Naebie un eihen taele?
Centrum bepleit voor gebruik
computer in landbouw
A Igemeen Zeeuws - bestaat dat?
Wat is een streektaal?
Wat gebeurt er in het
Zeeuws?
been r bean
o^ero.1
x ijs tes
X boon Leone
-fT boo n biuH
Een taal valt niet uit de
lucht
R W. Geldof
Op 26 oktober 1978 zat ondergetekende, tesamen met enkele tientallen
andere agrarische persmuskieten, mosselen te eten in restaurant De
Schaapskooi bij het museum van Heille. Dat was ter gelegenheid van
een tweedaagse excursie over de Oosterscheldeproblematiek. Terwijl
wij aten sprak dhr. P. Blokland, voorzitter van de CBTB West-Neder
land over een en ander. En wat de Zeeuwse kuituur betreft stelde hij
vast, dat die "met bijna een eigen taal" was ontwikkeld. Welnu, wat er
bijna is, kan er met een klein stootje komen! Dat willen wij in het
onderstaande nader aantonen. Tevens willen wij het hoe en waarom
aanroeren. Uiteindelijk zullen wij dan zien, dat er grote overeenkom
sten zijn met wat in andere gewesten (ook in Noord-Brabant) gebeurt,
maar ook verschillen.
"Dus ik zou mijn eigen dialect moe
ten prijs geven om dat van Zuidbe-
veland (althans het gemiddelde
daarvan) aan te leren? Dat nooit!
Dat zou kunstmatig zijn!"
Hier moeten wij even een misver
stand wegwerken. Net zo min als een
Groninger, Fries, Limburger enz.
Er is nog iets. Zoals iedereen weet,
kent ieder Zeeuws dialect een aantal
woorden die alleen in dat dialect
voorkomen, dus die typisch Wal-
chers, Fliplands. Schouws. Goerees
enz. enz. zijn. Het spreekt vanzelf,
dat deze woorden, ook en vooral als
ze in het Zuidbevelands ontbreken.
Het woord "dialect" heeft een on
gunstige klank bij het grote publiek.
Iemand die een dialect spreekt wordt
vaak verondersteld het ABN (Alge
meen Beschaafd Nederlands) niet
machtig te zijn! U kunt de Vlaamse
sprekers van radio en t.v. niet erger
beledigen dan door te zeggen, dat zij
(omdat zij het ABN wat anders uit
spreken dan u en ik) dialectsprekers
zijn! Want dat willen zij perse niet
zijn. Waarom niet? Omdat het Ne
derlands zich tussen de grote broers
(Frans, Duits en Engels) alleen zal
kunnen handhaven wanneer het
duidelijk als de kuituurtaai van 20
miljoen Nederlands-sprekenden
functioneert. In Brussel kunt u zien,
hoe een dialect het aflegt tegenover
een kuituurtaai. Daar zijn ganse
stadswijken (bijv. rond de Koekel-
berg) waar in 1930 niemand Frans
sprak (minder dan één procent!) en
waar u nu moet zoeken naar iemand
die nog Nederlands verstaat. Daar
heeft men te laat begrepen, dat een
dialect het absoluut verliest tegen
over een wereldtaal als het Frans.
Die les hebben de Vlamingen ge
leerd, zij het wat erg laat.
In de beschutting, a.h.w. onder de
vleugels van de algemene taal, ge
dijen de streektalen niettemin uitste
kend. U ziet dat in Brabant en Lim
burg, bij volksfeesten en uitvoerin
gen. Wij doelen hier op het gedrukte
dialect; het gesproken dialect func
tioneert overal volop. Dat blijkt ook
hieruit, dat inwijkelingen uit andere
streken dat dialect overnemen. Dat
doen zelfs de kinderen terwijl zij
scholen bezoeken, ook in Zeeland.
Vanouds is gezegd, dat er geen prin
cipieel verschil bestaat tussen een
taal en een dialect. Jan Publiek ech
ter gaat uit van het verschil. Wat
lichtjes afwijkt van de algemene taal
noemt hij dialect. Pas als de ver
schillen erg groot zijn is hij bereid het
woord "taal" te gebruiken. Het Fries
balanceert net tussen die twee in-
....De taalkundige noemt "taal" wat
kuituur bevat. Zodra in een dialect
volop literatuur ontstaat (ook gods
dienstige, ook kulturele en niet al
leen volkshumor) spreekt hij van een
taal. Of de verschillen met de alge
mene taal groot zijn komt bij hem op
de tweede plaats! U ziet dat de taal
man vooral let op het functioneren,
daarna pas op de kenmerken.
Tot 1970 liepen de Zeeuwse en de
Brabantse dialecten vrijwel gelijk.
Echte literatuur werd daarin nauwe
lijks bedreven. Het bleef bij stukjes
(soms echt toneel, dat wel) voor de
winteravond, humor en eenvoudige
versjes. Maar sinds kort is er veel
méér. De heer J. Kousemaker bijv.
vertaalt grote delen van de Bijbel in
het Zeeuws en dat blijkt algemeen te
worden aanvaard, niet alleen in be
jaardentehuizen. Als de PZC op ou
dejaarsdag Psalm 90 in het Zeeuws
afdrukt, wekt dat geen enkele weer
stand. Oude literatuur (Van den Vos
Reinaarde!) blijkt evengoed te kun
nen worden verzeeuwst. Kijk, dat
zijn functies die voor verreweg de
meeste dialecten niet zijn weggelegd.
Meteen komt dan de vraag bij u op
waarmee wij begonnen: algemeen
Zeeuws, bestaat dat wel? Er zijn toch
streektalen per eiland, per regio? De
Ver. v. Dialectonderzoek onder
scheidt er wel tiert! Er is toch nogal
wat verschil tussen de spreker van
Goeree-Overflakkee en Zeeuwsch-
Vlaanderen, tussen Tholen en Wal
cheren! Dat is waar en mag nooit
worden ontkend. Mits u dan óók
maar let op de overeenkomsten.
Die overeenkomsten zijn in beeld
gebracht in de kaartjes die u vindt op
de biz. I t/m XIV van het bekende
"Woordenboek der Zeeuwse Dialec
ten". Enkele voorbeelden volgen
hier. De ae van aerde, laerze enz. is
boven de Schelde overal aanwezig.
De e van bêên zelfs overal. De ie van
kiek, diek enz. ook weer overal (be
halve in O-Z.Vl.). Soortgelijke grote
verspreidingsgebieden zien wij ook
bij de uu van 'uus, de van bróód.
En zelfs de uitzonderingen bluven.
ZC fe'O'vtfn. z L/uven
nc t/yven fc>/aïve*u.
«jS
Trr ijS r eS
De Zeeuwse taele is de mooiste van aole maele.
pupe, twufelen, vuve en wuuf (waar
het ABN een ij heeft) zijn weer alge
meen (behalve weer O.Z.V1.). Het is
duidelijk, dat "Zeeuws" ook geogra
fisch bepaald is. Het omvat Goeree-
Overflakkee, de Zeeuwse eilanden
en een groot deel van Zeeuwsch-
Vlaanderen. Wie vanuit Noord-Bra
bant Zeeland binnen komt, hetzij in
Zuid-Beveland, hetzij in Tholen of
St. Philipsland, die bemerkt meteen
dat hij in een ander taalgebied komt
als hij met de mensen prakt. Dat
geldt óók voor de Vlaming en de
Hollander.
Deze eenheid is altijd al min of meer
vermoed. Het chauvinistische rijm
dat ons meedeelt dat "de Zêêuwse
taele de mooiste is van aolemaele"
bewijst dat. Anders was het wel de
Fliplandse, Thoolse, Walcherse enz.
taele geweest.
Wat wij ABN, algemeen beschaafd
Nederlands noemen, of kortweg de
algemene taal (want een streektaal is
echt niet minder beschaafd dan de
landstaal), is in feite het dialect der
Hollandse steden, aangevuld vanuit
alle gewesten, óók en vooral uit Bra
bant (16e-17e eeuw). In vrijwel elk
land, waar ook ter wereld, is de
landstaal ontstaan doordat één dia
lect overheersend werd. De schrijf-,
wijze (spelling) berust op overeen
komst: men spreekt af, de woorden
zo en zo te schrijven, de taalregels
(grammatika) zijn vaak een mengsel
van overlevering en overeenkomst.
Denk maar aan Ned. hen, hun en ze;
kan je en kun je; zal u en zult u; ik
hou(d) enz. enz. De uitspraak wordt
in grote mate bepaald door het
overheersende dialect en daaraan
danken wij de klemtoonchaos van
vandaag-de-dag in het Nederlands.
Hoe is dit alles nu in het Zeeuws?
Wel, als wij onze dialecten op één
noemer willen zetten, komt het
Zuidbevelands daarvoor het meest, in
aanmerking. En dat is niet slechts
omdat de genoemde literatuur daar
in al geschreven is. En het is ook niet
omdat deze streek geografisch zowat
in het midden ligt. Het is vooral om
dat dit dialect de meeste sprekers telt
ên omdat het een goed gemiddelde is
van alle Zeeuwse dialecten. Je kunt
n.l. niet uitgaan van een ander dia
lect (Walchers, Thools, Fliplands
enz.) zonder een grotere afstand te
scheppen met de andere dialecten
van het Zeeuws taalgebied. U kunt
dat gemakkelijk zien, want als u de
werken van Kousemaker leest hebt u
geen grote moeite (als u tenminste
Zeeuws dialectspreker bent) om het
te volgen. Daarom moeten wij daar
van uitgaan.
"Ho!" roept u verontwaardigd uit.
zijn streektaal prijs gaf toen hij Ne
derlands leerde, net zo min moet u
uw dialect prijs geven omdat u
Zeeuws wilt spreken en schrijven.
Daarom is er ook niets kunstmatigs
aan! Wij kunnen n.l. heel rustig
vaststellen, dat de Zeeuwse dialecten
óf verdwijnen zullen óf ze zullen zich
handhaven. In het laatste geval zul
len ze zich steeds meer vermengen
omdat de contacten nu eenmaal toe
nemen. U ziet dat wij de zaak alleen
een beetje versnellen.
thuis horen in het Zeeuws en daarin
erkend en opgenomen worden. Dat
is dan tevens de beste waarborg dat
ze niet teloor zullen gaan. Wanneer
wij bereid zijn deze echt Zeeuwse
woorden te leren gebruiken, is het
Zeeuws volkomen een taal en niet
meer "naebie un taele".
In een volgend artikel dat over 4 we
ken verschijnt gaan wij nader in op
het waarom en hoe!
Het Landbouwonderwijs in ons land dient meer aandacht te besteden
aan de ontwikkeling en toepassingsmogelijkheden van de computer. In
navolging van de VS zal de samenwerking op dit terrein tussen univer
siteiten, agrarische (onderwijs)instellingen en bedrijfsleven versterkt
moeten worden. Een centrum ter ondersteuning van de ontwikkeling
van praktijkgerichte computerprogramma's voor de landbouw verdient
aanbeveling. Bij de toepassing van computers in de Nederlandse land
bouw zal rekening gehouden moeten worden met ervaringen, die in de
Amerikaanse landbouw met het computergebruik zijn opgedaan.
Dit zijn enkele conclusies uit het
rapport "Opmars computer in de
Amerikaanse landbouw", dat op
donderdag 23 december j.l. door de
heer drs. M.L. de Heer (algemeen
secretaris van het Landbouwschap)
werd aangeboden aan de heer dr. ir.
M.P.M. Vos, plaatsvervangend di
recteur-generaal voor de Land
bouw en Voedselvoorziening van het
ministerie van Landbouw en Visse
rij.
De heer Vos zegde toe op korte ter
mijn over de aanbevelingen in het
rapport van gedachte te wisselen met
het bedrijfsleven en vertegenwoor
digers van onderzoekinstellingen en
voorlichting.
Het gebruik van computer op Ame
rikaanse landbouwbedrijven is nog
beperkt, maar de verwachting is dat
in 1990 de helft van de bedrijven een
microcomputer zal gebruiken. Ex
perts in de VS nemen aan dat de
aansluiting ervan op centrale com
puters van databanken en dienstver
lenende instellingen hierbij een rol
van betekenis gaat spelen. De stu
diegroep constateerde dat met name
in hetlandbouwonderwijs, - onder
zoek en - voorlichting veel activitei
ten worden ontplooid om de Ameri
kaanse landbouw en de boeren van
de toekomst vertrouwd te maken met
de computer. Daarnaast gaat het met
name om programma's voor be
drijfsmanagement (beheer van vees
tapels, vaststellen veevoeder rant
soenen en optimaliseren van bouw
plannen).
Het rapport is verkrijgbaar door
10,— over te maken op gironum
mer 645299, ten name van het
Landbouwschap in Den Haag, onder
vermelding van "Opmars computer
VS".
A Igemeen secretaris drs. M.L.de Heer (Landbouwschap) rechts overhandigd het
rapport aan de heer dr. ir. m. P.M. Vos v.h. ministerie van landbouw. V.l.n.r.
kijken verder toe de heren: dr. ir. A.Kuipers, dr. ir. L.C. Zachariasse en ir.J.H.
Egberink.
15
