DE NIEUWSTE METHODE VOOR LANDBOUW OP
ARME GROND: EEN EEUWEN OUD GEBRUIK
De wereld in cijfers - overal
een kloof tussen rijk en arm
H et heeft zin naar het verleden te
kijken om goede methoden te vinden
voor de landbouw in ontwikkelings
landen. Wat tot traditie is geworden
kan heel vernuftig zijn en ekono-
misch zeer gezond. Bovendien belas
ten zulke methoden het leefmilieu
vaak veel minder. Dat blijkt bijvoor
beeld het geval met het chinampa-
systeem in de Mexicaanse landbouw.
Grondschaarste
Zaden in blokjes
Modder, opgeschept uit de sloten rond de akkers, wordt verspreid op de chinampa voordat er een nieuwe oogst op wordt
geplant. Op deze wijze blijft het land vruchtbaar (foto:Unesco)
De chinampa-sloten worden gebruikt voor transport, als een bron van vis en voor irrigatie. Bomen en stokken houden de
kanten van de chinampa stevig op z'n plaats (foto: Unesco)
Soms lopen ontwikkelingslanden een deel van hun achterstand op de
industriestaten in, zo blijkt uit cijfers in het nieuwste statistisch jaar
boek van de Unesco, waarin gegevens zijn verzameld over onderwijs,
wetenschap kuituur en kommunikatie.
Tussen 1965 en 1977 is het aantal studerenden op alle onderwijsniveaus
van 418 miljoen tot 601 miljoen toegenomen over de gehele wereld. De
grootste stijging vindt men in Afrika en in de Arabische wereld. In de
Sovjet-Unie daalde het aantal. De gemiddelde jaarlijkse toeneming was
het hoogst bij de universiteiten en vergelijkbare instellingen, maar ook
qan de andere kant van het onderwijspanorama noteerde men stijgin
gen: de meeste van de 157 landen en territoria die cijfers verstrekten
over het kleuteronderwijs melddem een plus, soms zelfs zeer drama
tisch: Marokko had in 1970 nog geen tienduizend pupillen op de kleu
terscholen en in 1978 478.570.
Mexico heeft net als vele andere tro
pische landen grote gebieden waar
de kwaliteit van de grond zeer pover
is. De natuur past zich daarbij ge
makkelijk aan en ontwikkelt over
lange termijn een uitgebalanceerd
"ecosysteem" waarin de slechte
kwaliteit van de grond niet belet dat
de plantengroei weelderig is, zoals
het tropische regenwoud toont. Zo'n
ecosysteem is wel erg teer: een beetje
onzorgvuldige menselijke aktiviteit
kan de natuur hier bedenkelijk uit
haar evenwicht brengen.
In zulke streken is doorgaans een
landbouw gebruikelijk waarbij een
stuk woud moet wijken voor een ak
ker, die gaandeweg minder gaat op
leveren doordat de slechte grond snel
uitgeput raakt. De landbouwer
maakt een eind verderop weer een
nieuwe akker en het woud krijgt de
oude terug. Geschat wordt 'dat een
gezin van vijf personen tussen.de vier
en vijf hektare grond nodig heeft om
zich te voeden volgens dit systeem
waarbij een stuk grond vijf jaar
braak blijft liggen om zich te her
stellen.
13 it kon ook best "zolang slechts
weinigen in deze streken woonden.
Nu echter de bevolking toeneemt,
vergt dit van de grond - zeker in de
regenwoudenstreken - meer dan hij
kan verdragen.
Zo stonden de zaken erbij in ver
scheidene delen van Mexico toen het
Mens-en-biosfeer (MAB) Program
ma van de Unesco een projekt op
zette om te trachten de agrarische
mogelijkheden en behoeften met el
kaar te verzoenen waar de'bevol
kingsdruk te groot werd. Zoals ge
bruikelijk werkten voor de MAB-
aanpak deskundigen op verscheide
ne gebieden samen. De beste oplos
sing die ze konden vinden v/as een
merkwaardig landbouwsysteem dat
sinds vele eeuwen elders in Mexico
wordt toegepast: de chinampa.
Nog voor de Spaanse veroveraars er
binnendrongen was tussen de hoge
bergen in de vallei van Mexico een
groot projekt uitgevoerd om het land
geschikt te maken voor de produktie
van voedsel voor een grote bevol
king. Aangemoedigd door de dich-
ter-koning Netzahualcoyotl zetten
de Azteken tot aan' de toppen der
bergen een systeem van terrassen op,
van water voorzien door een zeker
voor die tijd ongelooflijk vernuftig
netwerk van aquadukten. Die chi-
nampa's waren al -ver voor de vijf
tiende eeuw in gebruik.
Het woord chinampa betekent ge
vlochten takken en het lijkt waar
schijnlijk dat de eerste landbouw op
deze manier werd bedreven met op
het water drijvende vlotten waarop
plantenresten en"Van de meerbodem
opgehaalde modder de eigenlijke
akker vormden. Zo ontwikkelde de
chinampa-landbouw zich vanzelfbij
een overvloed aan water.
De hedendaagse chinampa bestaat
uit kleine stukjes land waarvan de
aarde vruchtbaar is gemaakt door
plantaardig en dierlijk materiaal.
Waterplanten, met name de stikstof-
rijke azolla, komt daar nog bij en ook
de aan voedingsstoffen rijke modder
die wordt opgeschept, uit de sloten
rond de kleine akkertjes. De vrucht
baar makende ingrediënten worden
regelmatig aangevuld en ververst.
13 e kern van deze vorm van land-
De cijfers tonen ook dat Afrika nog
heel wat te doen heeft voor het alge
meen recht op lager onderwijs wer
kelijkheid is. Algerië was met 82% in
1978 het verst gevorderd maar in
andere landen waren de percentages
soms zo laag als veertien.
Een andere vergelijking vormt, hoe
veel geld per inwoner aan onderwijs
is besteed. De Derde Wereld komt
tot een gemiddelde van rond zestig
gulden, de industriestaten 785.
Het statistisch Jaarboek, 1280 pagi
na's vol cijfers, laat ook kurieuze on
gelijkheden zien op het gebied van
boeken. De industriestaten blijven al
sinds 1955 hun overweldigend aan
deel in de uitgeverij houden: tussen
82 en 86% van alle gepubliceerde ti
tels. Van een totaal van 640.000 titels
- een verdubbeling in twintig jaar -
zagen er in 1978 85.126 in de VS het
licht. Als kontrast: een groot Afri
kaans land als Nigeria kwam tot 1175
titels.
De radio blijft ondanks de groei van
de televisie de belangrijkste verbrei
der van informatie. Tussen 1965 en
1977 nam het aantal ontvangtoestel
len toe van rond 500 miljoen tot
boven de 1000 miljoen met de sterk
ste groei in Afrika en Azië waar het
totaal met meer dan 200% steeg. Het
aantal radio's per duizend inwoners
daar is toch nog gering in vergelij
king met West-Europa en Noord-
Amerika. In de VS zijn er twee ra
dio's per hoofd van de bevolking, in
vele Afrikaanse en verscheidene
Aziatische landen is er nog niet een
radio per tien inwoners.
Het aantal bioskopen groeide nog
steeds in 1977, vooral doordat in de
Sovjet-Unie weer heel wat theaters
open gingen - het land bezit onge
veer de helft van de rond 260.000
bioskopen die de wereld rijk is. De
Russen kochten in 1977 vier miljard
bioskoopkaartjes, kijklustig land
nummer twee komt daar weer ver
achter: India met 2,3 miljard. De VS
is met 1,6 miljard derde.
bouw is de almacigo, de merkwaar
dige zaadbedden van twee bij vier
meter. Ze bestaan voornamelijk uit
modder en uit het water gehaald or
ganisch materiaal. De bedden wor
den tot kleine blokjes versneden. In
elk kubusje, chapino, steekt de chi-
napero (de boer) êén of twee zaadjes
van het gewas dat hij wil verbouwen.
Als het stekje zich voldoende heeft
ontwikkeld gaat het hele blokje van
plant en voedzame modder naar een
veld om verder te groeien.
Chapines worden het hele jaar door
gemaakt. Sommige zijn ook op de
markt te koop. De chinampa-land
bouw is zeer arbeidsintensief, maar
dat is eerder een voordeel dan een
nadeel in vele tropische landen waar
het aanbod van werkkracht de vraag
ver overtreft. Mechaniseren is onder
die omstandigheden maatschappe
lijk minder aanvaardbaar: liever dat
er vijfduizend man met schoppen
een dam bouwen dan twintig vaklui
met bulldozers.
De MAB-wetenschappers besloten
op vier uitgezochte plekken in het
gebied der regenwouden een proef te
nemen met het chinampa-systeem
zoals dat in de vallei van Mexico
wordt beoefend.^ En het werd een
onverdeeld sukses. Allereerst in de
staat Tabasco waar moerassen de
modder vol plantenvoeding leverden
en ook het benodigde water. Binnen
een paar maanden groeide hier een
grote variatie aan gewassen: groen
ten, bonen, mais en jonge bomen -
met een grote opbrengst per vier
kante meter. Het bewijs dat het kon
was geleverd en in 1976 droegen de
MAB-experts hun experiment over
aan de plaatselijke bevolking, die op
eigen kracht het areaal van chinam-
pa's hebben uitgebreid.
Bij Chiapos kon het benodigde water
onttrokken worden aan een riviertje
in de buurt en de chinampa's werden
gemaakt van onbruikbare resten uit
een naburig regenwoud. De resulta
ten waren hier al evenzeer bevredi
gend. Werkkrachten waren er in
overvloed en van mechanische hulp
middelen kon men hier afzien.
Wat dit MAB-projekt vooral bewees
is dat men de ervaring van elders met
goed gevolg kan overdragen, waarbij
het chinampa-systeem nog het extra
voordeel blijkt op te leveren dat het
weinig kosten aan investeringen
vraagt, velen werk verschaft en stre
ken voor het eerst weer de mogelijk
heid biedt in eigen voedselbehoeften
te voorzien. En het eeuwenoude
landbouwstelsel is ook geschikt om
buiten Mexico te worden toegepast,
overal waar maar genoeg water voor
handen is.
Rex Keating
grote droogte teistert Marokko
Voor het tweede achtereenvolgende
jaar wordt Marokko geteisterd door
een ongekend grote droogte, als ge
volg waarvan dit jaar bijna 50% van de
oogst verloren gegaan is.
Bovendien werd in de afgelopen 12
maanden 40% van de veestapel afge
slacht.
De situatie van de veestapel is zoda
nig dat de koning erop aangedron
gen heeft dit jaar het schapen slach
ten bij gelegenheid van een van de
belangrijkste islamitische feesten na
te laten. Het betreft het Aid El Kebir
feest, waarbij duizenden schapen
geslacht plegen te worden, waarbij in
vele steden in speciale straatgoten
het bloed wegvloeit.
Dit najaar is van uitzaai niets of
weinig terecht gekomen, ook in het
noordwesten, waar doorgaans meer
regen pleegt te vallen dan in b.v. het
zuiden, dat in het bijzonder zwaar
getroffen is.
De prijzen van de meest noodzake
lijke levensmiddelen zijn buitenge
woon sterk gestegen.
De waarde van de landbouwpro-
ciuktie die in 1980 rond 3,3 miljard
dollar bedroeg zal dit jaar nog geen 2
miljard dollar halen. vdw
15
