De landbouw in de
Biesbosch door de
eeuwen heen
w,
w;
w aarom die titel? Dielis Hakkers:
"Ik noemde mijn manuscript zo,
omdat de landbouwgronden in de
Biesbosch na honderden jaren
eindelijk veilig zijn om te bewonen
en te bewerken." Dies Hakkers heeft
dit manuscript over de landbouw en
waterhuishouding van de Biesbosch
geschreven, om de geschiedenis er
van vast te leggen voor het nage
slacht. Hij heeft de gegevens uit
"Geborgen Land" verzameld uit
overleveringen van oude boeren,
veel speurwerk en uit eigen ervarin
gen. Het manuscript begint op vrij
dag 15 oktober 1937 met de voltooi
ing van een reeds eeuwen geleden
begonnen inpolderingswerk. Dielis
Hakkers geeft een duidelijke terug
blik over de landaanwinning gedu
rende 500 jaar. Hij vertelt over de
ontwikkelingen van de landbouw
gedurende de laatste honderd jaar.
D,
D e romanticus Hakkers heeft van
1934 tot 1947 een dagboek van zijn
landbouwbedrijven op De Kwets en
later aan de Noorderelsweg in de
Dordtse Biesbosch bijgehouden. Uit
dat dagboek blijkt, dat landbouw
betekent: altijd plannen maken, or
ganiseren, improviseren, in bewe-
D ordrecht - De amateurschrijver Dielis Hakkers uit Dordrecht heeft
voor de derde maal een manuscript klaar, bestemd voor een nieuw boek
over de Biesbosch. Zijn eerste werkje "Aan de rand van de Randstad" is
opgenomen in het boek "Dordrecht, stad in de ruimte". Met de onder
werpen "Een droom wordt werkelijkheid" en "Land in beweging" le
verde hij een belangrijk aandeel in het boekwerk "De ruige Biesbosch".
Zijn laatste pennevrucht, dat hij de titel "Geborgen Land" meegaf, is
bestemd voor een boek dat op stapel staat.
D,
Over Dielis Hakkers en zijn nieuwe manuscript "Geborgen Land'
Boer
Verleden
Dagboek
Geschiedenis
Geborgen Land
Uitgever
Schrijver - boer Dielis Hakkers,
Biesboschman in hart en nieren.
L^en boek over de Biesbosch,
waarin Dielis Hakkers ook het on
derwerp "Historie" voor een groot
deel voor zijn rekening neemt. Dielis
hoopt dat er een uitgever gevonden
wordt, die het boek leven in wil bla
zen, ondanks het feit, dat vele au
teurs zich blauwe vingers over deze
streek geschreven hebben, waardoor
de Biesboschboekenmarkt verzadigd
lijkt. Het nieuwe geesteskind is zo
belangrijk, omdat de zes schrijvers
diep zijn ingegaan op specifieke on
derwerpen als topografie, beroeps
visserij, jacht, eendenkooien,
scheepstypen, biezen, keten, land
bouw, hoepel- en mandenmakerijen,
naamgeving, griend- en rietbewer
king. Verschillende van-deze onder
werpen - zoals landbouw - zijn nooit
eerder in een boek op uitgebreide
wijze behandeld.
landschap te pleiten. Op bezielende
wijze praatte hij over de noodzaak
van het dichten van zeegaten om de
veelvuldige overstromingen en
stormvloeden te temmen. Hij sprak
tegen mijn man en mij zijn zorgen uit
over de te verwachten karakterdege-
neratie van het gebied, als de hart
slag - eb en vloed - zouden zijn weg
gevallen bij het afsluiten van het
Haringvliet. Dielis Hakkers is een
man geweest met een vooruitziende
blik. Hij heeft zien aankomen dat er
in dit unieke landschap veel zou ve
randeren. Hij heeft dat landschap,
zoals het toen was, in honderden
werkelijk prachtige dia's en kleuren
foto's vastgelegd voor het nageslacht.
Met veel oog voor momenten en de
tails heeft hij kilometers film ver
schoten op modder, water, riet en
zand, grienden en luchten.
ie is Dielis Hakkers? Je kunt
hem noemen: boer in ruste (sinds
vorig jaar), amateurschrijver en -fo
tograaf en filosoof. Vooral de aan
duiding boer is heel belangrijk voor
hem. Niks geen gezeur over land
bouwer of agrariër - gewoon boer.
Want de oorspronkelijke betekenis
van dit woordje "boer" is: bewoner
van de streek. En wat dat betreft staat
Hakkers op zijn strepen. Hij mag dan
al 40 jaar wonen op zijn hofstee "Het
Bergsche Veld" in de Dordtsche
Biesbosch, maar Werkendam met
zijn Brabantse Biesbosch is zijn ge
boortestreek. Hij was bewoner - boer
- van die streek. Zo zit dat! Hij
heeft zich in die Brabantse Biesbosch
altijd voor 100 procent thuis gevoeld.
Ik voeg er stiekem het woordje
"Biesboschgek" aan toe. Want Dies
Hakkers is zijn hele leven gek van de
Biesbosch geweest. Toen ik hem 34
jaar geleden voor het eerst ontmoette
- ons gezin was op bezoek bij het
zijne - nam hij óns mee in zijn boot
naar de Biesbosch en voer met ons
door brede wateren en smalle kre
ken, langs rietgorzen en grienden,
door een oneindige stilte, alleen on
derbroken door het zacht ronken van
de motor. Kikkers kwaakten, vogels
kwinkeleerden, wilde bloemen ston
den mooi te wezen...
Een wereld ging voor ons - stadskin
deren - open. Met veel liefde toonde
mijnheer Hakkers ons zeldzame
plantjes, hij liet ons zien hoe je fluit
jes uit riet kon snijden. En met veel
liefde maakte hij ons bekend met
allerlei details, die anders door ons
onopgemerkt gebleven waren. Die
dag bleef me bij.
In 1965 ontmoette ik Dielis Hakkers
weer op een moment, dat er nog geen
milieu-aktievoerders waren opge
staan om voor het behoud van eb en
vloed en van dit prachtige, woeste
ielis Hakkers - zijn vrienden
zeggen Dies - geniet van de dag van
vandaag. Hij leeft heel nadrukkelijk
in het heden, maar kan het niet na
laten zo af en toe een duik in het
verleden te nemen. Zijn vader had
een groot griend-riet-landbouwbe-
Ook in de Biesbosch is de mechani
satie nu een normaal verschijnsel in
de landbouw. Hier is men bezig met
de erwtenoogst.
drijf en aannemerij. Enkele malen
per week trok de man de Biesbosch
in, waar tientallen mensen voor hem
aan het werk waren". Werkbespre
kingen, regelen van aan- en afvoer
van produkten en materialen.
Dielis mocht vaak met hem mee. Als
hij die zwoegende riet- en griend-
werkers onder soms onmenselijke
omstandigheden aan het werk zag,
draaide er iets om in zijn gevoelige
kinderziel. Misschien dat daarom de
landbouw hem meer aansprak. Die
lis vertelt over die tijd: "Onze land
bouwgronden lagen hoofdzakelijk in
het zuidelijk deel van de Brabantse
Biesbosch, een grillig boeiend land
schap. Qua natuur trok dit gebied me
bijzonder aan. Ik heb er anderhalf
jaar gewoond en gewerkt op de stee
"De Turfzak" op de polder Kwet-
sieus (in de volksmond ook wel de
Kwets genoemd). Daar is mijn liefde
voor het landschap verder uitge
groeid. Landbouwkundig bezien een
onmogelijke streek. Allemaal aparte
poldertjes. Varen van de één naar de
ander, heel lastig. In het voorjaar, als
het land klaar gemaakt moest wor
den met de ploeg, brachten we de
trekpaarden Mie, Saar, Jenny en hoe
ze maar heetten, met een griendaak
of motorbootje naar het bedrijf. Het
leven was daar niet gemakkelijk.
Maar ach, je wist niet beter in die
tijd. Je moest leven met water, wind,
storm en regen, hitte en koude."
ging zijn. Als Dies in dit dagboek
bladert, leest van de moeilijkheden
tijdens de krisisjaren, dan krijgt hij
nog steeds dat sombere gevoel over
zich heen, die beroerdigheid van
toen. Nauwgezet heeft hij al het wel
én wee bijgehouden. In een vergeeld
kasboek bladerend komen we over
zijn eerste bedrijf aan de weet: er
liggen daar 13 percelen, waarvan het
kleinste anderhalve en het grootste
ruim tweeëneenhalve ha groot (lees:
klein) is. Een deel van het land
bouwbedrijf van vader Hakkers is op
dat moment 69 ha, verdeeld over 30
percelen en gelegen op De Kwets,
Kleine Turfzak en Lange Plaat. Hoe
arbeidsintensief! Een boer uit 1980
zou daar van griezelen. Op de Kwets
moet jaarlijks 11,7 kilometer sloot
■worden bijgehouden. Er zijn 17
mensen in dienst. Ze verdienen 13,86
gulden. Eigenlijk hebben ze recht op
14 volle guldens per week, maar
vader Hakkers moet 14 cent inhou
den als afdracht aan "sociale voor
zieningen". Om beurten mogen de
arbeiders zondags polderwacht hou
den. Toezicht houden op de paarden
en wat melkkoeien: melken, voede
ren, opletten... Dat gemakkelijke
baantje levert drie harde guldens op,
da's mooi meegenomen. Er is een vijf
daagse werkweek: 13 uur pezen per
dag.
at trok hem toch zo aan in die
mysterieuze Biesbosch?
Dielis Hakkers: "Het vrije leven, het
avontuur, de natuur, de rijke ge
schiedenis, waar na 500 jaar "een
einde" aan gekomen is. Ik heb altijd
intensief naar de verhalen over
"toen" geluisterd en veel lektuur
over de geschiedenis gelezen".
"Mijn grootvader Dielis Hakkers
heeft in 1904 met andere boeren een
plan opgemaakt om een deel van de
Brabantse Biesbosch in te polderen.
Te grote kosten gooiden roet in het
eten. Bovendien kon de "vloedkom-
funktie" van deze unieke delta niet
zo maar opgeheven worden. In 1936
is de wetenschap opnieuw gaan be
zien hoe de Biesbosch het beste in
gepolderd kon worden. In 1951 - net
voor de watersnood - is een hoge dijk
aangelegd van Werkendam, via de
Spieringsluis naar polder "Den
Hof'. De Deltawerken, in hoofdzaak
bedoeld als beveiliging van het land.
waren een goede zaak. Jammer, dat
hierdoor het getijde verdwenen is
waardoor het karakter van de Bies
bosch is aangetast. Voor mij is de
Biesbosch niet meer dan een re
quiem van een mummie, een gekon-
serveerd landschap dat een flauwe
afspiegeling geeft van wat het vroe
ger was."
Op indringende wijze gaat hij in op
de manier, waarop boeren en lan
darbeiders toendertijd woonden,
leefden en werkten. Hij verhaalt over
de problemen waarmee deze zwoe
gers van het land gekonfronteerd
worden. In zijn overzichtelijke inge
deelde manuscript spreekt hij zijn
verwondering uit ovpr het feit, dat er
nooit een dorp in de Brabantse Bies
bosch is gebouwd. Ook vertelt hij,
zonder in overdrijving te vervallen,
over het bijgeloof dat onder de be
woners van de streek - de boeren -
heerste. Nauwgezet geeft hij weer
hoe de mechanisatie in de landbouw
op gang is gekomen. Hij eindigt deze
pennevrucht met de woorden:
"Overigens is het wel een vreemde
'zaak, dat buitenstaanders die niét in
de Biesbosch wonen of werkzaam
zijn en hoogstens bij gunstig weer
een kijkje komen nemen, toch hier
de klok willen terugzetten. De land
bouwer die hier gevestigd is, denkt
daar anders over. Want bij hem is
geen nostalgie of hang naar het ver
leden."
ielis Hakkers houdt in zijn
achterhoofd rekening met de moge
lijkheid, dat het totale boek wel eens
geen uitgever zou kunnen vinden,
omdat in de literatuur over de Bies
bosch markt een zeker verzadigings
punt zou zijn bereikt.
Stel dat dat het geval is. Dan wil hij
zijn manuscript "Geborgen Land"
later schenken aan het Archief van de
gemeente Werkendam.
Het zou doodzonde zijn als dit boei
ende stukje landbouwgeschiedenis
van de Biesbosch in een stoffige lade
of archiefmap wordt weggeborgen.
Het interessante relaas "Geborgen
Land" mag mijns inziens niet on
taarden in een "Weg-geborgen Land"
Daar is dit literaire werkje té belang
rijk voor.
Géke van de Merwe-Wouters
3|e 5|C5|C i|C 5jc 9|
11
