Jullie solidariteit is
voor ons belangrijk
Jubileum afdeling Goed e.o.
Ifli IIII 11T Red«ktieadr-
WONEN IN EEN ZONNEWONING
Opbrengstverschillen
Stille keuken
Dia-serie
Terugverdientijd
Konklusie
Saul: kleine boeren moeten
zich organiseren
Soja
Braziliaanse boer Saul Barbosa:
p.j. zuid
geluid
■VJÊAA II ■^■1 onder redaklie van de Redaktiekommissie Bond
Plattelandsvrouwen voor Zeeland Bra-
m" ■■■I IV Mevr. LJ. de Regt-van Maldegen..
Anna Mariaweg 1,4494 PB Geersdijk.
Energie besparen door middel van
isolatie, dat is niemand meer vreemd.
Energie besparen met ventileren, dat
is minder bekend, maar besparing
door zonne-energie is zeker nog geen
algemeen goed. Aan de rand van een
klein dorp op Schouwen-Duiveland
ging ik een kijkje nemen bij een opti
maal energie besparende woning.
Als je aan komt rijden, zie je meteen
om welk huis het gaat. Het dak ver
schilt duidelijk met wat we gewoon
zijn. A an de zuidzijde heeft een groot
deel van de dakpannen plaats moeten
maken voor zogenaamde koliektoren,
die iedere zonnestraal op moeten van
gen. Binnen krijgen we gastvrij ont
haal en nadere uitleg.
"De gekozen plaats is niet toevallig",
zegt mijn gastvrouw. "Het gemid
delde aantal zonne-uren ligt hier ho
ger dan in de rest van Nederland".
Drie jaar geleden werd het huis er
neergezet en in maart 1980 officieel
geopend door de toenmalige minis
ter van Volkshuisvesting. Het werd
Tijdens het bezoek aan het akker
bouwbedrijf van Jos de Regt in de
Willem-Annapolder stond vooral de
wijze van produceren centraal. Saul
toonde grote belangstelling voor de
verschillende machines, de hoeveel
heid zaaizaad die per hectare werd
gebruikt en het kunstmest gebruik.
De Zeeuwse graanopbrengsten leken
hem onwaarschijnlijk hoog. De 7 8
ton per hectare die hier de laatste
jaren gewoon zijn steken inderdaad
nogal sterk af tegen Saul's opbreng
sten van rond de 1500 kg per hectare.
Het verschil in opbrengst liet zich
ook wel verklaren. Veel meer dan in
Brazilië wordt hier intensief gebruik
gemaakt van kunstmeststoffen, ma
chines en andere middelen in kom-
binatie met uitgekiende teelttechnie
ken.
Wie deze opbrengstverschillen in het
licht van de wereldvoedseldag ziet
zal snel tot de konklusie komen dat
ook in Brazilië en andere ontwikke
lingslanden de opbrengsten van de
landbouwgewassen snel verhoogd
kunnen worden door b.v. meer
kunstmest en meer biociden te ge
bruiken. Het is ook precies de ge
dachte van de Braziliaanse regering
die sedert een tiental jaren de land
bouw in Brazilië tot ontwikkeling wil
brengen met moderne "westerse"
middelen en methoden. Hoe de uit
werking van dit beleid is geweest op
de boerenbevolking in Brazilië stond
dinsdag 19 oktober in het avondpro
gramma centraal.
's Avonds was de grote zaal van 'de
Caisson' aardig gevuld (42 perso
nen). Peter de Koeyer, voorzitter van
het Z.A.J.K. opende de bijeenkomst
en verwelkomde het toch wel aardig
gemengde gezelschap. Plattelands
jongeren, leden en bestuursleden van
standorganisaties, leden van kerke
lijke organisaties en mensen die zelf
er neergezet, inderdaad, want het
stond in een week!
Dit type huis, wat een houtskelet
heeft, vond zijn oorsprong in Dene
marken, maar terwille van het Hol
landse gezicht, kwamen er ook ste
nen aan te pas. Het dubbelwandige
houten skelet is, uiteraard, geïsoleerd
met glaswol en de ramen zijn van
driedubbel thermo glas voorzien.
Heel vernuftig is het luchtverver
singssysteem; geen tocht of koude
nek, maar opgewarmde frisse lucht.
Die warmte wordt verkregen door
dat de afgezogen - doorgaans warme
- lucht uit bijvoorbeeld keuken en
badkamer, wordt opgevangen en via
een zogenaamde warmte-wisselaar
overgebracht op verse aangezogen
lucht. Deze installatie levert circa
30% van de totale energiebesparing.
Misschien vergaat het u ook zo: als ik
onder mijn volop werkende afzuig
kap in m'n potje sta te roeren, zijn
mijn oren voor iedereen onbereik
baar. De afzuigkap in deze keuken,
voor korte of langere tijd in Brazilië
waren geweest hadden de weg naar
de Caisson weten te vinden. Ook Jan
Ham, die een korte uiteenzetting gaf
over het werk van Solidaridad en de
jaaraktie "Vechten om voedsel"
heette de aanwezigen welkom
Om nader aan te geven hoe zich in
Brazilië de ontwikkelingen op het
platteland hadden voltrokken in de
afgelopen jaren werd de dia-geluids-
serie "En de boer, hij ploegde
voort...." getoond. In deze dia-serie
vertelt een kleine boer uit het Zuiden
van Brazilië, Dinisio, hoe de moder
nisering van de landbouw stapje
voor stapje zijn bedrijf is binnenge
drongen: In de jaren 50 en 60 had
elke kleine boer nog een grote
groentetuin, een varken en een stel
kippen. De vrouwen bakten zelf het
brood van het graan dat de boeren
produceerden. De organisatie van de
bedrijfjes was zo ingericht dat elk
boerengezin in ieder geval altijd vol
doende eten voor zichzelf produ
ceerde. Verder werden er natuurlijk
ook mais en bruine bonen verkocht.
In 1965 begon eigenlijk de moderni
sering. Alle boeren werd aangeraden
om nieuw 'geselekteerd wonderzaad'
te kopen voor mais én later ook voor
andere gewassen. Nadat de boeren
zagen welke opbrengsten de nieuwe
mais gaf kocht iedereen het nieuwe,
maar dure zaaizaad. Langzaam maar
zeker moest iedereen meer geld uit
gaan geven: voor het zaad, voor
nieuwe groeimiddelen (kunstmest),
voor spuitmiddelen en ook voor
traktoren en werktuigen. Om het
zaad te kunnen kopen verkochten de
boeren eerst hun varken. Daarna
ging bijna iedereen er toe over in
plaats van voedselgewassen als mais
en bruine bonen ook sojabonen te
verbouwen omdat dat meer geld op
leverde. Binnen enkele jaren vero
aangesloten op dit ventilatiesysteem,
werkt geluidloos. Mijn gastvrouw
trekt nu een deur open en ik zie een
manshoog, dik ingepakt ding. Het
blijkt de warmte opslagtank te zijn
en hier spelen de eerder genoemde
koliektoren een rol. Zodra de zon
schijnt, wordt het water verwarmd en
via de opslagtank, oftewel boiler,
gebracht naar waar men het nodig
heeft. In de eerste plaats is dat bad
en tapwater, in de tweede plaats voor
ruimteverwarming. Zo'n zonrijke
zomer die net achter ons ligt, was
ruim voldoende om AL HET NO
DIGE water te verwarmen. Maar
ook in de winter kan, als de zon
schijnt, warmteoverdracht plaatsvin
den. Het water is dan ongeveer 30
graden, zodat geringe bijverwarming
aangenaam badwater maakt. Op het
eerste gezicht ziet het er allemaal
heel aantrekkelijk uit. Het IS energie
besparend bouwen, alleen wat zijn
bijvoorbeeld de kosten?
Het Ministerie van Economische
verde de soja-teelt een belangrijk
deel van het beschikbare areaal aan
bouwland.
Het varken leverde natuurlijk niet
genoeg geld op om ook nog kunst
mest of zelfs een traktor te kopen.
Groepjes van kleine boeren staken
de koppen bij elkaar en stapten
daarna naar de bank om een traktor
te kunnen aanschaffen. Zolang de
prijs van soja goed was leek alles
goed te gaan. De groentetuin lag er
weliswaar verwaarloosd bij en ook
bakte moeder de vrouw zelf geen
brood meer - daar was geen tijd meer
voor -, maar alles was in de super
markt te koop.
In 1974 kelderde de prijs van soja, de
teelt waarom alles nu draaide. Pas
toen bleek hoe iedereen met handen
en voeten gebonden was aan alle
dingen van de moderne tijd. Ver
plichtingen aan de banken konden
niet meer worden nagekomen en het
nieuwe zaaizaad en de kunstmest
kon niet meer worden gekocht. Veel,
heel veel kleine boeren werden ge
dwongen te stoppen, ook nu nog. Ze
hebben hun land verlaten en zijn
weggetrokken naar de steden, waar
nu ook geen werk meer is. De grond
die ze hebben achtergelaten is nu in
handen van grote ondernemingen of
grootgrondbezitters.
Wat deze dia-serie aan de dag legde
was dat de modernisering van de
landbouw enerzijds kan leiden tot een
aanzienlijke produktiestijging, maar
dat anderzijds de verschillen tussen
grote en kleine boeren erdoor aan
zienlijk zijn verscherpt. Een massa
van kleine boeren is in de loop van de
tijd gedwongen te stoppen terwijl de
concentratie van het grondbezit in de
richting van de grootgrondbezitters is
toegekomen. Deze laatste produce
ren op grote schaal soja omdat dit
Als eerste na het 50 jarig bestaan van
de provinciale afdeling Zeeland
vierde op 12 oktober de afdeling
Goes e.o. van de bond van platte
landsvrouwen haar 50 jarig jubi
leum. Voor de leden was er een fees
telijke koffiemaaltijd in het "Slot
Ostende". Deze werd opgeluisterd
met zang van Zeeuwse liedjes door
Engel Reinhoudt. Ook de dames
Luteyn en Mol brachten gezelligheid
met een gedicht over gebeurtenissen
uit het verleden en een Zeeuwse
voordracht.
Het feest werd voortgezet in de"Prins
van Oranje". Voor leden en een
Zaken laat het Bureau Energie-On
derzoek Projekten (BEOP)van alles
op dit gebied onderzoeken. Zojuist is
men met de uitvoering van de tweede
fase van het Nationaal Onderzoek
programma Zonne-energie (NOZ II)
begonnen. Uit het eerste Onder
zoekprogramma kunnen de volgen
de konklusies worden getrokken: De
bijdrage die thermische zonne-ener
gie aan de Nederlandse energie
voorziening omstreeks het jaar 2000
zal kunnen leveren, is geringer dan
men aanvankelijk (1978) dacht. De
afzet van zonne-installaties is - niet
alleen in Nederland - in de loop van
1981 drastisch gedaald, enerzijds ten
gevolge van publikaties omtrent te
leurstellende resultaten van zonne-
projekten, anderszijds t.g.v. de zich
exportprodukt de Braziliaanse over
heid schaarse deviezen oplevert.
Hoeveel er ook nog wel voldoende
voedsel geproduceerd wordt is de si
tuatie van velen in Brazilië erg moei
lijk omdat ze geen geld hebben om dit
voedsel te kopen. De kleine boer die
vroeger zijn eigen voedsel verbouwde
is van het land verdreven en woont nu
in de sloppenwijken van de steden,
zonder werk, zonder geld.
Het is ook dit verhaal waar Saul
Barbosa nader op inging. In de zaal
ontstond een diskussie in hoeverre de
modernisering van de landbouw nu
wel of geen goede zaak is voor de
ontwikkeling van een land. Belang
rijk is daarbij de manier waarop dit
gebeurt. Wanneer een belangrijk
deel van de bevolking langzaam
maar zeker afstand moet doen van
zijn bestaanszekerheden is dat zeker
geen goede zaak. Volgens Saul moe
ten de kleine boeren zich organiseren
om een eind te maken aan de nade
lige effecten van de modernisering
van de landbouw. Het probleem is
echter dat zodra er b.v. een coöpera
tie wordt opgericht deze vaak al snel
bestuurd wordt door grote boeren
die andere belangen hebben dan de
kleine. Opkomen voor de kleine
boeren betekent dan ook vaak stel
ling nemen tegen het gevestigde ge
zag van grootgrondbezitters en over
heid. Daarbij komt dat veel kleine
boeren niet of nauwelijks bewust zijn
van wat er allemaal gaande is. En
wanneer ze dit wel zijn dan ontbreekt
vaak de moed om er tegen in te gaan.
Velen hebben de moed al opgege
ven. Daarom ontbreekt het vaak aan
onderlinge solidariteit om een
krachtige organisatie van kleine
boeren op te zetten.
Met betrekking tot de vraag in hoe
verre wij in Nederland en in de EG
een bijdrage kunnen leveren aan de
strijd om het bestaan van de kleine
boeren in brazilië werden twee pun
ten aan de orde gesteld. Op de eerste
plaats bestaat er tussen Brazilië en
Nederland een relatie omdat Brazilië
sojaproducten naar ons land expor
teert. Hier wordt soja(-schroot) met
andere voedingsstoffen (zoals tapio
ca uit Thailand) verwerkt tot vee
voer. Saul meende dat juist doordat
wij zoveel soja importeren daarmee
de Braziliaanse regering stimuleert
om een landbouwbeleid te voeren
waarin de grootschalige soja-pro-
ductie een centrale plaats inneemt.
Door hier soja te verwerken in vee
voer levert de Nederlandse land
bouw een bijdrage aan het proces
waarbij kleine boeren in Brazilië
uiteindelijk gedwongen worden hun
land te verlaten.
groot aantal genodigden trad daar
Dorien Mijksenaar op met haar pro
gramma "Veertig en vrouw". Aan de
piano begeleid door Jo Spier. In haar
liedjes "verhaalde" zij over vele si
tuaties in een vrouwenleven. Door
haar goed gekozen teksten waren
deze gebeurtenissen erg herkenbaar
voor de aanwezige dames. Het was
een bijzonder geslaagde feestavond.
Omdat d'e afdeling Goes en omstre
ken de oudste afdeling van Zeeland
is willen wij in het eerst volgende
nummer van "Bondig Zeeuws" wat
extra aandacht aan deze afdeling ge
ven.
verslechterende economische situa
tie.
De nu beschikbare installatiës van
zonnesystemen zijn naar verhouding
duur. Een zonne-boiler bijvoorbeeld
verdient men op dit moment terug in
circa 15 jaar en een ruimteverwar
ming in ca. 25 jaar. Het onderzoek
zal zich daarom mede richten op een
kortere terugverdientijd: circa 10
jaar voor de zonne-boiler, 15 jaar
voor ruimteverwarming. Duidelijk
is, dat we nog maar aan het begin
staan van het zonne-energie tijdperk.
Er zijn verschillende systemen en de
tijd zal leren welk systeem het best
voldoet. Zou het ooit zo worden:
voor iedereen goedkope warmte, het
beste onder de zon?
R.Harmsen
De vraag is dan natuurlijk - en die
werd ook gesteld, wat het gevolg zou
zijn van een beslissing hier in het
westen om geen soja meer te impor
teren. Is de kans dan groot dat de
problemen in Brazilië dan nog groter
worden? Saul erkende dat dit een
moeilijk punt is. Als de EG b.v. met
de soja import zou stoppen en er ge
beurde verder niets, dan is de uit
komst niet te voorspellen. Belangrijk
is dan wat de Braziliaanse regering
doet.
Het is daarom ook van groot belang
dat de stem van de kleine boer in
Brazilië ook gehoor krijgt bij de Bra
ziliaanse regering, aldus Saul. Daar
om ook, zo ging hij verder, moeten wij
ons als kleine boeren organiseren.
Niet alleen financieel, maar ook is
het van belang dat Nederlandse boe
ren de boeren in Brazilië aanmoedi
gen zich te organiseren. Veel kleine
boeren hebben de moed al verloren.
Wanneer zij overtuigd kunnen wor
den van hét belang van een hechte
organisatie zijn we al een heel eind op
weg. Juist ontmoetingen als deze zijn
voor ons erg belangrijk.
Saul Barbosa besloot zijn bezoek aan
Zeeland met tot uitdrukking te bren
gen dat de belangstelling die hij hier
ontmoet had voor de positie van de
kleine boeren in zijn land hem per
soonlijk emotioneel zeer had aange
sproken. Hij hoopte hiervan iets over
te brengen in Brazilië.
Peter de Koeyer bedankte Saul en
Jan Ham en knoopte Saul de inmid
dels bekende rode boerenzakdoek
om. Als teken van de solidariteit tus
sen de boeren "hier" en de boeren
"daar".
P.J.Z. - Agenda
29 okt. Op deze dag gaat de P.J.Z.-
bowling kompetitie van start in Big-
gekerke. Deelnemers de afdelingen:
Noord Beveland, Goes en Walche
ren.
Afdeling Walcheren organiseert een
discoavond in Hotel "Walcheren" te
Koudekerke.
Afdeling Fijnaart houdt een bingo
avond in "Het Wapen van Fijnaart".
Aanvang 20.00 uur.
31 okt. maakt de afd. 's-Heer Abts-
kerke/Nisse een uitstapje naar het
sportcentrum Leysdream te Roosen
daal. Er kan o.a. geschaatst, gebow-
led en gefondued worden. Vertrek
12.45 uur bij Irene.
5 nov. Tweede avond P.J.Z.-bowling
kompetitie in Hoogerheide, deelne
mers Fijnaart, Goes en Tholen.
5-6-7 nov. Afd. Tholen/St.Philips-
land houdt een ledenweekend op het
van Eegdenhuis in Aardenburg.
26 nov. De afd. Fijnaart gaat naar
een optreden van Robert Paul in het
Zuidplein theater in Rotterdam.
Opgave: tot 8 november bij Hetty
Bom-Viergever tel. 01686-4478.
redaktie henk tegels
Dinsdag 19 oktober bezocht de Braziliaanse boer Saul Barbosa in gezelschap van Jan Ham van Solidaridad
de provincie Zeeland. Saul was hier op uitnodiging van het Zeeuws Agrarisch Jongeren Kontakt, dat de
organisatie van de aktiviteiten in kader van de wereldvoedseldag in Zeeland op zich heeft genomen.
Hoewel het avondprogramma voor het publiek het belangrijkste was zijn Saul en zijn tolk Jan Ham al in de
loop van de middag aangekomen. Nadat enkele mensen van de pers te woord werden gestaan stond een
bedrijfsbezoek op het programma. Staande op de Westerscheldedijk bij de Willem-Annapolder op Zuid-Be
veland vertelden enkele leden van het Z.A«J.K. hoe er hier honderden jaren 'strijd om het land' is geleverd.
Het trof juist goed, want het was hoog water. Duidelijk was te zien dat het water van de Westerschelde
aanzienlijk hoger kwam dan het land aan de andere kant van de dijk. Dat moest natuurlijk vastgelegd worden
op een foto. Saul ging hiervoor lachend op het hoogste punt van de dijk staan en spreidde beide handen breed
uit; één hoog, naar de kant van het water, en één laag naar de kant van het land.
