Nieuwe mogelijkheden
modernisering vlasoogst
in Nederland
Universele machines inzetten
bij vezelvlas
D,
I
E erder was bekend dat o.a. in Ma
nitoba vlasteelt plaatsvindt die be
doeld is om naast het lijnzaad ook de
vezel te winnen. Dit laatste vindt
plaats door het geperste stro, dat in
het klimaat daar tot een zeer laag
vochtgehalte komt, te verwerken op
uitgebreide lokkenmachines.
Uit persoonlijk kontakt met mede
werkers van de Universiteit van Sas
katoon (Sask.) en het Landbouw
proefstation te Lethbridge (Alta.) is
gebleken, dat men ook in het mid
denwesten het vlas als een goed ge
was waardeert. Vooral in jaren van
overproduktie in de graansektor.
U It de hiervoor genoemde ervarin
gen en de mogelijke toepassingen van
het vlas buiten het zaaizaadbelang, is
het niet ondenkbaar dat er, bij aan
wezigheid van vraag en goede prijs
verhoudingen, bij de Nederlandse ak
kerbouwer animo is om vlas te telen.
Zeker mede met het oog op het be
lang van wisselteelt en mogelijkheden
van ondervrucht.
T evens moet het als een groot
voordeel worden aangemerkt dat men
zich volledig kan richten op de kwa
liteit van het zaad, aangezien het na
volgende dauwrootproces en de war-
vezelverwerking minder kritisch zijn.
Men heeft tevens een aantrekkelijk
wisselgewas waarvan alle onderdelen
benutbaar zijn, zonder dat men als
teler zeer specifieke vlasverwerking-
kennis nodig heeft. Ten aanzien van
de winning van zaad te velde heeft het
IBVL de afgelopen jaren verschillen
de positieve onderzoekresultaten ge
boekt.
Visie ir. H.J. Leutscher:
Vergroting vlasareaal
De praktijk in Canada
Mogelijkheden voor de
Nederlandse landbouw
Rijp stadium
Kwaliteit
De oogst en verwerking van vezelgewassen, in het bijzonder van
vlas, is steeds een zeer ambachtelijke en daarmee arbeidsintensieve
bezigheid geweest.
Na de Tweede Wereldoorlog zijn weliswaar veel onderdelen van
het proces verbeterd en gemoderniseerd, maar de grote lijn van
oogst en verwerking is dezelfde gebleven. Twee opmerkelijke pun
ten t.o.v. andere gewassen zijn hierbij dat het vlas in gerichte vorm
wordt geoogst, terwijl na transport en opslag ontzading plaatsvindt.
Veel van de arbeidsintensieve behandelingen van het gerichte ge
was tracht men al jaren door mechanisatie te vervangen, o.a. door
de haagmethode toe te passen al dan niet in samenwerking met een
ontzading te velde. Hiervoor zijn prototypen van machines in on
derzoek.
Een andere benadering, die in 1978 door de auteur werd voorge
steld met het motief gebruik te maken van universele machines, is
aan te sluiten bij de verwerking van andere gewassen op het ak
kerbouwbedrijf.
Teneinde een klein gewas als vlas zijn plaats te laten behouden of te
doen vergroten, is dit van het eerste belang. Een tweede punt is een
goed zicht te hebben op verwerking en afzet van het vlasstro.
Nederland als belangrijk kwekersland op vlasgebied heeft belang
bij een verwerkingskapaciteit van zeker 10.000 ha. In het warmwa-
terroten is de vereiste kapaciteit niet aanwezig en uitbreiding is, ook
met enig optimisme, niet te verwachten.
Met de vroegere ideeën en de, zij het voorlopig schaarse, gegevens
die uit de USA en Canada zijn verkregen wordt in deze publikatie
een visie gegeven op mogelijkheden die wellicht ook voor het Ne
derlandse vezelvlas aanwezig zijn.
Het combineren van vlas uit het zwad bij een oriënterende proef in de Flevop-
older. Technisch deden zich geen problemen voor. Belangrijk is wel, de keuze
van het oogsttijdstip en een juiste afstelling van de combine om zaadbescha
diging te voorkomen.
e SDSU is een van de onderzoekinstellingen in Noord Amerika die
zich vrij intensief bezighoudt met onderzoek naar de verwerking en
toepassing van vlas. Bekende onderzoekers op dit terrein zijn Prof.
Kamstra, Dr. Dybing en Dr. Lay. Vanouds teelt men daar voornamelijk
olievlassoorten, waarbij het dus in de eerste plaats gaat om het lijnzaad.
Het onderzoek gaat o.a. in de richting van de toepassingen van lijnolie
voor verfsoorten op waterbasis. Door prijsstijgingen in de chemische
industrie komt de tijd terug dat lijnolie wordt gebruikt voor linoleum en
oliedoek.
n toenemende mate houdt men zich
bezig met de produktie van vezel uit
deze vlassoorten. Zo wordt voor de
produktie van sigarettenpapier in de
Verenigde Staten alleen vlasvezel
gebruikt.
De afgelopen twee jaren is in het
kader van het onderzoek naar betere
toepassingen van de onderdelen van
het vlasstro een toepassing gevonden
in de verwarming.
Een groot deel van de SDSU is ver
warmd met scheven van de vlasver
werking. Na het onttrekken van de
vezel aan het stro, worden de sche
ven, vaak samen met kaf en bolraap,
tot pellets geperst. Deze pellets wor
den als brandstof gebruikt. In zeer
koude periodes wordt gemengd met
kolen gestookt. Gebleken is dat
schevenpellets als brandstof minder
luchtverontreiniging veroorzaken
dan andere brandstoffen.
Ten aanzien van de teelt is men in
Noord Amerika met enkele belang
rijke zaken bezig.
Men tracht de produktie per ha te
verhogen, o.a. door eerder zaaien en
een betere onkruidbestrijding. Men
kan thans rekenen op gemiddelde
produkties van 2,5 ton per ha* in
California tot 4,5 ton per ha.
Aan de universiteiten van South Da
kota en Minnesota werkt men aan de
ontwikkeling van betere rassen.
Gangbare rassen waren o.a. Culbert
en Linott. In Minnesota is een beter
resistent ras gekweekt, nl. Culbert 79.
In een beschrijving van het werk van
Dybing wordt ook gesproken van
onderzoek naar meervoudige bloei,
waardoor een hogere lijnzaadop
brengst wordt verkregen. Men heeft
variëteiten die met tussenpozen van
enkele weken drie keer bloeien of die
een langere bloeiperiode hebben.
Een ander onderwerp is gericht op de
vezelproduktie. Men wil naast de
lijnzaadproduktie, de vezelop
brengst opvoeren. Men betrekt in het
onderzoek o.a. oudere
Egyptische rassen.
'vergeten''
O ndanks de hernieuwde belang
stelling voor zonnebloemteelt naast
graan en luzerne en de verwachte
minder gunstige prijsverhoudingen
voor vlasteelt, is het areaal vlas toch
toegenomen (mede door betere ras
sen en hogere opbrengsten).
In 1979 was het areaal alleen al in
SouthDakota gestegen naar 140.000
ha! Dit hele areaal en ook dat in an
dere staten en Canada wordt volgens
de methode van zwadmaaien en com-
binen geoogst!
Weliswaar met een laag vezelgehal
te, maar toch nog gemiddeld zo'n
12-15%. Zowel in de USA als in Ca
nada wordt t.a.v. de toekomst zeer
positief over vlas gedacht>«eker in
dien men tot hogere opbrengsten kan
komen. (In 't algemeen is de land
bouw in deze landen nogal exten
sief.) Een ander positief effekt ver
wacht men algemeen van een betere
opbrengst en benutting van de vezel
zelf.
De vlastelers in midden-Canada
hebben geen enkele speciale machi
ne voor het vlas; alles wordt met
graanverbouwmachines uitgevoerd.
Het vaak dunne gewas wordt met de
bekende merken zwadmaaiers ge
maaid. Men laat het zwad enkele
dagen afrijpen, waarna het met een
normale pick-up-kombine wordt ge
dorst. Het achterblijvende stro wordt
in sommige gevallen verbrand, maar
in toenemende mate wordt het op
geperst in pakken en verkocht. De
verwerking van het stro vindt elders
plaats, zoals bovenvermeld.
Bij een bezoek aan het bedrijf van
John Weybe, een tweede-generatie-
immigrant, bleek dat men ieder jaar
een variabel areaal vlas teelt. Men
kan dit gewas goed gebruiken in een
zomerseizoen, dat daar niet langer
dan 120 dagen duurt.
Er werd ca. 80 ha vlas geoogst met de
moderne kombinatie van een ge
trokken kombine.
Weybe heeft geen enkel probleem
met verstopping, wikkelen of i.d.
Wel heeft men problemen met het
ploegen. De vezelrijke halfverteerde
stoppels met penwortels blijven veel
achter de ploegscharen steken.
Daarom maait men ook naar Cana
dese begrippen zeer diep, om de
stoppel zo kort mogelijk te houden.
Uit informatie van Dr. Reed van de
Universiteit van Saskatoon blijkt, dat
geen speciale modifikaties nodig zijn
voor hetcombinen van vlas. Hij geeft
enkele gemiddelde waarden voor
een konventionele moderne combi
ne, o.a. cylindersnelheid: 850-950
r.p.m.; mantelspeling vóór: 4-8 mm,
achter: 1-3 mm; iets andere zeefaf-
stelling. De blowersnelheid wordt
sterk gereduceerd. Gedeeltelijke af
sluiting van de mantel zal nodig zijn.
Daar men met grote oppervlakten
per man werkt, komt vlastrekken
niet ter sprake. Bovendien zou dit
kans geven op grotere vervuiling van
de combine. Ervaring is hier echter
niet mee, ook al niet vanwege de ex
tra investering.
Voorop moet dan wel staan dat men
gemakkelijk moet kunnen overscha
kelen naar en uit de vlasteelt. Men
moet daarom bij voorkeur kunnen
werken met universele machines en
de verdere verwerking van het stro
kunnen afstoten door verkoop,
loonverwerking of koöperatieve ver
werking.
Indien we dus de oogst en verwer
king eenvoudig houden, is een brede,
algemene inzet mogelijk.
Zoals reeds eerder is voorgesteld,
zou dit kunnen inhouden dat vezel
vlas geteeld wordt zoals dat tot nu toe
gebruikelijk is. Voor de verdere be
nutting van de grond lijkt het het
meest aantrekkelijk het vlas in een
tamelijk rijp stadium te trekken met
de gebruikelijke trekmachines. Hier
na kan het gewas in het zwad bester
ven en drogen. Dit zou eventueel in
hagen kunnen met de vrij eenvoudi
ge apparatuur die daarvoor aanwe
zig is. Het risico van windschade aan
de hagen is bij deze methode niet
aanwezig, omdat het gericht oogsten
als doel is vervallen. Ook het ontha-
gen is niet nodig.
In de volgende fase zou de haag of
het zwad door een pick-up-combine
kunnen worden gedorst, waarna het
stro in wartoestand, achter de com
bine in het zwad wordt gelegd.
Het lijkt niet onmogelijk dit zwad in
wartoestand te laten dauwroten, een
r>'-; -
proces dat nagenoeg geen bewerking
vraagt en dat een paar weken in be
slag neemt. Tenslotte kan het stro
door oprapen en persen worden af
gevoerd.
De verwerking van het al dan niet
gedauwrote stro kan, zoals reeds be
kend is uit de praktijk van het bedrijf
Paridaen destijds in Zeeuws-Vlaan-
deren, plaatsvinden op bedrijven die
zijn uitgerust met enkel een verleng
de en eventueel verzwaarde breek-
vlasmachine. Voor de vezel en de
bijprodukten is in principe een be
staande markt aanwezig.
Bij de bovengeschetste methode
wordt aan vele problemen, die nu de
boer van het vlastelen afhouden, te
gemoetgekomen. De investering in
machines is uiterst laag; de speciale
onderdelen van het werk kunnen
mogelijk door loonwerkers worden
uitgevoerd. De arbeidsinzet is tot het
uiterste beperkt, terwijl het hand
werk, altijd een grote handicap voor
de vlasteelt, is uitgebannen.
Het gedorste zwad kan verder worden gedauwroot, en in balen worden geperst.
Een verwerking als warvezel op een breekvlasmachine is mogelijk.
IN SCHEMA IS HET VOORSTEL SAMENGEVAT
Proces
Optimaal
rijp vlas
Trekken
in zwad
Afsterven, drogen
in zwad of haag
Velddorsen met
Comb ine
Dauwroten in wartoestand,
evt. groenvlas "hooien"
Persen, oprollen
of Dakken
Machinelijn
Vlastrekker met aflegger
Haagmachine
Combine
Pers
13
