Grassenveredelingsprojekt bezorgt
tropische landen gewas met hogere
zaad- en grasopbrengst
T ropische, verbouwde grassoorten
worden gekenmerkt door een lage
voedingswaarde en een kleine zaad
opbrengst. Dat is ook het probleem
bij de graslandkuituur in Kenia, een
probleem met belangrijke sociaal-
ekonomische gevolgen. De geringe
zaadopbrengst leidt tot relatief hoge
zaadprijzen. Daardoor is de kleine
boer niet zo gauw geneigd om gras te
gaan verbouwen.
D,
D e belangstelling voor de vaak
langdurige veredeling van tropische
W e hebben hier soms van die fijne
donkere bewolkte dagen. Dan heb
ben we nauwelijks het gevoel dat we
in de tropen zijn. Het lijkt er zo nu en
dan op dat er regen uit die lucht kan
vallen. Maar de regentijd ligt nog
enkele maanden van ons verwijderd.
W anneer het werk zo blijft vlotten
dan lijkt het er op dat we ver voor de
tijd die we eerst meenden nodig te
hebben met het graafwerk klaar ko
men. Mits,er vandaag of morgen
Dankzij onderzoek
ir. A.J.P. van Wijk
uit Rilland
mL en grassenveredelingsprojekt in Kenia heeft in zes jaar tijds nieuwe
rassen opgeleverd die een twee keer zo hoge zaadproduktie en een
behoorlijk verhoogde grasopbrengst geven. Hiermee is de basis gelegd
voor een betere produktie van vlees en zuivelprodukten, die vanwege
hun hoogwaardige eiwitten zo'n belangrijke rol in de voedselvoorzie
ning van de landen in de derde wereld kunnen spelen. Een van de
veredelaars in dit projekt was ir. A.J.P. van Wijk. Hij werd in 1971 na
het behalen van zijn einddiploma aan de LH door de Direktie Techni
sche Hulp van het ministerie van Buitenlandse Zaken naar Kenia
gezonden. De resultaten van zijn onderzoek zijn neergelegd in een
proefschrift waarop Van Wijk op vrijdag 19 september aan de Land
bouwhogeschool zal promoveren.
r1
i
LJ
Aanleiding voor het onderzoek
Gras is belangrijk voor de produktie
van melk, melkprodukten eri vlees,
eiwithoudende voedingsstoffen
waaraan het in Afrika nogal eens
ontbreekt. Het landbouwbeleid in
Kenia is sterk gericht op produktie-
verhoging, onder andere door het
verbeteren van de veestapel. Dit
maakt de beschikbaarheid van goede
en goedkope grassen noodzakelijk..
Want alleen op die manier kan er een
lage melkprijs komen, waardoor een
goedkope bron van hoogwaardig ei
wit beschikbaar komt voor de lagere
inkomensgroepen.
Behalve als veevoeding is gras be
langrijk voor het handhaven van de
bodemvruchtbaarheid en het tegen-
Ir. AJ.P. v. Wijk
gaan van erosie. Vroeger paste de
Afrikaanse boer zwerflandbouw
("shifting cultivation") toe waardoor
de bodemvruchtbaarheid steeds her
steld werd en schadelijke onkruiden
bijtijds teruggedrongen. In dat sys
teem was er geen behoefte aan door
de boer ingezaaide kunstweiden. Het
vee kon vrij grazen in de omgeving
van de hutten. Toen de bevolking
groeide verdween de zwerfland
bouw. Er kwamen permanent geves
tigde boerenbedrijven. Daardoor
werd het nodig om de gunstige bo
demeigenschappen te handhaven.
Daarvoor werden voedselgewassen
afgewisseld met de inzaai van gras
land.
Deze wisselbouw met ingezaaide
grassen werd vooral belangrijk toen
de kunstmestprijzen sterk gingen
stijgen. Door het inzaaien met gras
werd een tekort aan kunstmest goed
gemaakt. Het grasland leverde ook
het voer voor het vee dat niet meer
vrij kon grazen. Zo ontstond de be
hoefte aan betere grassen en gras
zaad.
Research in Kenia
O,
één plant zo goed mogelijk verenigd
worden. Van Wijk koos de grassoort
Setaria uit om de plantenkenmerken
nader te onderzoeken. Op proefvel'-
den kon hij vaststellen welke ken
merken gelijktijdig in dezelfde rich
ting op gras- en zaadopbrengst in
werken.
Ook voor andere tropische
gebieden
m de boeren in Kenia aan betere
grassen te helpen hebben Kenia en
Nederland een bilateraal gefinan
cierd projekt opgezet in het National
Agricultural Research Station in Ki-
tale. Eerst werden 7 jaren lang teelt-
kundige maatregelen ontwikkeld.
Deze hebben voor een aanzienlijke
verhoging van de zaadopbrengsten
gezorgd. Voor een verdere verbete
ring van de graslandkuituur werd
besloten daarna nog eens zes a zeven
jaren te werken aan veredeling van
grassen. Van Wijk heeft een belang
rijke bijdrage geleverd in dit verede-
lingsprojekt. Eerst werd onderzocht,
welke plantenkenmerken van belang
zijn voor een grotere grasopbrengst,
een hogere voedingswaarde en een
grotere zaadopbrengst. De veeboer
wil graag mals gras, de zaadteler een
gewas met veel - voor het vee on-
taantrekkelijke - - halmen. Door se-
lektie kunnen beide kenmerken in
"e resultaten van het onderzoek
van Van Wijk zijn toegepast bij het
ontwikkelen van rassen die nu kom-
mercieel beschikbaar zijn. Het vere-
delingsprojekt heeft in zes jaar tijds
grassen opgeleverd met een verdub
belde zaadproduktie en een ver
hoogde grasopbrengst. Deze rassen
worden door een Keniaanse zaadfir
ma in stand gehouden, vermeerderd
en op de internationale markt (Afri
kaanse buurlanden, Australië, Zuid-
Amerika en Japan) verhandeld. De
ze export levert Kenia waardevolle
deviezen op.
Hoewel het proefschrift alleen geba
seerd is op onderzoek in Kenia, hoeft
toepassing van het onderzoeksresul
taat niet tot dit land beperkt te blij
ven. Om de praktische bruikbaar
heid van het onderzoekswerk te ver
groten zijn de resultaten samengevat
in een veredelingsschema voor de
grassoort Setaria. Dit schema kan
ook worden toegepast in andere tro
pische gebieden en voor andere tro
pische grassoorten.
Werk moet voortgezet
grassen is zowel bij ontwikkelings
landen als bij de donors klein. Van
Wijk zegt dat het van groot belang is
dat verbeterde rassen niet alleen in
stand worden gehouden, maar
bovendien dat het werk wordt
voortgezet. Alleen dan zullen betere
rassen beschikbaar zijn op het mo
ment dat daaraan behoefte is.
Daarnaast is het nodig dat de resul
taten van het veredelingswerk beter
worden toegepast. Dit kan bereikt
worden door een goede agrarische
voorlichting, vooral aan de kleine
boer. Ook moet er een beter prijsbe
leid komen: een slecht management
dat leidt tot een lagere produktie
dient niet beloond te worden met een
blijvend hogere melk- en zaadprijs.
Op vrijdag 19 september j.l. is
ir. A.J.P. van Wijk uit Rilland
gepromoveerd op een onder
zoek dat hij heeft gedaan op
een grassenveredelingsprojekt
in Kenia. Zijn proefschrift is
getiteld Veredeling van Seta
ria sphacelata ter verbetering
van de gras- en zaadopbrengst,
en het zal verschijnen als een
zgn. "Agricultural Research
Report 900". De promotoren
waren prof.dr.ir. J. Sneep,
hoogleraar plantenveredeling
en pro fir. J.G.P. Dirven,
hoogleraar graslandkunde. De
heer van Wijk die medewerker
is van Van der Have B.V. te
Kapelle, is in de periode 1971 -
1977 uitgezonden geweest naar
Kenia door de Direktie Inter
nationale Technische Hulp van
het Ministerie van Buitenland
se Zaken.
Toch zijn we nu reeds volop bezig
ons land tegen die .enorme hoeveel
heden regen te beschermen. Boven
aan het lange lijstje van de belang
rijke werkzaamheden staat het gra
ven van de hoofdwatergang en de
aanleg van de dijk. De watergang en
de dijk komen als een paar bescher
mende armen rond de 500 hektare te
liggen die we nu reeds hebben ont-
bost. Straks wanneer we verder gaan
met de ontginning worden ook de
watergang en de dijk verder uitge
breid. Het wordt een mooie brede
sloot die we aan het maken zijn met
de hulldozers. Twee van die machi
nes doen het zware graafwerk en de
andere komt vervolgens om met een
scraperbak de afwerking op zich te
nemen. Al het andere werk dat met
de bulldozers gedaan zou kunnen en
moeten worden ligt stil. Absolute
voorrang heeft de aanleg van de wa
tergang. Zo zelfs dat we nog hebben
getracht om in de buurt een paar
bulldozers bij te huren. Het blijkt
echter al gauw dat die er niet zijn,
dus we zullen het zelf moeten doen.
Ieder werkbaar uur moeten we nu
benutten. De machines blijven nu
ook 's nachts in het land en de ver
zorging gebeurt eveneens ter plaatse.
Het is een luid gebrom en geraas
want die bulldozers moeten heel wat
grond verzetten. Er zijn gedeelten bij
waar de aarde keihard is en het
schuifblad nauwelijks wat los krijgt.
Gelukkig hebben we achter die ma
chine ook een vijftal rippertanden
die dan eerst door die keiharde laag
worden getrokken. Vooral de hier en
daar in het tracé liggende mierenho
pen vormen een probleem. Sommige
van die heuvels zijn twee meter hoog
en hebben een doorsnee van tien
meter. Het gekke is dan weer dat vijf
meter verder de ondergrond ineens
weer boterzacht wordt en dat tegen
de tijd dat de sloot op diepte is de
bodem ook al onder water staat.
Gisteren toen we weer zo'n mieren
hoop begonnen weg te schuiven leg
den we een nest van een grote moni
torhagedis bloot. Moeder zelf was
niet te zien, maar wel een twintigtal
witte eieren, zo groot als kippeneie
ren. Er zaten al ver ontwikkelde ha
gedissen in. De grote uiterst brutale
raven die hier steeds rondzweven
hadden die lekkernij spoedig in de
gaten, maar ook enkele roofvogels
waren er snel bij om de buit te delen.
Z o'n watergang en dijk aanleggen
is een vak apart en tevens een flinke
uitdaging. Gelukkig hebben ook de
chauffeurs er zin in. Ze begrijpen
best waarom we die grote sloot ma
ken, want ze weten als geen ander
hoe nat het hier kan zijn. Er was er
zelfs een die ook geen heil zag in zo'n
grote sloot. Als de Msolwa en de Ki-
lomberorivier tijdens de regentijd
werkelijk ver buiten hun oevers staan
zei hij pessimistisch dan kunnen jul
lie ook met die grote sloot het water
niet kwijt, om de simpele reden dat
er geen voldoende afvoer is. We zul
len zien, we laten ons niet door zo'n
zwarte zwartkijker ontmoedigen.
Van de andere kant weten de mensen
die hier geboren en getogen zijn
honderd keer meer af van de streek
dan wij die het ook maar uit een
rapportje halen. Niettemin ze willen
werken. Ze zijn er trots op dat ze na
het einde van de dag kunnen zeggen
we hebben vandaag zoveel meter
gegraven. Zo trots zelfs dat we het
wat moeten temperen want de jacht
naar meters wil de kwaliteit wel iets
naar beneden drukken. Ook de beide
voorlui staan wat dat betreft elkaar
naar 't leven. De een verdenkt de
ander er van dat hij de piketten hei
melijk verzet ten gunste van zijn ei
gen te meten werkafstand. Ze maken
nu ieder voor zich een "geheim"
merkteken om zeker te zijn dat de
ander niet knoeit. Om nog meer te
kunnen doen zijn we nu ook volop
begonnen om 's nachts te werken.
Dat was even wennen. We zijn voor
zichtig gestart, eerst met een paar uur
en nu draaien we eigenlijk twee
shifts. Een van zes tot zes overdag en
een van zes tot zes 's nachts. Het gaat
uitstekend. Wel hebben we er na
tuurlijk goed voor gezorgd dat alles
geolied geregeld is tijdens zo'n
nachtperiode. Mohamed mijn beste
voorman leidt het werk, iedere bull
dozer heeft twee chauffeurs die el
kaar om de drie uur afwisselen. Ver
der hebben we twee man die de sloot
op diepte zichten. Zaklampen zijn
daarbij uiterst effectief. Voorts lopen
er nog twee nachtwakers rond die
ook mee moeten helpen om de
chauffeurs precies aan te wijzen waar
de insteek van de sloot ligt. Onder
tussen hebben de nachtwakers ook
nog tot taak enkele grote kampvuren
te stoken. De eerste nacht toen we
begonnen bleek er iets mis te gaan
met de dynamo van een van de bull
dozers. Geen licht, maar Mohamed
vond er wat op en zette de landrover
er met volle lichten bij. Bovendien
sloopte hij een lamp uit het interieur
en voerde die met een lange draad
naar buiten zodat we nog een extra
licht erbij hadden. Zelf komen we
regelmatig een kijkje nemen om de
moraal van de mannen op peil te
houden. We prijzen ze uitbundig om
hun werklust en stellen hen een vette
beloning in het vooruitzicht. Dat
moet kunnen, want als we een paar
bulldozers hadden bijgehuurd dan
zouden we heel wat meer geld zijn
kwijt geweest. We hadden daarvoor
nog een extra budget van 200.000
shilling, en als we eraan denken
hoeveel wij nu zélf verdienen dan
mogen die arme werkers er ook best
een graantje van meepikken. Zo nu
en dan gaan we om een uur of twee 's
nachts met een grote kan hete mier
zoete thee naar de mannen en spelen
we de aardige werkbaas. Ze verdie
nen het en hun dankbaarheid is
grenzeloos. Ga je straks ook nog
proberen om zes en twintig uur in
één etmaal te krijgen, vraagt Corry
zo nu en dan wat cynisch als in het
holst van de nacht de wekker afloopt.
iemand door een leeuw wordt opge
vreten. Sterke verhaaltjes uit Afrika
op een hoop geduldig papier??? Ab
soluut niet! Toen Alie onze andere
voorman ons van de week lachend
riep en op de verse sporen wees van
een kennelijk grote mannetjesleeuw
veranderden ook wij van gedachten.
Dat er leeuwen waren dat was niets
nieuws. Maar dat die beesten het
presteerden om zich niets aan te
trekken van het nachtelijk geraas van
twee bulldozers, het kampvuur en de
aanwezigheid van die mensen dat
hadden we niet en nooit verwacht.
De leeuw was de bulldozers op niet
meer afstand dan twintig meter ge
passeerd. Alleen de dijk was er tus
sen. Alie moest er smakelijk om la
chen. Als we het niet zelf hadden
gezien dan hadden we hem met zo'n
sterk verhaal een met smoesjes ge
vulde lulkous genoemd. Niks zeggen
tegen de nachtploeg, zeiden we 't is
gevaarlijk, zei Alie. Ze hebben vast
geen honger, verweerden we. Hij
lachte nog harder en misschien zou
hij het niet eens erg vinden als Mo
hamed onze andere voorman werd
opgevreten. Vroeger toen ik een kind
was, vertelde hij, was het niks bij
zonders dat er ieder jaar gemiddeld
zo'n tien personen door leeuwen
werden gedood.
Er zijn nu veel minder leeuwen. We
moeten toegeven dat we nu tijdens
onze nachtelijke bezoeken aan het
werk met veel meer omzichtigheid te
werk gaan. Je weet maar nooit. Onze
liefde voor dit werk gaat nog niet zo
ver dat we er leeuwen voor trotseren.
Een andere bedreiging van het werk
is ziekte van de chauffeurs. Een paar
dagen geleden werden er op een
middag ineens twee man ernstig on
wel. Buikpijn zeiden ze, en ze rolden
met het schuim op hun mond door
het zand. Pombe (drank), zei Alie de
voorman smalend en met weinig
medelijden in zijn stem. Zelf is hij er
ook niet vies van maar zijn werk lijdt
er niet onder. Nou ja, zei hij toe
geeflijk, 't kan ook zijn van het water
dat we vanmorgen hebben gedron
ken. Dat was vervuild met olie en
diesel. Bij mij zit het ook niet hele
maal safe in mijn buik gaf hij wat
zorgelijk toe. We brachten de zieke
chauffeurs met de landrover naar
huis. Je vergt veel te veel van die
mensen, zei Corry verwijtend toen
we thuis kwamen. Straks zijn ze al
lemaal ziek en dan ligt het hele werk
stil. Toch gaan we gewoon door, dag
en nacht, net zolang tot het werk
klaar is...!
SCHRIJFKOUTER
10
