Taybes: een nieuwe fruitsoort uit
kruising van braam en framboos
Zeer interessant voor amateur tuinder
T ayberry????
Soms is de natuur in staat om
bijzondere dingen voort te bren
gen, zeker als de mens een handje
helpt. Het spontaan ontstaan van
kruisingen uit twee of meer
plantesoorten komt niet vaak
voor, maar als het gebeurt kan het
resultaat verrassend zijn. In de
plantenveredeling maakt men
ook bewust gebruik van soort-
kruisingen om resistentie tegen
ziekten (en plagen) in te kruisen.
De Tayberry, of in het Neder
lands Taybes, is zo'n kruising van
meerdere plantesoorten, in dit
geval van een aantal kruisingen
van braam met framboos. Over
het ontstaan van deze nieuwe
fruitsoort en de mogelijkheden
van dit gewas voor beroepsklein-
fruittelers en voor partikuliere
tuinen gaat dit artikel.
Ontstaan
De Taybes (spreek uit: theebes) is
een nieuw gewas dat door het Scot
tish Crop Research Institute
(S.C.R.I.) in Schotland is gewonnen,
in 1977 is geïntroduceerd en haar
naam dankt aan de Schotse rivier de
Tay. Het is een hybride, ontstaan uit
een bewust gemaakte kruising met
Loganbes, Rubus macropetulus, de
bramerassen Austin Thomless en
Aurora en een niet op naam gestelde
frambozeselektie uit Schotland. De
ze kruising is niet gemaakt om ziek
teresistentie in te kruisen maar om
een nieuwe fruitsoort te kweken met
de eigenschappen van braam en
framboos.
Behalve het gewone handelsmate
riaal worden er ook le en 2e nabouw
van virusvrije planten op de markt
gebracht onder supervisie van de
National Seed Development Orga
nisation (N.S.D.O.) in Engeland.
Deze planten mogen de merkrechte-
lijke beschermde handelsnaam
Medana- dragen en worden
aangeboden als Taybes Medana®
De toevoeging Medana zal door de
N.S.D.O. ook bij hoogwaardig ma
teriaal van andere kleinfruitsoorten
worden gebruikt.
Iets nieuws?
'Helemaal nieuw zijn kruisingen tus
sen een braam en een framboos ze
ker niet, want ruim 100 jaar geleden
is een dergelijke kruising voor de
eerste keer, beschreven overigens
zonder dat de natuur daarbij bewust
door mensen werd aangemoedigd.
Omstreeks 1880 hield een rechter,
genaamd J.H. Logan, in Santa Cruz,
Califomië, zich in z'n vrije tijd bezig
met het kweken van nieuwe brame
en frambozerassen. In zijn tuin ston
den twee rijtjes bramen van de rassen
Auginbough en Texas Early en
daarnaast stond het roodvruchtige
frambozeras Red Antwerp. Hij zaai
de in 1880 zaad uit, gewonnen uit een
kruising van de bramerassen Aug-
hinbough en Texas Early. Tussen de
verkregen planten vond hij in 1882
een exemplaar dat sterk afweek in
blad en vruchten. Het was geen
framboos en geen braam maar, naar
hij vermoedde, een nieuwe vorm van
de Rubus-familie met eigenschap
pen en kenmerken van zowel fram
boos als braam.
De vruchten waren groot met een
helderrode kleur en bij volle rijpheid
purperrood. De smaak was vrij zuur
maar de jam had een heerlijk aroma,
dat aan frambozen deed denken.
Jarenlang heeft men gezocht naar de
juiste toedracht. Logan veronder
stelde dat er een spontane kruising
tussen het brameras Aughinbough
en de framboos Red Antwerp had
plaats gevonden, maar anderen
meenden dat het een mutant was van
de gewone braam Rubus ursinus. Tot
in 1940 chromosomenonderzoek op
heldering bracht. De Loganbes, want
12
zo werd de nieuwe fruitsoort ge
noemd, bleek een hybride van een
braam en een rode framboos. Logan,
de amateurplantenveredelaar, had
gelijk gekregen!
Inmiddels zijn er vele van dit soort
hybriden ontstaan. Naast de Logan
bes genieten daarvan alleen de Boy-
senbes en de meer als braam bekend
staande Bedford Giant enig aanzien.
Kort geleden is op het East Malling
Research Station (E.M.R.S.) in En
geland de Sunbes ten doop gehou
den en in 1986 komt in Engeland de
Tummelbes (S.C.R.I., Schotland) in
de handel.
De oudere hybriden, met uitzonde
ring van Bedford Giant, hebben met
elkaar gemeen dat ze in Nederland
in het algemeen minder produktief
zijn dan bramen en frambozen en
dat ook de geldelijke opbrengst lager
is. De waarde van sommige van deze
gewassen is voor de amateurtuinder
dan ook hoger dan voor de beroeps
teler.
Ik kan me voorstellen dat menigeen
nu nieuwsgierig is geworden naar de
waarde van de nieuwste braamhy
briden en dan in het bijzonder van de
Taybes.
Omdat Taybes kortere vruchtscheu
ten maakt en minder wild groeit dan
de meeste bramerassen en minder en
kleiner blad heeft dan Loganbes, kan
de plantafstand tussen de rijen nau
wer zijn dan op het PFW, bijvoor
beeld 2,00 m, zoals voor frambozen
wordt aanbevolen.
Evenals bij frambozen en bramen
groeien de vruchten aan scheuten die
het jaar daarvoor zijn gegroeid en die
na de oogst afsterven.
Vermeerdering
Taybes wordt vermeerderd als een
braam, o.a. door afleggen. Daarbij
boren de toppen van de scheuten
zich in augustus in de grond en vor
men daar wortels. In het volgende
voorjaar worden de zo ontstane
planten of topscheuten opgerooid en
gebruikt voor de aanleg van een
produktieveld. Ook kunnen ze nog
een jaar worden opgekweekt tot een
sterke tweejarige plant.
Vermeerdering door scheutstek on
der glas en waternevel en onder
plastik is eveneens goed mogelijk. Er
worden stekken gebruikt met één
Zo mooi als op dit "showplaatje" zult u Taybes zelden tegenkomen.
Onderzoek
Sinds 1978 is de Taybes in beproe
ving op het Proefstation voor de
Fruitteelt in Wilhelminadorp
(P.F.W.). In een oriënterend proefje
met enkele planten werden de eerste
gegevens van Taybes verzameld.
Toen die gunstig waren werd op 30
maart 1981 een bramerassenproef
aangelegd met daarin o.a. Taybes,
omdat dit gewas door zijn groeiwijze
en verzorging dicht bij de braam
bleek te staan. De plantafstand be
draagt 2,70 x 1,35 m. Na 6 proefjaren
lijkt het verantwoord om nader in te
gaan op de resultaten die we tot nu
toe hebben verkregen en enige voor
zichtige konklusies te trekken.
Groei
De Taybes groeit sterk, met lange
dunne, dicht gestekelde scheuten die
veel vertakkingen maken. In tegen
stelling tot de Loganbes is er geen
ongestekelde mutant. De bladeren
zijn kleiner en donkerder dan bij de
Loganbes en mooi glanzend.
oog en met twee ogen. Het laatste
verdient de voorkeur.
Zijscheuten die in de okselknoppen
aan de hoofdscheuten ontstaan
schijnen gemakkelijk te bewortelen.
Als deze scheuten 10 cm lang zijn
worden ze uitgebroken en gestekt
onder glas of plastik.
Of Taybes, net als frambozen en
bramen, door wortelstek is te .ver
meerderen is ons niet bekend maar
het is wel waarschijnlijk.
Verzorging
De verzorging van het gewas gebeurt
precies zo als bij bramen en logan-
bessen. Op onderlinge afstand van 5
m worden palen gezet van 2,50 m
lang en 10 cm doorsnede. Deze palen
worden 70 cm in de grond gezet.
Langs de palen komen twee a drie
draden, waarvan de bovenste op 1,70
m boven de grond aan de palen
wordt bevestigd.
De nieuwe scheuten die in de loop
van het voorjaar ontstaan kunnen
goed over de grond langs de rijen
geleid worden. Omdat deze scheuten
vrij slap zijn en de Taybes tot nu toe
weinig gevoelig blijkt voor stengel-
ziekten is het niet nodig de jonge
scheuten door het vruchtdragend
gewas te laten groeien, zoals bij
sommige bramerassen en alle fram
bozerassen nodig is. De nieuwe
scheuten maken zoals gezegd veel
zijscheuten die ingesnoeid worden
op twee bladeren om de verzorging
en later het aanbinden makkelijker
te maken.
Vanaf het tweedejaar na het planten
moeten ieder voorjaar als de kans op
strenge vorst voorbij is de nieuwe
takken aangebonden worden. Per
strekkende meter worden maximaal
8 stengels in waaiervorm aangebon
den. Bij het aanbinden in het voor
jaar moeten eerst de afgestorven
vruchtdragende takken weggesnoeid
worden.
Van frambozerassen weten we dat ze
goed winterhard zijn, in tegenstelling
tot bramen die bij vorst van meer
dan -10 gr.C. bevriezen.
Over de winterhardheid van Taybes
is nog weinig bekend. In de winter
1978-1979 werd op het proefstation
geen vorstschade gekonstateerd. We
zijn benieuwd hoe de planten de
winter 1984-1985 doorkomen!
Als de scheuten over de grond geleid
worden is het aan te bevelen ze bij
strenge vorst af te dekken met stro.
De Taybes is produktiever dan Lo
ganbes maar minder produktief dan
frambozen en bramen. Ook in 1983
en in 1984 toen er sprake was van een
volgroeide aanplant, bleef de pro-
duktie lager. Of deze produktie te
laag is voor een rendabele teelt is o.a.
afhankelijk van de vruchtkwaliteit
en de prijs.
Vruchten
De vruchten van Taybes lijken wel
op die van de Loganbes, maar ze zijn
langer, het gemiddeld vrucht
gebruik van de eerste kwaliteit is
ook hoger. De vruchten van de ter
vergelijking opgenomen framboze-
en bramerassen zijn zelfs belangrijk
lager in gewicht. Op dit moment
kennen we geen framboos of braam
met zulke grote en zware vruchten
als de Taybes!
Er moet 2 a 3 keer per week geplukt
worden, zoals ook bij frambozen ge
beurt, want de vruchten zijn tamelijk
teer. Hoewel exakte cijfers ontbre
ken, mag zonder meer worden aan
genomen dat de plukprestatie door
de grote vruchten hoger is dan bij
frambozen (4,5 kg per uur) en wel
licht die van bramen benadert (10 kg
per uur) temeer omdat de vruchten
goed zichtbaar zijn.
De kleur van de vruchten is eerst
aantrekkelijk helderrood zoals bij
frambozen, maar bij volle rijpheid
zijn ze diep glanzend purperrood,
zelfs nog iets donkerder dan de Lo
ganbes.
De vruchten smaken fris zuur, iets
beter dan de Loganbes, al zijn de
verschillen klein. Ze worden geplukt
zoals bramen, d.w.z. dat de bloem
bodem in de vrucht blijft zitten, in
tegenstelling tot frambozen waar die
bloembodem los laat van de vruch
ten.
De Taybes is vers te konsumeren
maar de smaak van verse frambozen
wordt in het algemeen hoger ge
waardeerd. Beter doet Taybes het
wanneer de vruchten worden ver
werkt tot jam, compote of sap of als
ze op drank worden gezet. Als men
diepgevroren Taybessen even kookt
en bindt, krijgt men een heerlijke
vruchtensaus die het ook op ijs uit
stekend doet. Het aroma van ver
werkte Taybessen is beter dan van
frambozen en bramen. De vrij stevi
ge bloembodem ("pit") in de vruch
ten wordt soms als bezwaarlijk erva
ren zowel bij verse konsumptie als
verwerking.
Een nieuwe vrucht geboren uit
een kruising tussen een braam en
een framboos. Tay-bes, uit te spre
ken als 'teebes'. Maar waarom
geen Nederlandse naam? Braam-
boos" is waarschijnlijk niet de
mooiste vinding en hopelijk komt
iemand op een betere idee. Maar
Tay-bes, nee! Suggesties naar de
ondergetetekende S. Bi-nen-
marsch, Zeldenrustlaan 19, 4535
GX Ter neuzen.
A.A. van Oosten, Proefstation voor
de Fruitteelt
Rijptijd
De oogst van Taybes begint een kleine
week eerder dan die van de Logan
bes, ongeveer gelijk met het vroeg
rijpende frambozeras Malling Pro
mise. De vroeg rijpende bramerassen
Bedford Giant en Himalaya begin
nen resp. 3 en 4 weken later te rijpen.
De oogst van Taybes duurt ongeveer
5 weken, dat is één week langer dan
van Loganbes en frambozen. Het
aantal keren dat Taybes geoogst
wordt is even groot als bij frambozen
en groter dan bij de Loganbes en de
bramen. Dat komt omdat er twee a
drie keer per week geplukt moet
worden.
Opbrengst
De meeste Taybessen worden ge
plukt in dezelfde tijd als frambozen,
slechts het staartje van de oogst valt
in het begin van de oogst van de
bramen. Omdat de rijptijd in dezelf
de tijd valt als die van de frambozen
en ook de vruchten veel op frambo
zen lijken, zal de kleinfruitteler vlug
geneigd zijn de veilingprijzen van
deze twee gewassen met elkaar te
vergelijken. Gekonstateerd moet
worden dat de veilingprijs voor Tay
bes net als voor Loganbes niet dui
delijk hoger ligt, ondanks de grote
aantrekkelijke vruchten. De nog ge
ringe aanvoer kan evenwel een na
delige invloed op de prijsvorming
hebben gehad, terwijl ook per veiling
de prijs kan verschillen.
Met een wat lager produktieniveau
ais frambozen, eenzelfde of iets ho-
ere prijs en naar mag worden aange
nomen ongeveer gelijkblijvende
kosten, zal Taybes een wat lager fi
nancieel resultaat geven dan fram
bozen.
Ook hier geldt wellicht: onbekend
maakt onbemind. Als de konsument
weet hoe goed Taybes te verwerken
is tot sap, neemt wellicht de vraag
naar dit produkt toe wat gunstig is
voor de prijsvorming. Meer nog dan
voor de verse markt liggen de kansen
voor Taybes bij de verwerking.
Voor de amateurtuinder, die andere
normen hanteert dan de beroepste
ler, lijkt Taybes een waardevolle
aanvulling te zijn van het kleinfruit-
sortiment.
Ziekten
Tot nu toe hebben we op het PFW
nog geen grote problemen met ziek
ten in Taybes gehad. In het algemeen
doen zich dezelfde narigheden voor
als bij frambozen en bramen.
De planten groeien gezond en lijken
minder vatbaar voor stengelziekten
dan Loganbes en sommige frainbo-
ze- en bramerassen.
De vruchten zijn, zoals we hiervoor
al schreven, tamelijk teer en daarom
ook gevoelig voor grauwe schimmel
(Botrytis cinera).
De aarbeibloesemkever weet de
Taybes ook te waarderen. Enige be
spuitingen om dit kevertje te bestrij
den zijn noodzakelijk. Ook spint
(Tetranychus orticae) moet bestre
den worden.
De vogels zijn verzot op de vruchten,
meer nog dan op frambozen en Lo-
ganbessen. Onze indruk is dat de
vogels in een aanplant met frambo
zen, bramen en Taybes de voorkeur
geven aan de laatste.
Vrijdag 15 februari 1985
