Bram Wouters uit Vrouwenpolder:
Trekdierenprojekt vult belangrijk
veehouderijprojekt goed aan
Meer evenwicht tussen rijk en
arm en grotere toepassing nieuwe
technologie
Resultaat
Witte motor
Olifantsgras
3 ZLO-ZAJK projekt
Trekkracht voor Kenya
TREKKRACHT
VOOR KENYA
Realisme
Overschotten
Voorstellen Wereldzuivelkongres:
Bram Wouters, zoon van een
Walcherse melkveehouder en in
Wageningen afgestudeerd in tro
pische veehouderij werkt sinds
1980 in Kenya. Hij is een van de
Nederlanders die zijn ingezet in
een melkveehouderijprojekt
waarbij het systeem van 'zero-
grazing' (volledige stalvoedering)
wordt geïntroduceerd. In zijn
werk is hij ook in aanraking ge
komen met het projekt 'Trek
kracht voor Kenya', dat door de
gezamenlijke Zeeuwse landbou
worganisaties en het ZAJK
wordt ondersteund. Reden ge
noeg om hem tijdens zijn verlof
in Nederland eens op te zoeken
voor een nader gesprek.
de voederkwaliteit verloopt in de
loop van het groeiseizoen. Deze ge
gevens zijn belangrijk omdat we in
de voorlichting naar de boeren toe
een bedrijfsplan maken met cijfer
matige gegevens over veebezetting
en dergelijke.
Olifantsgras is een plant die gestekt
en op rijen gezet wordt. Het vormt
grote pollen waartussen gewied kan
worden. In het wild wordt het wel 4
tot 5 meter hoog (vandaar de naam)
en het verhout op den duur. Op de
aangelegde percelen wordt ongeveer
6 weken na het begin van de regen
tijd een eerste snede met een groot
kapmes geoogst. Het is dan 75 centi
meter tot één meter hoog.
'We werken met het hele projekt in
7 distrikten. In elk distrikt wordt
door gemiddeld 15 boeren, in sa
menwerking met de voorlichters een
bedrijfsekonomische boekhouding
bijgehouden. Dat geeft een inzicht in
de rentabiliteit van het door het pro
jekt ontwikkelde systeem in de prak
tijk. Het gaat hierbij om normale
kleine bedrijfjes met 2 of 3 koeien en
3 tot 10 acras (gemete) land. Gemid
deld zitten deze boeren rond 2500 li
ter melk per koe, met een enkele uit
schieter tot 5000 liter aan toe. Ze
hebben daarbij gewoon zwartbont
melkvee en enkele Engelse rassen zo
als de Jersey's'.
Nederland Zuivelland. Een klein
kikkerlandje met een melkplas die
zich moeilijker laat indammen dan
het woelige water van zeearmen.
Melk, dé brandstof voor de nog niet
zo lang geleden ontdekte witte
motor.
Ook in Kenya staat de witte motor in
het centrum van de belangstelling.
Een sterke geruchtenstroom heeft
het produkt echter in een vreemd
daglicht geplaatst. Melk zou (toege
voegde) anti-konseptiestoffen bevat
ten. In een land waarin elke vrouw
een gezegende kinderschare van acht
kinderen (gemiddeld) grootbrengt èn
een land waarin de president Arap
Moi populariteit tracht te verwerven
met schoolmelkakties genoeg stof
voor wilde spekulaties.
Toch heeft deze affaire de waarde
ring van de Kenyanen voor het pro
dukt melk niet aangetast, aldus
Bram Wouters. De ontwikkeling van
de melkveehouderij staat dan ook
nog steeds hoog in het vaandel van
de Kenyaanse overheid. Een deel
van de fondsen uit de portefeuille
van Minister Piet Bukman voor het
land Kenya wordt dan ook besteed
aan een vrij omvangrijk 'Dairy De
velopment Project' (melkvee ont-
wikkelingsprojekt). Dit 'DDP'-
projekt is een voorlichtingsprojekt
om de veehouderij van met name
kleine boeren te verbeteren.
Bram Wouters: 'Vooral in de poten
tieel betere gebieden, waar juist ook
de bevolking in gekonsentreerd, is er
sprake van schaarste aan grond.
Traditioneel loopt het melkvee op
natuurlijk grasland. Door overbe-
grazing en zwak management is dat
geen vetpot. In de aanvangsperiode
van het projekt is gekeken welk
systeem van melkveehouderij het
best zou passen bij de kleine boeren.
Een beweidingssysteem viel snel uit
vanwege problemen met overbewei-
ding, aanleg van verbeterd grasland
en het management wat het vraagt.
In een aantal dichtbevolkte gebieden
werd al stalvoedering met een spe
ciale grassoort - olifantsgras - toege
past. Het projekt heeft zich erop
toegelegd dit systeem van 'zerogra-
zing' te verbeteren door middel van
het ontwikkelen van een eenvoudig
stalletje (een soort ligboxstal), het
verbeteren van de kalveropfok, de
veevoeding, de vruchtbaarheid van
het vee en het verbouwen van met
name olifantsgras en vlinderbloemi
gen. In feite ben ik aangesteld om
bepaalde aspekten en praktijkpro
blemen van dit systeem verder te on
derzoeken en te ontwikkelen.
Eén van de schakels heeft bijvoor
beeld betrekking op de mesthuishou-
ding; hoe kan de in dit systeem be
schikbaar gekomen stalmest weer zo
goed mogelijk benut worden om uit
putting van de grond te
voorkomen'.
'Een ander punt heeft betrekking op
de teelt van olifantsgras. Hierbij
wordt bekeken hoe de opbrengst en
Vrijdag 17 oktober 1986
Vervoer van olifantsgras met de ezelkar
Bij een goed management (vooral
een goede bemesting) en een goede
regenval zijn onder praktijkomstan
digheden produkties mogelijk van
25 tot 30 ton droge stof per jaar. Na
het afsnijden wordt het nog verder
gehakseld of gekort met een kortmo-
len of een kortmes. Een voordeel
van dit olifantsgras is verder dat het
goed droogteresistent is. Ondanks
deze resistentie is het duidelijk dat
de groei gering is in een lange perio
de van droogte. Daarom zijn we nu
ook bezig om te onderzoeken hoe we
het in de natte periode geoogste gras
op een eenvoudige manier kunnen
konserveren om de droogteperiode
te overbruggen. In het kustdistrikt
wordt vanwege de lange droge tijd -
waarin niets groeit - olifantsgras in
gekuild. Het gras wordt afgedekt
met plastik en grond. Daarbij is
vooral het hakselen van grotere hoe
veelheden een probleem omdat het
met de hand moet gebeuren. Daar
om proberen we nu een manier van
inkuilen te onderzoeken zonder dat
hakselen nodig is'.
Veel ontwikkelingsprojekten smoren
na" een bepaalde tijd deels of geheel
door tal van ^redenen: verkeerde op
zet, gebrek aan medewerking of aan
middelen, gebrek aan een redelijke
infra-struktuur, gebrek aan dit of
gebrek aan dat.
Is het Nederlandse ontwikkelingssa-
menwerkingsgeld-voor het Dairy De
velopment Project weggegooid geld?
Bram Wouters vindt van niet: 'Na 5
jaar zijn nu in de verschillende dis
trikten 2000 boeren direkt bij het
projekt betrokken. Dat wil zeggen
dat er begeleiding is van onze voor
lichters bij het stalvoedersysteem.
Deze boeren hebben daarnaast een
uitstralingseffekt op hun omgeving;
kollega boeren die niet direkt kon-
takt hebben met de voorlichters zijn
ook het zero-systeem of onderdelen
daarvan gaan toepassen^ omdat ze
zien dat het bij hun buurman goed
werkt'.
Het door de Zeeuwse landbouwor-
Informatiefolder Projekt
Trekkracht voor Kenya
Onlangs is een informatiefolder
verschenen over het ontwikke-
lingssamenwerkingsprojekt
'Trekkracht voor Kenya' dat
door de drie Zeeuwse landbouw
organisaties en het ZAJK
wordt ondersteund.
Deze folder geeft informatie over
het land Kenya als ontwikke
lingsland, de situatie van de land-
bouwsektor en het projekt voor
de ontwikkeling van dierlijke
trekkracht zelf.
Geïnteresseerden kunnen deze
folder bestellen bij hun eigen
standsorganisatie of bij het
Zeeuws Agrarisch Jongeren Kon-
takt (Grote Markt 28, 4461 AJ
Goes).
Momenteel wordt gewerkt aan de
afronding van een diaserie over
dit projekt. Deze is beschikbaar
ontwikkelingssamenwerking
zeeuwse landbouworganisaties
ZLM CBTB NCB ZAJK
REK 3205-02-635 RABOBANK GOES
voor vertoning op kring- of afde
lingsvergaderingen. Voor nadere
informatie kunt u eveneens te
recht bij het ZAJK en bij Ad
Phernambucq, tel. 01195 - 248.
ganisaties ondersteunde projekt
voor de ontwikkeling van osse- en
ezeltraktie is ook bij Bram Wouters
bekend. Het vult zelfs hun eigen
projekt aan. 'Bij direkte stalvoede
ring heb je meteen te maken met het
transport van olifantsgras en water
naar de stal toe. Op het station in
Naivasha waar ik werk hebben we al
enige tijd de beschikking over een
ezelkar kompleet met ezel en tuig zo
als dat ontwikkeld is door het pro
jekt voor dierlijke trekkracht. Bij
een van de proeven vervoerden we
elke morgen met de ezelkar het af
gesneden olifantsgras naar de stal.
Heen en weer ongeveer één kilome
ter. Zo konden we 1,5 ton gras ver
voeren in enkele vrachtjes. Het is erg
bedrijfszeker gebleken. Er staan hier
op het station 4 trekkers, maar die
staan meestal stil.
In het kustdistrikt zijn er al verschil
lende boeren die ook over een ezel
kar beschikken en ook met ezels
ploegen. Eén van de deelnemers aan
de tuigenmakerskursus van het pro
jekt voor dierlijke trekkracht is daar
inmiddels vrij aktief met het maken
van tuig voor kollega-boeren. In een
ander distrikt worden ezels met na
me gebruikt voor het water
transport. Ze halen water uit de ri
vier en brengen het naar de hoger op
de heuvels gelegen stallen'.
Het trekdierprojekt kan het melk
veehouderijprojekt nog verder aan
vullen. Bram Wouters heeft ook wel
plannen in die richting: 'Met de ezel
aanspanning kan er ook gewied
worden tussen de rijen olifantsgras.
Ook het ploegen en de grondbewer
king van de nieuw in te planten per
celen behoort tot de mogelijkheden.
We zijn er nog niet aan toe gekomen
om het ook uit te voeren, maar ik zie
het wel zitten om het eens uit te
proberen'.
Volgens Bram Wouters is dierlijke
traktie ook nog steeds interessant
voor grotere bedrijven: 'Rond het
meer van Naivasha zijn veel grote,
van oorsprong europees geleide be
drijven die nog steeds, of weer, met
ossen werken. Blijkbaar is het goed
koper en meer bedrijfszeker dan het
werken met trekkers.
Zoals zo veel 'Wageningers' heeft
ook Bram Wouters in zijn studietijd
en tijdens een stage in Colombia veel
idealisme opgebouwd voor het wer
ken in ontwikkelingslanden. Na 6
jaar werken in de tropen is daar een
belangrijk stuk realisme bij, en deels
ook voor in de plaats gekomen: 'Je
moet je er op instellen dat het resul
taat van je werk wel eens mager kan
zijn'.
Wat Bram Wouters blijvend aan
spreekt is de uitdaging en het pio
nierswerk: 'Kijk, als je in Nederland
in het onderzoek zit, dan is een be
reikt resultaat van een paar procent
Bram Wouters tussen het
olifantsgras
inkomensverbetering al erg
geslaagd. In dit soort werk in Kenya
zie je wel dat soms door niet al te
grote ingrepen een inkomensverbete
ring van 25°7o of meer tot stand kan
komen. Dat zijn natuurlijk belang
rijke verschillen. In ons projekt zie
je dat toch kleine boeren met een in
komen van helemaal niks langzaam
toegroeien naar middeninkomens'.
Aan het eind van het gesprek komen
we nog even terug op de zuivelover-
schotten in ons eigen land. In som
mige ontwikkelingslanden worden
kleine boeren soms sterk ontmoe
digd om hun melkproduktie verder
te ontwikkelen als gevolg van goed
kope (gesubsidiëerde) import van
onder meer Nederlandse melk
poeder.
Bram Wouters hierover: 'In Kenya
is dit aardig geregeld. Het land is on
geveer zelfvoorzienend voor melk.
Er wordt alleen geïmporteerd als er,
door droogte bijvoorbeeld, een te
kort optreedt. De import van melk
poeder verloopt dan via de overheid.
Deze biedt in periodes van een tekort
aan melkaanvoer bij de fabrieken de
melkpoeder aan voor dezelfde prijs
die ook de kleine boeren normaal
voor hun melk ontvangen. Dit
systeem werkt redelijk. In ieder ge
val blijft het bij het huidige prijsbe
leid voor de kleine boeren aantrek
kelijk om de melkproduktie verder
te ontwikkelen'.
Toch aardig dat ezels hieraan ook
een bijdrage kunnen leveren.
Ad Phermanbucq
oktober 1986
Om zich in de toekomst staande te
houden zal de zuivelbedrijfstak we
reldwijd tot een aantal maatregelen
moeten komen. Allereerst zal de
groeiende kloof tussen vraag en aan
bod geslecht moeten worden, onder
andere via een wereldzuivelovereen-
komst, een beperking van de produk:
tie in de rijke landen en steun aan de
derde wereld. Daarnaast zal de zuivel
in moeten spelen op de technologische
vooruitgang in de voedselindustrie.
Melk kan dan een nieuwe dimensie
krijgen door gebruik als bron van in
grediënten voor andere voedingsmid
delen. Deze voorstellen zijn gedaan
aan het eind van het XXII Wereldzui
velkongres dat van 29 september - 3
oktober 1986 in Den Haag werd ge
houden.
Ruim 1000 deskundigen uit 40 landen
waren hierbij aanwezig.
Het oplossen van de problematiek
van de overschotten in de rijke lan
den is des te dringender daar de tech
nologische vooruitgang tot een
drastische vergroting van de melkpro
duktie in deze landen leidt. Volgens
de deelnemers aan het zuivelkongres
moet deze technologische vooruitgang
vooral gebruikt worden om de kosten
te verlagen. De totale produktie zou
daarentegen beperkt moeten worden.
De belangrijkste uitdaging is de er
kenning dat de zuivelindustrie een on
derdeel is geworden van de
voedingsmiddelenindustrie. Dit bete
kent dat de vele voedingsstoffen in
melk door nieuwe processen geïso
leerd en verfijnd kunnen worden en
vervolgens als nieuwe grondstoffen
voor de voedingsindustrie verkocht.
15
