De bestrijding van rhizoctonia
in het voorjaar
Rhizoctoniabestrijding in
konsumptie-aardappelen
De schimmel
Gevaarlijk water
Moederknollen
De middelen bij het poten
Grondbehandeling
Konsulentschap in algemene dienst
voor Planteziekten en onkruidbe-
strijding in de landbouw
De keuringsnormen voor de aanwezigheid van rhizoctonia op aardap-
pelpootgoed zijn erg streng. Om aan de eisen te kunnen voldoen zijn
veel pootgoedtelers bereid om naast een ontsmetting met kwik, in het
voorjaar nog een aanvullende behandeling tegen rhizoctonia uit te
voeren. De telers van konsumptie- en industrieaardappelen hebben een
andere reden om een bestrijding uit te voeren. Zij willen een regelma
tige opkomst en bij de oogst veel knollen in de grotere maten. Het
betreft dezelfde schimmel, maar de reden van bestrijding is verschil
lend. We zullen zien dat het tijdstip van bestrijding gelijk is, maar dat de
middelen meestal verschillend zijn.
De wetenschappelijke naam van dè
schimmel is Rhizoctonia solani. In de
praktijk spreekt men meestal van
rhizoctonia. Bedoelt men de zwarte
schimmelkussentjes (sclerotiën) op
de knol dan heet de aantasting lak-
schurft.
De sclerotiën zijn het ruststadium
van de schimmel. In het voorjaar lo
pen deze sclerotiën uit en ontstaan er
weer schimmeldraden. Wanneer de
groei van de schimmeldraden sneller
verloopt dan die van de spruiten, dan
kan de top van de spruit aangetast
worden. Deze spruit sterft dan af. Er
worden dan nieuwe spruiten ée-
vormd. Deze zijn echter vaak zwak
ker en kunnen ook aangetast wor
den. Een snelle ontwikkeling van de
spruiten, na het poten, is gunstig.
Voorgekiemde aardappelen hebben
een voorsprong, zeker wanneer deze
ondiep gepoot worden.
Schade kan ook ontstaan zonder dat
de spruit dood gaat. In de grond
wordt een stengel dan zodanig aan
getast dat deze moeite heeft de voe
dingsstoffen naar beneden af te voe
ren. De blaadjes gaan dan knijpen en
aan het grondoppervlak kan boven
grondse "knolvorming" optreden.
De aardappelen in de grond blijven
hierdoor achter in groei.
De schimmel leeft op de aardappel
plant. Wanneer de plant afsterft
krijgt de schimmel hiervan een sig
naal en gaat sclerotiën vormen. Het
lijkt alsof die signalen niet in alle
gevallen even sterk zijn. Wanneer
het gewas kunstmatig afsterft wor
den meer sclerotiën gevormd, dan bij
een natuurlijke afsterving. Daarom
is pootgoed kwetsbaarder dan kon-
sumptieaardappelen. Ook de manier
van afsterven is belangrijk. Het
doodspuiten van de aardappelen
doet de sclerotiën enkele dagen eer
der verschijnen dan het looftrekken.
Looftrekken is dus beter.
Rhizoctonia overwintert op de aard-
Bestrijdingsmiddelen worden als re
gel met water verspoten. Dit is mo
gelijk met middelen tegen rhizocto
nia. Alleen, de aardappelen zouden
daarna niet meer met elkaar in kon-
takt moeten komen. Via het water
kunnen bakteriën van de ene knol
naar de andere overgebracht wor
den. Het middel tegen rhizoctonia is
Het toepassen van poeders blijft behelpen.
Een zwaar door rhizoctonia aangetaste plant.
appel, maar ook in de grond. Een
gewas kan op twee manieren aange
tast worden, vanaf de knol of vanuit
de grond. Beide vormen zijn te be
strijden. maar ook hier zijn middelen
verschillend.
een fungicide en doet niets tegen
bakteriën. Baktericiden die toege
voegd kunnen worden, zijn niet be
kend. Het gebruik van vloeibare
middelen dient om deze reden afge
raden te worden, tenzij ze gebruikt
worden in samenhang met een ont
smetting in een kwikbad. Maar dit
had in het najaar dienen te gebeuren.
Een andere mogelijkheid is het
dompelen van aardappelen samen
met het poterbakje, zonder de aard
appelen te beschadigen, of het dou
chen van aardappelen in poterbak-
ken. In dit artikel wordt hierop niet
verder ingegaan.
De knol die gepoot wordt heet moe
derknol. Konsumptietelers kennen
deze uitdrukking nauwelijks, voor
pootgoedtelers kan dit slapeloze
nachten geven. Het pootgoed wordt
meestal gerooid op een moment dat
de moederknol nog niet is weggerot.
Die komt dus ook in de oogst terecht,
maar zou daar wel wegrotten. Dit
maakt de partij nat, met ziekten als
de aardappelen vochtig zijn bestaat
het risiko dat er te veel middel in de
ogen komt. Hierdoor kan de op
komst vertraagd worden. De midde
len moeten dus niet toegepast wor
den als het regent of wanneer de
aardappelen vochtig zijn door afge
broken spruiten.
Voor het toepassen van de middelen
bestaat geen speciale apparatuur.
Wel is er soms een soort trilplankje
gekonstrueerd. In het merendeel van
de gevallen zal het poeder over de
aardappelen in de voorraadbak ge
strooid worden. De rollende aardap
pelen zorgen dan zelf voor de verde
ling. Deze methode is efTektief. maar
wel moet er rekening gehouden
worden met stuiven. De meeste
middelen zijn behoorlijk irriterend.
De volgende middelen zijn toegela
ten.
middel
iprodion
mancozeb
maneb
maneb/carbendazim
maneb/dichloran
maneb/thiabendazol
maneb/thiofanaatmethyl
maneb/zineb
maneb/zineb/carbendazim
validamycine
zineb/maneb
merknaam dosering per kg pootgoed
Rovral 0.4 g
Duphar Dithane M-45 spuitpoeder 2 g
MV-4 3 g
Bavistin M 72 2 g
Delsene M 2 g
Brabant Carbendazim-Maneb 3 g
Aseptasolan 2 g
Lirotect-M 2 g
Topsar 2 g
Topsar spuitpoeder 2 g
V ondozeb 2 g
Shell Carlane MZ 3 g
Vondocarb 3 g
Solacol poeder 2 g
Luxan Zimanaat spuitpoeder 3 g
gevolg. Moederknollen moeten dus
bij het rooien verwijderd worden.
Nog beter is het te zorgen dat er zo
min mogelijk zijn. De fungiciden
tegen rhizoctonia bestrijden echter
ook andere schimmels. Het verrotten
wordt hierdoor vertraagd. Vandaar
dat er in de pootgoedteelt een voor
keur is voor middelen op basis van
validamycine. Deze stof werkt speci
fiek op rhizoctonia. Het is in de han
del onder de naam Solacol vloeibaar
en Solacol poeder.
Vanwege een mogelijke verspreiding
van bakterieziekten door vloeibare
middelen, kunnen bij het poten het
beste poeders gebruikt worden. Het
is de bedoeling dat de knollen ron
dom met het schimmelbestrijdings
middel in kon takt komen. Wanneer
Om de aardappelen te beschermen
tegen een aantasting vanuit de grond,
kan ook de grond met een fungicide
behandeld worden. In de pootgoed
teelt kan hiervoor quintozeen ge
bruikt worden. Het middel moet voor
het poten gespoten worden en dan
licht worden ingeëgd. Het middel kan
smaak-afw ijking veroorzaken. Het
moet dus niet in de konsumptieteelt
gebruikt worden. Het middel tolclo-
fos-methyl. merknaam Rizolex, heeft
dit bezwaar niet. In principe zou dit
wel in de konsumptieteelt gebruikt
kunnen worden. De eventuele schade
zal echter niet in alle gevallen opwe
gen tegen de kosten. De dosering van
Rizolex is 20 kg per ha. Het middel
moet 10 a 15 cm ingewerkt worden.
Dr. Ir. CJ.A. Barel
Serie Aardappelen nr. 8
Bij een aantasting door rhizocto
nia komen op de knollen bruin
zwarte korstjes voor (de zgn.
"sclerotiën"). Deze bestaan uit
ingedroogde in elkaar geweven
schimmeldraden. Sclerotiën is
een vorm van rusttoestand en een
wijze van deze schimmel om te
overleven.
Levenswijze van de schimmel
Wanneer sclerotiën bezette knollen
worden gepoot, gaat de schimmel
uitlopen. Er ontstaan witte schim
meldraden die later bruin worden.
Deze groeien over de knol heen en
komen op de kiemen en stolonen te
recht. Ze dringen het weefsel binnen,
waarna bruine plekken ontstaan.
Aantasting van de aardappeikiemen
kan tot gevolg hebben dat deze niet
boven komen, dus weinig stengels
per plant. Hoe sneller de plant
bovenstaat, hoe minder spruiten
wegvallen.
8
Daarom is het wenselijk dat partijen
met veel sclerotiën niet te vroeg
worden gepoot. Aantasting van de
stolonen heeft vaak afsterving van de
top tot gevolg, zodat geen knol kan
worden gevormd. De stoloon vormt
dan echter zijspruiten. Indien de zij-
spruiten niet worden aangetast,
vormt zich aan iedere zijspruit een
knol. zodat er een groot aantal aard
appelen aan een plant groeien. Dit is
nadelig i.v.m. te fijne sortering.
Soms sterven een of meerdere sten
gels van een plant af tijdens het
groeiseizoen. Wanneer de weersom
standigheden gunstig zijn (warm en
vochtig) wordt aan de voet van de
stengels wit schimmelpluis gevormd.
De praktijk spreekt dan van een wit
te manchet.
Knolbehandeling
De beste maatregel is nog altijd het
poten van blank pootgoed. Dit is
pootgoed waarop zich geen sclero
tiën bevinden. Sclerotiën op de knol
vormen de grootste bedreiging voor
de jonge spruiten.
Zware bezetting met rhizoctonia.
Volgens de N.A.K. keuringsvoor
schriften mógen de klasse E, A en B
in de partijen 25% lichte aantasting
hebben.
Om een topopbrengst te halen van
pootgoed dat maar net aan de ge
stelde eisen voldoet, zal het nodig
zijn om als konsumptieteler de hier
na volgende maatregelen te nemen
om voldoende stengels per ha, dus de
hoogste opbrengst te behalen. Poot
goed dat nagenoeg blank is, is voor
de konsumptieteler geen aanleiding
om maatregelen te nemen.
Wat te doen bij het uitplanten van
pootgoed waar de aantasting door
lakschurft maar net aan de gestelde
norm voldoet
Om opbrengstderving te voorkomen,
kan bij het poten het pootgoed be
handeld worden met een fungicide.
Hiervoor zijn een aantal poedervor-
mige middelen toegelaten die bij het
vullen van de pootmachine over de
aardappelen kunnen worden ge
strooid. Zijn de aardappelen vochtig
dan verdeelt het poeder zich niet
goed en is een vertraging in de op
komst niet uitgesloten. Een nadeel
van deze methode is, dat de poeders
gemakkelijk stuiven en hierdoor
hinderlijk kunnen zijn voor de per
sonen die met het poten belast zijn.
Inademing van de poeders moet
worden voorkomen. Het verdient
daarom aanbeveling om zo mogelijk
tijdens het poten de voorraad bakken
af te dekken. Een voordeel t.o.v. de
natte methode is dat er geen uitbrei
ding van eventueel in de partij voor
komende bakteriënziekten zoals
zwartbenigheid en stengelnatrot zich
zullen uitbreiden.
Vloeibare middelen kunnen met een
speciaal hiervoor ontwikkeld appa
raat tijdens het poten op de knollen
worden gebracht.
Voordeel is dat deze middelen niet
stuiven, maar een nadeel is dat bij
beschadiging van de knollen, o.a. af
breken van spruiten, uitbreiding van
de genoemde bakteriënziekten
plaats kan hebben indien die in de
partij voorkomen.
Samenvatting
Een aantasting van de spruiten door
de rhizoctoniaschimmel is voor een
belangrijk deel te voorkomen door te
zorgen voor een vlotte opkomst. Dit
kan worden bevorderd door.
niet te vroeg en niet te diep te
poten
uitgaan van zo blank mogelijk
pootgoed
indien de bezetting met sclerotiën
maar net voldoet aan de gestelde
normen bij het poten een fungici
de toepassen.
A.C.M. Mulders
Specialist Plantenziekten en On-
kniidbestrijding,
C.A.R. - Zevenbergen
