Nieuwe oogsttechnieken
bij de vlasteelt
Lijnzaad als zaaizaad
Vlas oogsten betekent ook
lijnzaad oogsten
Hagen, veldrepelen en
dorsen
Plukken en repelen
Veldrepelen
Velddorsen
Verzamelen van schoven
Kwaliteit
Verdere verwerking van
vlas
Toekomst
De teelt van vlas in Nederland wordt thans gerekend tot de kleine
gewassen. Op een totaal akkerbouwareaal in ons land van circa 700.000
ha komt ongeveer 4.000 ha vlas voor. Dit is niet veel in vergelijking met
vroeger, toen er wel eens 10 keer zoveel verbouwd is.
Er zijn verschillende redenen op te noemen waarom zoveel boeren
hebben besloten geen vlas meer te telen.
Aardiger is misschien er eens bij stil te staan waarom sommige boeren
vandaag de dag nog wel vlas telen, en wat er zoal gedaan wordt aan
vernieuwingen om de teelt rendabeler te maken.
Vlas bestaat uit een stengel en een
zaadbolletje. Na de oogst levert dit
produkten op: de vezel uit de stengel
(met bijprodukten) en het zaad uit de
bollen.
Een belangrijke oorzaak, waarom
vlas in Nederland rendabel kan
worden geteeld is het feit, dat het
zaad meestal kan worden verkocht
als zaaizaad.
Om te zorgen dat het zaad inderdaad
voldoet aan de hoge kwaliteitseisen,
die aan zaaizaad worden gesteld,
moet grote zorg aan de teelt en aan
de oogst worden besteed.
Om het vlas zo te oogsten, dat de
kwaliteit van het zaad goed blijft,
moet met een probleem worden af
gerekend. Dat probleem is, dat als de
stengel rijp is om te worden geoogst,
het zaad nog niet rijp is. Het zaad
moet nog nadrogen. De gebruike
lijke methode is om het vlas te trek
ken (vlas wordt bij de oogst met
wortel en al uit de grond getrokken,
niet gemaaid), in bosjes of schoven te
binden en vervolgens zes, acht of tien
van deze schoven schuin tegen elkaar
in zogenaamde hokken te zetten.
Deze hokken drogen uitstekend,
zelfs nadat er een flinke bui op is
gevallen. Het nadeel van deze werk
wijze is dat het rechtop zetten van de
schoven met de hand moet gebeuren.
Alleen het plukken en binden gaat
machinaal.
Om het handwerk, waarvoor op een
hedendaagse akkerbouwboerderij
geen kapaciteit meer aanwezig is, te
rug te dringen, is en wordt gezocht
naar nieuwe technieken.
Enkele resultaten van dit pioniers
werk worden hier kort beschreven.
Een van de oplossingen van het
handwerkprobleem is de volgende.
Een extra brede plukmachine plukt
het vlas, terwijl al rijdend met een op
de plukmachine gemonteerde naai
VERVOLG VAN PAGINA 8
machine het geplukte vlas losjes
aaneen wordt genaaid tot een lange
mat. Deze mat komt op de grond te
recht. De plukmachine legt hierna in
tegenovergestelde richting rijdend
een tweede mat in spiegelbeeld naast
de eerste, enzovoort.
Dan volgt een tweede machine, die
twee met de zaadkoppen van elkaar
af liggende matten oppakt, in een
schuine stand manoeuvreert en tegen
elkaar aangedrukt neerzet. Zo ont
staan lange hagen (foto 1), die net als
de hokken bij de traditionele metho
de, drogen in de wind. Na een dag of
tien verschijnt een derde machine op
het veld, die de hagen oppakt, de
twee matten weer scheidt, al rijdend
de zaadbollen van de matten rist en
de afgeriste bollen vervolgens dorst.
Het is eigenlijk een gewone maai
dorser, zoals ook bij de graanoogst
wordt gebruikt, maar in plaats van
een maaibalk is er een speciaal
voorzetstuk geplaatst om de hagen te
scheiden en de bolletjes af te rissen,
Oftewel te repelen (foto 2).
De gerepelde matten worden naast
of achter de machine weer op de
grond gelegd.
De ontwikkeling van deze methode
is gesubsidieerd, doch heeft in de
praktijk (nog) geen navolging ge
vonden. De apparatuur wordt op
kleine schaal toegepast op Noord-
Beveland, waar het voortbordurend
op machines van het Instituut voor
Landbouwmechanisatie ook is ont
wikkeld.
Een nieuwe methode, die wel navol
ging vindt, is die van de plukmachi
ne. die tevens repelt (foto 3). Hier
wordt de periode, waarin het vlas op
het veld nadroogt, overgeslagen. De
zaadbollen, die op deze wijze ge
scheiden van de stengel worden ge
oogst, bevatten nog zoveel water, dat
direkt kunstmatig moet worden ge
droogd om broei en schimmelvor
ming te vermijden. De machine is
afkomstig uit Rusland waar vlas al
jaren op deze manier wordt geoogst.
Aanvankelijk dacht men dat in het
veel dichtere vlas in onze streken
deze machine niet zou voldoen, tot
dat een zaadfirma in Sluiskil de
proef op de som nam. Er zijn inmid
dels zes of zeven van deze machines
in bedrijf in Zeeuws-Vlaanderen en
in de Wieringermeer.
Een derde methode heeft met de
voorgaande gemeen, dat het vlas te
vel dé wordt gerepeld. Het verschil is
dat dit bij deze methode niet reeds
tijdens het plukken gebeurt, doch
nadat het vlas enige tijd heeft liggen
narijpen. Men is hierbij iets afhan
kelijker van het weer. Als het vlas nat
regent en het lang duurt voor het
droogt, dan treedt het dauwrootpro-
ces (zie onder verdere verwerking
van vlas) in werking met grote risi-
ko's voor de kwaliteit van het zaad.
De methode is nog vrij nieuw in Ne
derland, doch wordt in België en
Frankrijk al jaren op beperkte schaal
toegepast. De veldrepelmachine is
dan ook reeds grondig in de praktijk
getest en verbeterd.
Een vierde methode gaat. uit van de
wens om vlas te telen op een akker
bouwbedrijf zonder bijzondere aan
gepaste machines.
Het vlas wordt getrokken en los op
de grond gelegd. Na enkele dagen
drogen wordt met een gewone maai
dorser het vlas opgenomen eri in zijn
geheel gedorsen. In de eerste plaats
wordt zo het zaad gewonnen. Het
stro komt er niet helemaal zonder
kleerscheuren af, doch is nog ge
schikt om op het veld te dauwroten
en op een aangepaste manier de ve
zels eruit te winnen.
Minder vergaande mechaniserings-
vormen worden ook togepast. Zo is
er een apparaat ontwikkeld dat de
fase van het handmatig opzetten van
hokken vervangt. Bij deze methode
wordt het vlas getrokken met een
normale plukmachine, die het vlas
niet bindt maar los op de grond legt.
Men laat het vlas korte tijd liggen,
slechts één of enkele dagen. Dan
komt een apparaat, gebouwd op een
gewone landbouwtraktor, dat het
vlas opneemt en in schoven bindt.
Achter op de traktor is een soort korf
gebouwd. Twee mannen, die aan
weerskanten daarvan op treeplanken
staan, stapelen al meerijdend, de.
schoven in de korf. Als een pakket
van circa 80 schoven klaar is, wordt
dit uit de korf gekiept. Het pakket
wordt afgedekt met een zeiltje en
kicmremmingsmiddelen is zorgvuldig
gebruik gewenst.
Het toedienen van een kiemrem-
mingsmiddel aan een gewas dat ern
stig is aangetast door bladvlekken-
ziekte of aan een gewas dat erg on
regelmatig afrij pt of veel dikhalzen
vertoont wordt afgeraden aangezien
het resultaat dan sterk tegenvalt. Be
ter is deze partijen niet te spuiten
maar op een vroeger tijdstip af te
zetten.
Voor de telers en voor de handel is
het van het allergrootste belang zich
aan de richtlijnen van de SNUiF en
de voorlichtingsdiensten te houden
omdat alleen dan de uien die kwali
teit kunnen halen die nodig is om
onze leidinggevende positie op de
exportmarkt te kunnen handhaven.
Aangezien sinds vorig jaar de kleur-
eisen t.a.v. uien verscherpt zijn is het
destemeer van belang te zorgen dat
de uien niet kunnen verweren. In
grove lijnen kan gesteld worden dat
de huidige klasse II NL ligt tussen de
oude II NL en klasse I, de nieuwe
klasse II is in dezelfde mate naar
boven opgeschoven.
droogt in de wind na. Dit systeem
heeft (nog) geen algemene toepas
sing gevonden.
Bij de beschrijving van bovenstaan
de vernieuwingen op oogstgebied is
geen aandacht besteed aan de ver
dere behandeling van het vlas. Toch
is dit wel van belang.
Het doel van de oogst van vlassten
gels is immers de verkrijging van de
vlasvezel. Deze vezel kan uit het vlas
worden gehaald door het vlas eerst te
roten. Tijdens het roten wordt de
kleefstof, pectine, waarmee de vezels
aan de houtkern van de stengel vast
geplakt zitten, als het ware opgelost.
Het roten kan op twee manieren
worden gedaan. De meest simpele
manier is roten op het veld, dat ook
wel dauwroten wordt genoemd.
MM "urns «mn-
Een kijkje in een weverij.
Hierbij wordt het vlas uitgespreid op
het veld. Onder invloed van weer en
wind en schimmels ontwikkelt zich
op natuurlijke wijze een rootproces.
Afhankelijk van de hoeveelheid
neerslag en de temperatuur, duurt
het twee tot vier weken of nog langer
voordat een goede rotingsgraad is
bereikt. Daarna moet het vlas vol
doende drogen om opgeraapt en op
geslagen te kunnen worden.
De afhankelijkheid van het weer
maakt dat aan deze rootperiode no
gal wat risiko's zijn verbonden, na
melijk, dat het niet tijdig droogt en
overroting optreedt.
Is nu het vlas op het veld van het
zaad ontdaan, dan geldt dit risiko
alleen voor de vezel.
De tweede manier van roten is het
"water-roten". Deze methode wordt
toegepast op enkele plaatsen in
Zeeuws-Vlaanderen en daarnaast in
België. In grote bakken wordt het
vlas onder water gezet en opge
warmd tot circa 35. gr.C. Na een dag
of vijf is de pectine door bakteriën
afgebroken en raken de vezels los
Het Kwaliteits Controle Bureau
(KCB), dat belast is met het toezicht
op de naleving van de normen, heeft
in het afgelopen seizoen, naar aan
leiding van de verhoogde kleureisen.
geen grote problemen gesignaleerd.
Hierbij moet echter goed in acht
worden genomen dat er qua kleur
gemiddeld een goed produkt in de
bewaring is gegaan. Wanneer er een
produkt in bewaring zou gaan dat
qua kleur niet aan de eisen voldoet
moet er rekening gehouden worden
met een verminderde waarde van de
uien omdat er in dit geval geen goed
eindprodukt van te maken valt of
slechts met de grootste moeite. Van
de kant van het KCB is duidelijk ge
maakt dat er doorgegaan wordt met
het keuren op het niveau zoals dat
het afgelopen jaar ook is gebeurd.
Het blijft daarom van het allergroot
ste belang een blank produkt binnen
te brengen.
Handel, verwerkers en telers ken uw
verantwoordelijkheid en lever een
eindprodukt dat het predikaat hoog
waardig ruimschoots verdient.
van de houtpijp. Het gerote vlas
moet drogen, wat in de buitenlucht
gebeurt. Het voordeel ten opzichte
van het dauwroten is dat het proces
in de hand wordt gehouden. Het is
veel minder afhankelijk van het
weer. Nadelig zijn de hoge kosten
van het warm-water-rootproces.
Een nieuwe ontwikkeling, waarmee
wordt geëxperimenteerd, vormt de
toepassing van enzymen bij het wa
terroten. De enzymen zorgen ervoor
dat het roten in enkele uren in plaats
van dagen verloopt. De ontwikke
laars van dit systeem proberen thans
een onderneming van de grond te
krijgen om het procédé op bedrijfs-
schaal te gaan toepassen.
Zowel de ontwikkeling van de me
chanisatie van de teelt en de oogst
van vlas, als de nieuwe ontwikkelin
gen op het gebied van de verwerking
van vlas tot vezel, bieden gunstige
vooruitzichten op de mogelijkheden
voor een rendabele teelt van vlas.
De tachtiger jaren van deze eeuw zijn
goed ingezet wat de belangstelling
voor vlasvezel betreft, met name in
de kledingindustrie. In het EEG-
landbouwbeleid is plaats ingeruimd
voor ondersteunende maatregelen
tot behoud van de vlasteelt en vezel-
produktie in West-Europa. Met
steun van de EEG wordt door de in
ternationale vlasfederatie promotie
gemaakt voor vlasprodukten. Dit
zijn tekenen, die erop wijzen, dat vlds
toekomst heeft. Feit is, dat vlas in de
loop der eeuwen stormen heeft ge
trotseerd. Noch katoen, noch kunst
vezels hebben vlas kunnen verdrin
gen.
Zolang er plaats is voor vlas is er
plaats voor vlas in Nederland, vooral
als ons land zijn positie als dé leve
rancier van zaaizaad weet te hand
haven.
ir. H.O.G. Boerma
Alleen uien van prima kwaliteit zijn
geschikt voor export.
9
Met een drukkamer kunnen uien in kisten worden geventileerd en gedroogd.
Vrijdag 20 juli 1984
