Tulpenmania öf Tulpenwindhandel
Voor één bloembol werd vroeger
wel 5000,- betaald!
Schaars
Tulpenwoede
Bloeispreiding van
bolgewassen
Normale bloei:
Vervroegde bloei:
Zeer vroege bloei:
Late bloei:
Geprogrammeerde bloei:
De lente begint in Bovenkarspel
Afkomstig uit de steppen en
hoogvlakten van Midden-Azië,
van waaruit de bloembol in Per-
zië en Turkije terecht kwam, trok
zij de aandacht in West-Europa.
Op één van zijn reizen kreeg de
Oostenrijkse Ambassadeur in
Turkije in het jaar 1554 bloemen
aangeboden, die hij niet kende.
Deze werden "tulipan" genoemd.
De bollen van deze bloem liet hij
vervolgens aan het Hof in Wenen
bezorgen. Maximiliaan II ver
trouwde de bollen toe aan de be
heerder van de tuin, Claudius
Clusius, die in 1592 werd be
noemd tot direkteur van de Hor
tus Botanicus van de Leidse Uni
versiteit. Behalve kruiden
kweekte Clusius ook tulpen en
andere bolbloemen in de tuin.
Bollen en zaden werden door
hem verkocht en geruild met an
dere geleerden. Deze Oostenrijk
se botanist introduceerde de
bloembollen in de 16e eeuw in
Holland en Vlaanderen.
De bolgewassen waren in die tijd
uitzonderlijk schaars. Lang niet
iedereen kon zich het bezit van
enkele veroorloven. In het begin
van de 17e eeuw werden de
bloembollen echter verspreid on
der apothekers, omdat aan de
gewassen geneeskrachtige wer
king werd toegeschreven. De
apothekers legden voorraden aan
en vormden daardoor aankno
pingspunten voor de handel, die
langzamerhand op gang begon te
komen.
Rond 1635 deed zich de tulpen
mania of tulpenwoede voor. Van
handelsobjekt werd de bol een
beleggingsobjekt. Welgestelden
in die tijd waren trots enkele tul
pen te tonen aan hun vrienden.
De grote vraag en het toch nog
vrij schaarse aanbod dreef de
prijzen op tot gigantische hoog
ten. Historische dokumenten
spreken zelfs over het vertwintig-
voudigen van de prijs. Prijzen van
5.000,- per bloembol vorm
den geen uitzondering. Bekend is
zelfs een transaktie, waarbij voor
een bol in natura werd betaald:
twee ladingen graan, twee ladin
gen rogge, vier vette ossen, acht
vette varkens, twaalf vette scha
pen, 5.000 liter wijn, 35 liter bier,
1.500 kilo boter, 500 kilo kaas,
een bed, een zilveren beker en
een pak van lakense stof.
Begin 1637 kenterde het tij ech
ter. De markt stortte in elkaar.
Velen bleven ontredderd en be
rooid achter. Het vak heeft er al
les aan gedaan om deze wind
handel te voorkomen. De tulpen
woede liet tal van stillevens na.
Wie een tulp in zijn bezit had, liet
deze "kostbaarheid" vereeuwi
gen.
De groei en bloei van een bolge
was verloopt in een aantal fasen.
Wanneer wij de groei van nieuwe
bollen gemakshalve buiten be
schouwing laten, kunnen wij
ruwweg de volgende 3 fasen on
derscheiden:
Op deze foto blijkt hoeveel verschillende rassen en variëteiten er bij tulpen voorkomen. Een uiterst boeiend schouwspel
van kleur en fleur.
1. Vorming van een nieuwe
spruit met bloem in de bol
2. Voorbereiding voor de bloei
3. Snelle strekking van blad en
steel, gevolgd door bloei
De overgang van de ene fase naar
de andere staat onder invloed van
de temperatuur. Elke fase heeft
zijn eigen geliefde temperatuur.
Bij opeenvolgende fasen zien wij
nu een afwisseling van warmte en
koude, t.w.:
1. Vorming van een nieuwe
bloem bij warmte: 17 graden -
23 graden C: een zomerproces
2. Inwendige voorbereiding
voor de bloei bij koude: 0
graden - 9 graden C: een win-
terproces
3. Snelle strekking van de steel,
blad en bloem bij warmte: 15
graden - 20 graden C: een
voorjaarsproces
Deze ontwikkelingsgang wordt
kort samengevat met de bena
ming thermoperiodiciteit.
Bij de normale broei volgen de
zojuist genoemde processen de
weg van de natuur. Dat ziet er als
volgt uit: de bloeibare bollen
worden gerooid in juli, schoon
gemaakt (gepeld), gesorteerd en
droog weggezet bij 20 graden
C.
Binnen in de bol vormt het
groeipunt nieuw blad en een
komplete bloem in het klein (af
meting 1 Vi mm!). Aan de bui
tenkant verandert weinig. De bol
lijkt in rust, maar binnenin is
grote aktiviteit.
In oktober/november worden de
bollen buiten in de grond geplant.
Zij maken wortels, ondergaan de
koude in de grond tijdens de
winter en wachten het voorjaar
af.
In maart, als de temperatuur
stijgt, beginnen de spruiten te
groeien. Na enkele zonnige len
tedagen schieten de planten uit
de grond en begint de bloei.
Door enkele kunstgrepen is het
betrekkelijk eenvoudig om sprei
ding van de bloei te verkrijgen.
Bloeivervroeging wordt bereikt
wanneer kunstmatig de lente als
het ware wordt vervroegd.
De hiervoorgenoemde manier
heeft toch zijn beperkingen. Als
men de bollen te vroeg in de
warmte brengt zullen de planten
zeer langzaam groeien en zullen
blad en steel kort blijven. De
bollen hebben dan te weinig
koude gehad. Om toch vroeger
bloei te krijgen kan men de win
terkoude nabootsen en eerder la
ten beginnen door de bollen in
cellen te plaatsen bij lage tempe
ratuur. In de koelcellen kunnen
de bollen droog of in kistjes ge
plant bij 2 graden, 5 graden of 9
graden C verblijven, totdat zij
voldoende koude hebben gehad.
Op deze manier is men nog nau
welijks afhankelijk van het na
tuurlijk klimaat. Door eksakt ge
noeg koude te geven en op tijd de
kasperiode te laten aanvangen
kan van te voren precies de
bloeidatum worden vastgelegd.
Ook wanneer het 's winters vriest
en het onmogelijk zou zijn de
kistjes uit de grond te halen kan
men nu volledig op schema de
bloei bereiken.
Ook de methode van winterver-
vroeging of kunstmatige koude
heeft zijn grenzen. Begint men
direkt na het rooien met koelen,
dan loopt de ontwikkeling vast.
Eerst moet fase 1 worden afge
werkt voordat men met koelen
kan beginnen. Toch is het moge
lijk om bloei te krijgen midden in
de zomer of in de vroege herfst.
Dat wordt bereikt via een andere
weg.
Zoals reeds gesteld: de planten
gaan strekken en bloeien bij de
komst van hogere temperaturen
in het voorjaar. Welnu, hierin ligt
de oplossing: kunstmatig wordt
de winter verlengd of anders ge
zegd de warmte voor de derde
fase wordt uitgesteld tot juli, au
gustus, september, oktober of
november. Nadat de bollen zijn
geplant worden zij bij deze me
thode ingevroren, echter zo, dat
de bollen zelf net niet bevriezen.
De bollen blijven in het ijs zolang
men dat wenst. Men spreekt dan
van ijstulpen.
Door gebruik te maken van ge
noemde uitgangspunten (de
thermoperiodiciteit van bolge
wassen) is het mogelijk het hele
jaar door bolgewassen in bloei te
trekken. Dit is thans mogelijk
voor hyacinten, tulpen en narcis
sen en met enkele aanpassingen
ook voor lelies en irissen. Het
biedt verder de nogelijkheid om
bolgewassen tot bloei te brengen
op het Zuidelijk Halfrond, waar
de seizoenen een half jaar ver
schillen met Nederland. Het is
volkomen terecht, dat men thans
spreekt van geprogrammeerde
bloei.
Vanaf vrijdag 14 februari t/m
zondag 23 februari 1986 is 's
werelds meest eksklusieve bloe
mententoonstelling 10 dagen geo
pend. Het thema van de 53e West-
friese Flora is: van bol tot bloem.
Bolgewassen zijn er in Nederland
sinds de 16e eeuw. Vanaf de intro-
duktie tot en met de dag van heden
heeft zich veel afgespeeld rond de
bol. Van "tulpenmania" de
hoogtij- (óf hoogmoed) dagen rond
1635tot de wetenschappelijke
begeleiding van nu. Van het alom
bekende handwerk tot de doorge
voerde mechanisatie. Maar het feit
blijft, dat het telkens weer een
wonder is, dat uit een bol zo'n
schitterende bloem voortkomt.
Tijd om hier even bij stil te staan.
In beeld wordt gebracht op welke
wijze de hedendaagse technieken
de natuur van zeer vroege tot zo
nodig zeer late bloei kan beïnvloe
den.
Een overzicht van historische ge
beurtenissen, aangevuld met
waardevol archiefmateriaal uit
privé- en museumbezit, verwerkte
ontwerper Johan Weisz in de
Westfriese Flora 1986. Vanuit het
Museum voor de Bloembollen
streek te Lisse zijn o.a. afkomstig
zandzeven, een roltafel, manden,
verpakkingsmateriaal, een stelling
met takel en een etikettenkast.
In natura worden de 5 stadia van
groei van bol tot bloem getoond.
Duidelijk wordt het verschil aan
gegeven van 4 weken, 3 weken, 2
weken en 1 week tot 1 dag voor de
opening van de tentoonstelling.
Tevens is een presentatie van de
huidige Top-10 in tulpen (o.a. met
Apeldoorn, Lustige Witwe en
Prominence) te zien. Enkele van
de nog bestaande, oude soorten
(zgn. "virustulpen") worden spe
ciaal voor de tentoonstelling in
bloei getrokken.
Het Gemeente-archief te Lisse
heeft fotomateriaal afgestaan uit
de kollektie van ir. K. Volkerz,
opnamen gemaakt in de periode
1910 - 1945, die o.a. een inzicht
geven in de diverse teeltmethodes,
plant- en rooitechnieken en be
mesten van o.a. tulpen, narcissen
en hyacinten. Dit historische ma
teriaal wordt gekompleteerd met
hedendaagse opnamen.
Vanaf verschillende nivo's zijn de
lenteschoonheden in de immense
bloemenhal te bewonderen. De
eenvoud en gratie van de enkele
bloem in een tapijt van de meer dan
100.000 bolbloemen, zoals tulpen,
hyacinten, narcissen, irissen, lelies
etc. in een spel van ronde, recht
hoekige en spitse vormen. Konife-
ren, berken en rododendrons zijn
ingepast in idyllische hoekjes.
Fonteinen vormen artistieke on
derbrekingen.
Toegangsprijzen volwassenen
f9,-, Kinderen f 4,-. Meer infor
matie, tel. 02285 - 11644.
Vrijdag 17 januari 1986
11
