Het ras als produktiemiddel
Organisatie.
De techniek.
N.A.K.-normen zijn
minimum normen.
De keuring van zaaizaad en pootgoed van landbouwgewassen ligt stevig verankerd in het agrarisch bestel in
Nederland. In mei 1982 bestond de Nederlandse Algemene Keuringsdienst voor zaaizaad en pootgoed van
landbouwgewassen 50 jaar en in diverse streken van Nederland waren reeds lang voordien organisaties,
zowel van Landbouw als handel, aktief op dit terrein. Men kan de stelling verdedigen, dat de keuring van
zaaizaad in Nederland meer dan 100 jaar geleden van de grond kwam. De belangstelling voor het ras als
produktiemiddel was gewekt en men wenste objectieve informatie over het ras en de kwaliteit van zaaizaad en
pootgoed. Het economisch belang, dat daarmee gemoeid was, werd zo belangrijk geacht, dat men de
vertrouwde methode van zaaizaad uit eigen oogst verliet. Deze ontwikkeling leidde tot een intensief gebruik
van nieuwe rassen en een hoog zaaizaad verwisselingspercentage, welke factoren van invloed waren op een
hoge ha-opbrengst maar ook leidden tot aktieve handels- en kwekersondernemingen met belangrijke ex
portposities.
Klimaatskas met E.E.G.-rassensortiment van klaver
Het ras van een plantengewas is
richtingbepalend voor de produktie
onder de omstandigheden waaron
der die moet plaatsvinden. Het zijn
de kwekers van nieuwe rassen, die
aanpassing trachten te zoeken aan de
omstandigheden, die weer wisselen
als gevolg van de veranderende
teelttechnieken. De wisselwerking
tussen deze twee komponenten
brengt de zo zeer door de boer ver
langde oogstzekerheid. De zekerheid
dat hij het juiste ras gaat gebruiken
ligt, behalve bij eigen ervaring, ook
in voorlichting en rassenlijst. De
keuring, zowel veld- als partijkeu
ring, verschaffen hem zekerheid ten
aanzien van het door hem gewenste
ras en de kwaliteit van het teeltma
teriaal van dat ras wat hij ontvangt.
Het lijkt allemaal eenvoudig, maar
ieder, die weieens een kweekbedrijf
heeft bezocht, de rassenproefvelden
op proefboerderijen heeft gezien of
wel een moderne schoningsinrich-
ting, kan zich een idee vormen van
wat hier allemaal achter zit. De
N.A.K. heeft zich vanaf het begin in
1932 beijverd de kweker aan te
moedigen in zijn werk door premies
uit te loven. In het huidige tijdsge
wricht kan men zich niet meer in
denken dat deze waardevolle arbeid
van het kweken van nieuwe rassen
beschouwd is geweest als hobbyisme
en verdienstelijke mensen als Geert
Veefihuizen, die meer dan 80 aard
appelrassen op zijn naam heeft staan
"van den armen begraven werd".
Het kwekersrecht heeft zijn intrede
gedaan, niet alleen in nationaal maar
ook in internationaal opzicht, waar
bij belangrijke concentraties van
kweekbedrijven hebben plaatsge
vonden, zelfs als onderdeel van
transnationale ondernemingen. Het
kwekersrecht, dat dicht aanleunt
tegen het octrooirecht, geeft de kwe
ker van nieuwe rassen bescherming,
opdat zijn moeite en inspanning niet
klakkeloos door anderen benut wor
den. Het vastleggen van het absolute
eigendomsrecht op het stoffelijk iets
dat een ras is, vergt nauwgezette
voorbereiding en even nauwgezet
onderzoek: geen wonder, dat het
maken van nieuwe rassen een lang
durig proces is, zowelkapitaalinten-
sief als arbeidsintensief. Evenzeer is
het cultuurwaarde-onderzoek van
beslissende betekenis voor de inves
tering en verdere arbeid. De vorm
waarin het kwekersrecht gegoten is
met nationale en internationale in
stemming, brengt mede, dat de kwe
ker bij produktie en afzet van zijn ras
een geheel dominerende positie in
neemt, waarvan handelaar en teler
afhankelijk zijn. Ook heeft deze
vorm waarin het kwekersrecht gego
ten is, invloed op jie vastlegging en
registratie van het ras, waarbij land
bouwkundig nut' wel moet wijken
voor juridische nauwgezetheid. Na
registratie voor het verlenen van
kwekersrecht en na toetsing op cul
tuurwaarde voor opneming op de
rassenlijst, waarmee het verkeers
recht wordt verworven, komt het pas
in produktie en is het de keuring die,
ten behoeve van de boer, rasechtheid
en raszuiverheid beoordeelt en kwa-
liteitsbepalende faktoren als kiem-
kracht en onkruidbezetting vaststelt.
Het ras als produktiemiddel kan een
belangrijke bijdrage zijn voor de
verhoging van de opbrengst per ha,
hetgeen mede nodig kan zijn voor de
materiële behoeften van de snel
groeiende wereldbevolking. Het op
richten van genenbanken, nationaal
en internationaal, is van belang om
de variabiliteit, die een natuurlijk
gegeven is, te bewaren en te benutten
voor het maken van nieuwe aange
paste rassen.
Rassenregistratie en cultuurwaarde
onderzoek worden uitgevoerd door
een staatsinstelling, het Rijks Insti
tuut Voor Rassen Onderzoek: de
keuring van zaaizaad en pootgoed
van landbouwgewassen is een aan
gelegenheid van het bedrijfsleven, zo
heeft de Zaaizaad- en Plantgoedwet
sen aan de ontwikkelingen in een
moderne samenleving, hetgeen tot
uiting kwam in de vermindering van
het aantal gewestelijke keurings
diensten in 10 jaar tijd van 13 naar 5,
allen voorzien van moderne gebou
wen en dienovereenkomstige uitrus
ting. Evenzeer worden moderne ont
wikkelingen in de keuringstechniek
telkenjare indien nodig vastgelegd in
het keuringsreglement, terwijl de
Vaste Commissies voor de drie on
derdelen groenvoedergewassen
(voornamelijk graszaden), granen,
peulvruchten en fijne landbouwza-
Bepaling duizend-korrel-gewicht
1966 nog weer eens vastgelegd. In
tegenstelling tot vele andere landen,
met name ook in de E.E.G., is in
Nederland het keuringswerk een ak-
tiviteit geweest die het bedrijfsleven
zelf ontwikkeld heeft en van een zo
danig gehalte heeft doen zijn, dat de
wetgever er in toegestemd heeft, mits
aan bepaalde voorwaarden voldaan
werd, dat het bedrijfsleven zelf deze
keuringen, uiteraard onder toezicht
van de Overheid, zou uitvoeren. Het
financieel-economisch beheer is tot
voor kort altijd in handen van het
bedrijfsleven zelve geweest, terwijl
onder de huidige omstandigheden de
vraag opdoemt of de terugkeer naar
dit eigen beheer weer in het verschiet
ligt. Het is hier niet de plaats om uit
voerig op de geschiedenis van de or
ganisatie van het keuringswezen in
Nederland in te gaan. Niettemin kan
ieder, die met goedgekeurd zaaizaad
en pootgoed in aanraking komt in
één oogopslag de kern van deze ge
schiedenis waarnemen. Het merk
van de N.A.K. omvat de molen en de
gekroonde zak, symbolen van de or
ganisaties die zich vóór 1932 op
wierpen als de kampioenen van het
juiste keuringswezen: het molen-
merk van het centraal comité, als het
ware de overkoepelende organisatie
van de keuringen door landbouwor
ganisaties, en de gekroonde zak als
de organisatie, die vooral gegroe
peerd was rond de handel. Zoals wel
meer in dit land, is slechts na het
opheffen van veel verschil van in
zicht, deze éne organisatie, die
N.A.K. heet, totstandgekomen. Het
strekt het bedrijfsleven tot eer, dat 50
jaar later in wezen deze gezamenlijke
behartiging van een algemeen be
lang nog steeds aan het betrokken
bedrijfsleven is gelaten. De Wet
spreekt thans over de belangheb
bende groeperingen en dat zijn: de
kwekers, de handel, de telers en de
gebruikers. In alle organen, zowel de
bestuurlijke als de technische, komt
deze belangenbehartiging tot uiting,
zowel op nationaal niveau als in de
regio's, d.w.z. de gewestelijke keu
ringsdiensten. De organisatie heeft
ook getoond zich te kunnen aanpas-
den en pootgoed zorgdragen voor
het landelijke technische beleid en
de uniforme uitvoering ervan. Door
de benoeming van bestuursleden uit
de belanghebbende groeperingen,
zowel in de landelijke stichting als in
de regionale stichtingen, blijven de
verbindingen met het bedrijfsleven
in stand, terwijl de diensten zelve,
Veld- en partijkeuring en daarbij
niet te vergeten administratieve on
dersteuning zijn de middelen, die
moeten leiden tot de statutaire doel
stelling van de N.A.K. en keurings
diensten: het bevorderen van het in
het verkeer brengen van betrouw
baar teeltmateriaal. Het is kenmer
kend geweest voor het keuringswe
zen, dat men met de tijd is meege
gaan en voortdurend, zowel in de
personele sfeer als de materiële sfeer,
een hoog kwaliteitsniveau van het
Nederlandse produkt heeft kunnen
bevorderen. Hoewel bij veld- en
partijkeuring de meest moderne
middelen en instrumenten worden
gebruikt blijft de keuring zijn
grondslag vinden in de praktijk en
wordt dienovereenkomstig uitge
voerd. Het keuringsreglement van de
N.A.K. is als het ware de grondwet
voor het keuringswezen. Het gaat bij
de veldkeuring van granen, peul
vruchten en fijne landbouwzaden als
mede bij graszaden, vooral om ras
echtheid en raszuiverheid, die
uiteraard bij pré- basiszaad en basis-'
zaad op een hoger niveau liggen dan
bij gecertificeerd zaad dat zijn be
stemming in consumptiegebruik
vindt. Ondersteund door voorkon-
j trole- en kontrolevelden, zowel cen
traal door de N.A.K. als door de ge
westelijke keuringsdiensten, worden
nieuwe rassen bij hun entree beoor
deeld en worden de bijzonderheden
van elk ras snel bekend gemaakt. Bij
de partijkeuring valt de nadruk op de
kiemkracht en de afwezigheid van
ziekten, die het zaad c.q. de jonge
kiemplant belagen, zoals bijv. fusa-
rium of botrytis en is de beoordeling
van het geschoonde produkt bij de
O rtf»
rt -,
_g--/hm. 0ÓU*.
14 J-* «y, /oo A&
ju* A* A
"Die goeie ouwe tijd"
zowel uit de aard van hun werk
zaamheden als door daarmee sa
menhangende aktiviteiten dagelijks
verbonden blijven met het bedrijfs
leven. De organisatie kent, zoals in
het rechtsbestel van dit land veran
kerd, uiteraard het recht van her
keuring en beroep, waardoor de teler
c.q. handelaar een waarborg blijft
houden dat de keuringen op objec
tieve wijze en zonder aanzien des
persoons worden uitgevoerd. Ten
slotte kent het keuringswezen in Ne
derland een eigen tuchtrecht, dat
onder aangeslotenen rechtspreekt.
monsterkeuring een belangrijk
praktische waarborg voor de kwali
teit, o.m. wat betreft de onkruidbe
zetting. Dit oogstseizoen is bijv. voor
het eerst een O-norm voor kleef
kruid-bezetting ingevoerd, welke ge-
klassificeerd wordt onder Waarde
ring I, die ook andere kwaliteitsbe-
palende faktoren aangeeft. De laat
ste jaren wordt eveneens, bij wijze
van proef voorlopig, het 1000-
korrelgewicht vermeld bij wintertar
we en zaailijnzaad, terwijl die voor
erwten binnenkort vermeld zal wor
den. De bemonstering voor scho-
ningsanalyse bij graszaad heeft een
snelle ontwikkeling in technisch op
zicht meegemaakt, hetgeen ook van
belang is gezien de positie die deze
schoningsanalyse inneemt. Oor
spronkelijk een dienstverlening aan
de kontrakterende partijen, de kwe
ker/handelaar enerzijds en de kon-
traktteler anderzijds, worden thans
de resultaten van de aschoningsana-
lyse in keuringstechnische en
E.E.G.-zaaizaadtoeslagen-procedu-
res gehanteerd. Bij het pootgoed van
aardappelen zijn het vooral ziekten,
die met het pootgoed overgaan, wel
ke bij de keuring worden betrokken.
Het gaat daarbij niet alleen om vi
rusziekten maar ook om schimmel
en bacterie-ziekten, waardoor de
produktie van pootgoed, vooral in
plantenziektenkundig opzicht, tot de
zorg van de keuringsdienst gerekend
wordt. Aardappelselektiecursussen
worden door de keuringsdienst ge
geven, terwijl assistentie wordt ver
leend bij de voorlichting aan con
sumptietelers, met betrekking tot de
kwalitatieve beoordeling van ont
vangen pootgoed. Het systeem van
uitgroeien met voortgezette veld
keuring en nakontrole voor gecerti
ficeerd pootgoed van rassen met een
bepaalde mate van virusresistentie is
reeds meer dan 25 jaar in zwang in
Delta-Nederland en heeft geleid tot
een specifieke produktie, aie vooral
op overzeese export is gericht.
De kwaliteitsbewakende taak van de
keuringsinstelling heeft geleid tot het
in gezamenlijk overleg tussen de be
langhebbende groeperingen opstel
len van normen, die vastgelegd zijn
in het Keuringsreglement van de
N.A.K., danwel de daarop aanslui
tende voorschriften van de drie be
trokken Vaste Commissies. Geen
certificering vindt plaats van par-
tijen, die niet aan de normen bij veld
en partijkeuring voldoen. Dit neemt
niet weg, dat de verantwoordelijk
heid voor het produkt blijft liggen bij
de leverancier, terwijl ook de ge
bruiker geheel gerechtigd is uiter
aard om eisen te stellen aan het te
leveren teeltmateriaal, die uitgaan
boven de minimum normen van de
N.A.K.. De normen, die de N.A.K.
hanteert, staan uiteraard eveneens
onder invloed van de internationale
regelen op dit terrein, zoals bijv. van
de E.E.G. danwel van de O.E.S.O..
Tegen de overdrijving in deze kwali
teitsbewaking moet zowel naar de
ene' zijde .als naar de andere zijde
gewaakt worden. De belangrijke ex
portpositie voor diverse produkten
zoals het graszaad, zaailijnzaad en
het pootgoed zijn van belang bij het
oordeel over de hoogte van het kwa
liteitsniveau wat men aan teeltmate
riaal wil stellen. De lezer nu, of hij
kHveker, handelaar, teler of gebruiker
is, kan oordelen over datgene wat de
eerste Voorzitter van de N.A.K., Dr.
Oortwijn Botjes, boer, wetenschap
pelijk onderzoeker en organisator,
neerschreef in het gedenkboek van
de N.A.K. "Tussen Ras en Gewas"
in 1957: "Maar al was het begin
klein, het doel van de N.A.K. was
groot. Dit doel was te zorgen dat ons
zaaizaad en pootgoed in net buiten
land zijn goede naam behield en dat
zoveel mogelijk overal in het eigen
land het goede zaad werd gezaaid en
het goede pootgoed werd geplant".
Goes, december 1982
H. B. Goettsch, Ir Ing.
19
