemkool. Vorig jaar was dat nog maar 10% van het "groene" areaal. De groene bloemkool brengt gemid deld een hogere prijs op dan de ge wone witte. Hierdoor wordt de ko mende jaren een uitbreiding van het areaal verwacht. Een al te sterke uit breiding is nog niet mogelijk, omdat er niet voldoende zaad voorradig is.

Krantenbank Zeeland

Zeeuwsch landbouwblad ... ZLM land- en tuinbouwblad | 1986 | | pagina 14