Voor mij telt dat jonge ondernemer
na overname z'n boterham kan
verdienen
Notaris J. in 't Hol
Notaris speelt belangrijke rol
Jonge ondernemer, trouw op
huwelijksvoorwaarden
Voor mij telt dat een jonge ondernemer, na de bedrijfsovername, de
mogelijkheid moet hebben zo'n boterham te verdienen. Daar dienen
niet alleen de fiskus, maar ook ouders en mogelijke broers en zusters
van degene die het bedrijf voortzet, rekening mee te houden.
Dit is kort samengevat volgens notaris J in 't Hol uit het Zuidhol
landse Waddinxveen, een heel belangrijke maatstaf bij het afwegen van
soms tegengestelde belangen bij bedrijfsovername in familieverband.
Wij hebben de notaris gevraagd hoe hij denkt over de positie van de
bedrijfsopvolger ten opzichte van broers en zusters; hoe hoog of hoe
laag de overname-prijs dient te zijn en de meerwaardeclausule. Wij
hebben hem ook gevraagd welke voorzieningen getroffen moeten wor
den om aan de fiskus niet meer te betalen dan hem wettelijk toekomt.
"Bij bedrijfsoverdracht aan één van
de kinderen worstelen veel ouderpa
ren met het probleem om ieder kind
te kunnen.geven waar het recht op
heeft. Het is zonder meer waar, dat
bij verkoop van het bedrijf aan der
den er meestal meer geld te verdelen
is, dan wanneer één van de kinderen
het bedrijf overneemt. Toch kun je
stellen dat andere kinderen geen on
recht wordt aangedaan, wanneer
zoon of dochter die het bedrijf over
neemt, minder betaalt dan het be
drag dat een vreemde ervoor over
heeft. Denk maar eens wat het niet
kost wanneer een van de kinderen
een universitaire studie volgt. Dat is
een flinke aanslag op het ouderlijk
vermogen. Maar niemand die daar
een probleem van maakt", aldus no
taris In 't Hol. De wet ziet dit ook als
normaal.
In de wet staat dat alle kosten voor de
opleiding, die ouders voor een kind
hebben moeten maken, niet als een
schenking zijn aan te merken. Het .is
een investering in de opvoeding.
"Datzelfde argument gebruik ik ook
wanneer het gaat om bedrijfsover
dracht in familieverband tegen een
lagere prijs dan de zogenaamde vrije
waarde, dus bij verkoop aan der
den", zegt In 't Hol. "Waar het mij
om gaat is dat de jonge boer of boe
rin met de rente en aflossing die hij
moet betalen een normaal bestaan
kan opbouwen. Het bedrijf is de
bron van bestaan".
Als andere kinderen hebben
meegewerkt
Volgens notaris In 't Hol moet wel
rekening gehouden worden met een
situatie waarbij in het verleden de
andere kinderen op het ouder-lijk
bedrijf hebben meegeholpen, zonder
dat zij daarvoor een redelijke belo
ning hebben ontvangen. "In die si-
tuatie zou je deze kinderen na het
overlijden van de langst levende ou
der een bedrag vooruit kunnen ge
ven. Je kunt je eveneens een situatie
indenken dat naast de bedrijfsop
volger, er een kind is dat gestudeerd
en dat twee andere kinderen lang op
het bedrijf hebben meegeholpen.
Dan kun je ook degene die gestu
deerd heeft een geringer bedrag
doen toekomen. Maar het is heel
moeilijk dit nauwkeurig te bereke
nen. Het gaat ook meer om het prin
cipe", zegt In 't Hol.
Als voorbeeld noemt hij dat er tussen
vier kinderen honderdduizend gul
den is te verdelen. Alle vier hebben
zij vroeger meegewerkt op het ou
derlijk bedrijf, dat nu door één van
hen wordt overgenomen. Drie kin
deren kunnen dan ieder tienduizend
gulden vooruit ontvangen, waarna
zij met z'n vieren de overgebleven
zeventigduizend gulden verdelen.
"Daarmee hebben die drie kinderen
de erkenning dat hun inspanning
toch een waardering heeft genoten,
waar ook een bedrag tegenover
staat", aldus notaris In 't Hol.
Lonende eksploitatie
Hoe bereik je nu dat bij overname de
prijs voor het bedrijf niet op de vrije
marktwaarde terecht komt?
Notaris In 't Hol: Wanneer er vol
doende tijd is om een bedrijfsover
name voor te bereiden, adviseer ik
vader en zoon (of dochter) een
maatschap aan te gaan als een soort
tussenfase. Dan krijgt de maatschap
de pachtrechten van de eigenaar
(vader) met de bedoeling dat later de
verpachte waarde van het bedrijf de
grondslag is voor de berekening van
de overnameprijs.
Wanneer er geen verpachting had
plaatsgevonden was een overname
door de zoon van het land van de
vader in feite, door hoge prijs voor
onverpacht land, onmogelijk. De
overheid erkende ook dat de voor
waarden geschapen moesten worden
voor een mogelijke overdracht van
ouder op kind en wel dusdanig "dat
van een lonende eksploitatie nog
sprake kan zijn". Dit blijkt uit een
ministeriële resolutie van 1965. De
fiskus dient daar rekening mee te
houden. In het verleden zijn er grote
problemen geweest bij bedrijfsover
name, omdat bij afwezigheid van een
pachtkontrakt de fiskus geen gënoe-
gen nam met een lagere overname
prijs dan de vrije waarde. Voor een
"lonende eksploitatie" bleek de vrije
waarde veel te hoog te zijn. Met de
norm van de resolutie van de "agra
rische waarde" was iedereen redelijk
tevreden.
Maar op het ogenblik zie je dat de
agrarische inkomens onder grote
druk staan. Wil men nu toch het kri-
terium van lonende eksploitatie of
wel "agrarische waarde" overeind
houden, dan zal men moeten toela
ten dat in de huidige tijd deze waarde
bij bedrijfsovername lager kan zijn
dan de verpachte waarde. Zo zie je
dat de resolutie uit 1965 na twintig
jaar urgent is geworden. Aldus In 't
Hol, die eraan toevoegt dat hij bereid
is in een voorkomend geval tot aan
het hoogste ressort te verdedigen dat
de verpachte waarde te hoog kan zijn
om voor een bedrijfsopvolger een
lonende eksploitatie mogelijk te ma
ken.
"Als het parlement zich binnenkort
buigt over de bedrijfsopvolging in
land- en tuinbouw, hoop ik dat men
aan dit gegeven blijft vasthouden en
dat men het uitgangspunt van de lo
nende eksploitatie blijft onderschrij
ven", zegt notaris In 't Hol. De reali
teit dwingt ons er toe de agrarische
waarde lager te stellen dan de ver
pachte waarde op het ogenblik. Daar
wil ik voor pleiten, want het is wel de
strekking van de overdracht van land
en tuinbouwbedrijven in familiever
band.
Een moeilijkheid zou kunnen zijn om
vast te stellen wat een lonende eks
ploitatie is. De notaris: "Je moet na
tuurlijk van objektieve normen uit
gaan en dan deskundig advies inwin
nen van de voorlichters van stands
organisaties, accountants, boek-
houdburos, taxateurs e.d. Deze men
sen kunnen best becijferen wat de
agrarische waarde van een bepaald
bedrijf op een gegeven moment is".
Meerwaardeclausule
Wanneer het bedrijf voor een heel
redelijke prijs door de ouders aan
één van de kinderen is overgedragen,
is het terecht dat de andere kinderen
willen voorkomen dat de jonge on
dernemer kort daarna besluit het
bedrijf te verkopen tegen de vrije
marktwaarde, de winst in zijn zak
steekt, en dat hij vervolgens gaat vis
sen. Een maatregel daartegen is de
"meerwaardeclausule".
Notaris In 't Hol: "De meerwaarde
clausule bij overdracht van een be
drijf houdt in dat het batig verschil
tussen de overnameprijs en de latere
verkoopprijs alsnog met broers en
zusters wordt verrekend. Dat klinkt
heel redelijk en billijk, maar er zitten
wel enkele haken en ogen aan vast,
waardoor de meerwaardeclausule
onredelijke gevolgen kan hebben".
Derhalve zal de meerwaardeclausule
in een aantal gevallen afgezwakt
moeten worden. Als voorbeelden
noemt de notaris:
Broers en zusters hoeven, niet te
profiteren van het overlijden van een
jonge ondernemer die vrouw en kin
deren achterlaat.
De weduwe en haar kinderen on
dervinden al genoeg nadeel, ook fi
nancieel. Daarom moet de meer
waardeclausule bij overlijden eindi
gen. Een uitzondering zal gemaakt
moeten worden als een tweede broer
of zuster het bedrijf vervolgens wil
overnemen.
De geldigheidsduur zal beperkt
moeten zijn. Je moet je eens even
verjaardagsfeesten indenken waar de
familie quasi grappig tegen de be
drijfsopvolger zegt: "Ben je nog niet
aanhet verkopen? We willen nu
weieens een paar centen van je zien!"
Dat moet natuurlijk niet. De onder
nemer moet op een gegeven moment
vrij man zijn. Afhankelijk van o.a. de
leeftijd van de ondernemer is tien
jaar, hooguit vijftien jaar wel de
maksimum geldigheidsduur. Ook is
het niet onredelijk te bepalen dat
ieder jaar een tiende, of vijftiende
deel wordt afgebouwd. In dat geval
ziet de ondernemer van jaar tot jaar
zijn aandeel in de mogelijke meer
waarde toenemen.
De meerwaardeclausule mag niet
gelden bij gedwongen verkoop, dus
onteigening. Meestal heeft de on
dernemer de opbrengst hard nodig
om elders een nieuwe start te maken.
Ook in geval van ziekte, van blij
vende invaliditeit, moet de meer
waardeclausule worden afgezwakt.
Wanneer de ondernemer op dokters
advies moet stoppen en het bedrijf
daarom verkoopt dan dient er geen
verrekening meer met de familie
plaats te vinden.
Op weg naar bedrijfsovername
krijgen de jonge ondernemer en
zijn familie zeker te maken met
een notaris. De wet stelt namelijk
voor bepaalde rechtshandelingen
en overeenkomsten een notariële
akte verplicht. Dat is onder an
dere het geval bij het overdragen
van onroerend goed, zoals ge
bouwen en grond.
De Koninklijke Notariële Broe
derschap wijst er in een voorlich
tingsbrochure op dat de notaris
zijn taak nimmer beperkt tot uit
sluitend het opmaken van een
akte. "Meestal leidt hij ook de
besprekingen, die aan de akte
vóóraf gaan. Tijdens die bespre
kingen zal hij de belangen van
alle betrokkenen afwegen en
-zoekend naar een evenwicht-
optreden als adviseur van beide
of alle partijen. Een notaris is
immers een jurist. Juist de funktie
van juridisch adviseur oefent hij
het meest veelvuldig uit". Aldus
een citaat uit deze brochure.
A dvies van notaris:
In het algemeen is het in de agra
rische wereld nog geen gebruik
dat de aanstaande echtgenoten
vóór hun gang naar het stadhuis
huwelijksvoorwaarden maken, zo
heeft notaris In 't Hol ervaren.
Zijn advies is om dit juist wel te
doen. Zo kan voorkomen worden
dat zakelijke schulden van de
ondernemer verhaald worden op
bezittingen van de echtgenote.
Maar ook in geval van echtschei
ding kunnen huwelijksvoorwaar
den voorkomen dat tegelijk met
het huwelijk ook het bedrijf ka
pot gaat. "De ondernemer moet
zijn inkomen halen uit het geïn
vesteerde vermogen. Dan moetje
ook zorgen dat het vermogen bij
de ondernemer blijft. Echtschei-
den zonder huwelijksvoorwaar
den betekent voor een onderne
mer dat de helft van het bedrijf
dan mede-eigendom is van zijn
ex-echtgenote. Een onjuist situa
tie, zeker wanneer de vrouw geen
enkele inbreng in het bedrijf
heeft gehad", aldus de notaris.
Notaris J. in 't Hol
"Een van de moeilijkste problemen
doet zich voor als de ondernemer het
bedrijf wil verbeteren, bijvoorbeeld
door een grondtransaktie. Hij ver
koopt een paar hektare losliggend
land en koopt grond aansluitend aan
zijn bedrijf. De meerwaardeclausule
moet de mogelijkheid bieden deze
kans te benutten. Maar tegelijk moet
ook misbruik .worden voorkomen
door dit soort transakties", aldus In 't
Hol.
Hij voegt eraan toe dat investeringen
in gebouwen, machines e.d., door de
overnemende ondernemer zelf be
kostigd, ook buiten de meerwaarde
clausule moeten blijven; daarom de
ondernemer altijd de rekeningen be
waren om te voorkomen dat hij bij
mogelijke verkoop vanwege de
meerwaardeclausule later nóg eens
een keer zou moeten betalen.
Als nieuw probleem in de toepassing
van de meerwaardeclausule ziet hij de
koppeling van het melkkwotum aan
de grond. Het gaat om de situatie dat
een boer de melkproduktie wil beëin
digen: Hij verkoopt een paar hektare
land, verhoogd met de waarde van
melkleveringsrechten om vervolgens
naar een andere produktietak om te
schakelen.
Is er sprake van een meerwaarde
clausule dan zouden broers en zusters
derhalve recht kunnen doen gelden
op een deel van de opbrengst uit de
kwotumverkoop. "Voor mij is dit een
argument te meer om met enige re
serve de meerwaardeclausule toe te
passen", zegt notaris In 't Hol.
Samenspel nodig
De overdracht van een bedrijf aan de
volgende generatie hoeft niet per sé
via het aangaan van een maatschap
tussen ouder en kind. "Een klassieke
overdracht is een regeling via een
testament. Bij testament kun je een
kind bepaalde rechten geven als je
bij leven redenen hebt gehad om dat
niet te doen. Een nadeel is dat bij het
verdelen van de legitieme porties
meteen weer het vaststellen van de
waarde van het bedrijf een rol gaat
spelen. Dat is zeker het geval als er
maar een klein vermogen te verdelen
valt, terwijl er wel een flink bezit aan
grond is waarop echter een hoge hy
potheek rust. In die situatie beïn
vloedt een verschil in hektareprijs
onmiddellijk de grootte van de nala
tenschap. Er van uitgaande dat de
bedrijfsopvolger in staat moet zijn
het bedrijf lonend te eksploiteren, is
een goed samenspel nodig tussen ter
zake kundige accountants van agra
rische boekhoudsburo's, sociaal-
ekonomische voorlichters en het no
tariaat", zo vindt notaris In 't Hol.
In dat goede samenspel zal ook be
keken moeten worden of misschien
andere wegen van overdracht be
wandeld moeten worden zoals het
opstellen van een voorlopige koop
akte, waarbij pas bij de dood van de
langstlevende ouder het bedrijf
overgaat naar de opvolger.
"Ik wil nog een ander voorbeeld
noemen om aan te geven dat de
maatschapsvorm niet altijd geschikt
is voor bedrijfsoverdracht. Dat is
wanneer onteigening dreigt. Dan
moet namelijk de onteigeningsscha-
de bepaald worden. In zo'n situatie
heb je als ondernemer echt advies
nodig van een sociaal-ekonomisch
voorlichter die in samenspel met de
notaris naar de beste oplossing
zoekt", aldus In 't Hol. Een recht
streekse overdracht van ouders aan
kind, zeker wanneer er meerdere
kinderen zijn en vader de middelba
re leeftijd heeft, wil hij niet aanra
den.
"Wel pleit ik er voor dat de toekom
stige bedrijfsopvolger al in een vroeg
stadium in staat moet zijn om een
eigen kapitaal te vormen. Dat kan
door het niet-opnemen van een be
paald winstaandeel, wat hij dus in
het bedrijf laat zitten. Op de balans
kan hij zo een kapitaal kweken dat
hij later hard nodig zal hebben".
Landbouwvrijstelling
Pratend over de fiskale gevolgen van
bepaalde vormen van overdracht,
benadrukt de notaris In 't Hol nog
maals het noodzakelijke samenspel
;tussen deskundigen op verschillende
terreinen. In dat verband pleit hij
ook voor het onverminderd handha
ven van de landbouwvrijstelling, zo
wel voor. de overdrachtsbelasting als
voor de inkomstenbelasting.
"Laten onze volksvertegenwoordi
gers er alsjeblieft voor zorgen dat dit
niet uit onze handen glipt met de al
gemene bezuinigingen. Er is sprake
van een verworven recht voor de
agrarische stand. De mogelijkheid
van een geleidelijke bedrijfsopvol
ging is de voedingsbodem - letterlijk
en figuurlijk - voor de kontinuïteit in
land- en tuinbouw". Aldus notaris In
't Hol.
Bartele A. Bokma
12
Vrijdag 15 november 1985
