Veehouder
Meerkerk:
"Bij ons
is iedere koe
een kacheltje"
D,
D,
Warmte koeien en melk energiebron boerenwoning
Het warmtepompsysteem
Kern van het experimentele warmtepompsysteem bij veehouder
Meerkerk is de onttrekking van een hoeveelheid warmte aan de
melk en aan de stallucht die vervolgens via een technische ingreep
wordt afgegeven aan het c.v.-systeem van de woning en aan een
boiler die gevuld is met tapwater en water voor ander huishoude-
lijk gebruik. De temperatuur van de melk op het moment dat deze
de koe verlaat, bedraagt ca. 35 gr.C. Deze dient, warmtepomp
systeem of niet, teruggebracht te worden naar 6 gr.C., dit om
kwaliteitsverlies te voorkomen. Meerkerk: Deze melkwarmte
ging bij mij vroeger en gaat nu nog bij andere melkveebedrijven
gewoon verloren. Die benut ik nu, zegt hij vergenoegd
Wat wij doenzo legt koelspecialist R.P. Boerma nader uit, is de
warmte die bij de koeling van de melk en de lucht vrijkomt laten
opnemen door een verdampend koelmiddel. Op zich niet nieuw
maar als toepassing in de veehouderij wel. Deze warmteopname
vindt plaats op een laag druknivo. Het koelmiddel gaat dan over in
gas. Vervolgens wordt het door middel van een kompressor naar
een hogere druk gebracht. Deze kompressor wordt aangedreven
door een elektromotor die in feite de enige externe energiebron is.
Doordat het koelmiddel nu onder een hogere druk staat kan het op
een temperatuur van ca. 50 gr.C. weer /condenseren. De konden-
satiewarmte die dan vrijkomt wordt opgenomen door het c. v.-wa
ter dat de vloer en de radiatoren in het woonhuis op de vereiste
temperatuur brengt. Door de afkoeling is het gas inmiddels weer
vloeibaar geworden en wordt het met een drukverschilregelaar
weer teruggevoerd naar een verdamper bij de koeltank van de melk
en naar de verdamper in de nok van de stal. De cyclus is dan rond
en het hele verhaal kan opnieuw beginnen.
"Nee, we hebben de afgelopen winter beslist geen koude
voeten gehad", lacht mevrouw Meerkerk. Zij en haar man
zijn uiterst tevreden over de vorig jaar genomen beslissing
om hun woonhuis te laten verwarmen met een c.v.-systeem
dat volstrekt nieuw en uniek is in ons land en dat werkt met
behulp van een mobiele, beweeglijke en levendige energie
bron: hun 70 melkkoeien en 30 stuks jongvee. Boer A.
Meerkerk schertsend: "elke koe is voor ons een warmtebron.
Als er een kalf geboren wordt zeggen we dan ook: zo we
hebben er weer een kacheltje bij". De "wandelende kachels"
van Meerkerk produceren namelijk warmte die zij voor een
groot deel afgeven in de melk en aan de lucht.
ningen aan de vereiste temperatuur
n het gloednieuwe bedrijf van boer
Meerkerk nu zijn installaties aange
bracht die deze warmte terugwinnen
en afgeven aan het water in het c.v.-
systeem in de woning bij het bedrijf
en die tevens het tapwater op de ve
reiste temperatuur brengt zodat de
warmte van de koeien en de melk in
feite borg staat voor een goede afwas
en voor een aangenaam verblijf on
der de douche of in bad. Ook de'
melkleidingen kunnen er mee wor
den schoongespoeld. Het verhaal
begint eigenlijk nog maar zo'n twee
jaar geleden. In de vrijwillige ruil
verkaveling Nieuw-Lekkerland (in
de Alblasserwaard) besluit het echt
paar Meerkerk nieuwbouw te ple
gen. Uit bedrijfsekonomische over
wegingen krijgt de boerderij een
plaats op ongeveer het centrale punt
van 25 ha eigen aaneengesloten
grasland langs de ruilverkavelings-
weg de Schonenburgweg.
D,
e bouw wordt voorzover mogelijk
door vader en zonen Meerkerk zelf
uitgevoerd. Broer P. Meerkerk die
bouwkundige is in Giessenburg,
neemt de regie van de bouw voor zijn
rekening. Relaties tussen P. Meer
kerk en de firma's N.R. Koeling b.v.
en J.C. Bezooijen b.v. uit Krimpen
aan de IJssel leidden vervolgens tot
het idee om de warmte van de koeien
te gaan benutten bij de verwarming
van de woning.
Deskundigen van de beide firma's,
die gespecialiseerd zijn in warmte-,
koel- en isolatietechniek, dokteren
samen met bouwkundige Meerkerk
vervolgens een energiebesparend
warmtepompsysteem uit dat nog niet
eerder in ons land is toegepast. Vee
houder Meerkerk stond toen voor de
beslissing: doen of niet doen. Uit de
berekeningen was hem al wel duide
lijk geworden dat het een flinke duit
moest gaan kosten. "Ik zeg tegen
mijn broer, wat gaat dat nu zo onge
veer extra kosten maar die zei: "wat
het gaat kosten dat geeft niet, we
doen het!"
"slechts" 45 gr.C.
e c.v.-verwarming die in de
nieuwe woning van de boerderij "De
3 Margen" wordt aangebracht bes
taat uit een kombinatie van vloer
verwarming en normale c.v. radiato
ren langs de wanden van de vertrek
ken. "Dit is, zo zegt de uitdenker van
het nieuwe systeem, de heer R.P.
Boerma van N.R. Koeling b.v.,
noodzakelijk omdat de temperatuur
van het water "slechts" 45 graden C.
is. Door de gehele vloeroppervlakte
te verwarmen komen we ook bij een
strenge winter volgens de bereke-
van zeker 20 gr.C.". "Wij lopen dus,
konstateert Meerkerk lachend, zoge
zegd op koeienwarmte en dat bevalt
ons prima", vult zijn vrouw meteen
aan!
Vernuftige wijze
ixanvankelijk ging het kleine team
van deskundigen uit van de gedachte
om de woning te verwarmen met
uitsluitend de warmte van de op stal
staande koeien. Uitgaande van een
goed geisoleerde schuur en zo'n
kleine honderd koeien sloeg Boerma
aan het rekenen. "Elke koe geeft on
geveer 500 k.caï. per uur aan warmte
en vocht af. Afhankelijk van het
aantal koeien betekent dat op dit
bedrijf van Meerkerk zo'n 40.000
k.cal per uur die in een gewone stal
uiteraard voor het overgrote deel
verloren gaat". In de schuur van "De
3 Margen" wordt de warmte van de
lucht op technisch vernuftige wijze
overgebracht in water: Een verdam
per die in het midden van de stal
tegen het plafond is opgehangen
onttrekt de warmte aan de lucht en
geeft deze via een uitgevonden
warmtewisselaar over aan o.m. het
water in het c.v.-circuit van de wo
ning (op vrijwel identieke wijze
wordt ook de warmte bij de koeltank
aan de melk onttrokken). De tempe
ratuur blijft met behulp van dit sys
teem in de stal konstant op ca. 10
gr.C. "Maar, zo ücht woordvoerder
Boerma toe, we kwamen er achter
dat een verwarming met uitsluitend
dit systeem ekonomisch niet verant
woord was". Teleurstelling.
Kombinatie
Mi
aar het was boer Meerkerk zelf
die op het idee van de kombinatie
kwam. "Waarom, zo vroeg hij de
deskundigen, de warmte van de melk
uit de koeltank niet kombineren met
die van de luchtwarmte uit de
schuur?" Na nieuwe berekeningen
bleek hier ruim voldoende perspek-
tief in te zitten. "Immers, de melk
moet toch gekoeld worden, hoe je het
ook bekijkt. De warmte die je er van
krijgt is dus eigenlijk pure winst!"
Buffervoorraad
'e melk moet binnen VA uur na
het melken afgekoeld zijn, dit om
bakteriën geen kans te geven de
kwaliteit aan te tasten. Dit betekent
's ochtends en 's avonds gedurende
VA uur de aanvoer van een flinke
hoeveelheid warmte (energie). Uit
gaande van 70 koeien geeft de melk
bij een buitentemperatuur van -10
gr.C. warmte voor een groot deel van
het etmaal. Bovendien kan nog
warm water toegevoegd worden uit
een buffervoorraad (inhoud 2m3)
die op temperatuur gehouden wordt
wanneer energie over is. ('s zomers is
er bijv. een grote overkapaciteit). Op
een later tijdstip van de dag kan dit
water eventueel ingeschakeld wor
den. "Is er dan nog behoefte aan
warmte in de woning dan is die
ruimschoots voorhanden door het
inschakelen van de lucht in de stal als
warmtebron. Volgens de heer Boer
ma zou zelfs de warmteafgifte van de
koeien in de stal alleen al voldoende
zijn voor de verwarming van het huis
maar zoals reeds gesteld uit ekono-
mische redenen is een koppeling aan
de koeltank noodzakelijk gebleken.
Hoewel sterk afhankelijk van de si
tuatie, vorm en inhoud van de wo
ning e.d. schat hij dat de extra kosten
van het bij Meerkerk toegepaste sys
teem er binnen een paar jaar uit zijn.
Meer bespéard...
D e experimentele installatie is be
gin januari 1980 bij het gereedkomen
van Meerkerks bedrijf en woning in
werking gesteld. Berekeningen ge
daan in juni hebben aangetoond dat
de installatie in werkelijkheid meer
heeft bespaard dan op papier was be
rekend. "Tot nu toe, zegt dan ook de
uiterst tevreden veehouder, is het
goed gelukt".
Gevraagd naar zijn investeringen in
dit projekt laat hij alleen los dat de
kosten zeker het dubbele bedragen
van die van een gewone c.v.-instal-
latie. De uiteraard dure extra inves
tering die gedaan moest worden had
vooral betrekking op het denk-,
speur- en ontwikkelingswerk. Voorts
in een extra verdamper en het moei
lijkste: een energievriendelijke kom
pressor, als belangrijkste element
van de waterpomp. Meerkerk heeft
de indruk dat hij ongeveer 30% bes
paart op de energiekosten maar vol
gens de heer Nouwens van de fa.
Bezooijen zit hij hiermee toch aan de
lage kant en zal het eerder bij de 50%
zitten. Het energieverbruik zou vol
gens Boerma en Nouwens zelfs met
ruim 70% zijn verminderd.
Uitkomst gunstig
O verigens is de installatie nog te
Een overzicht van de goed geïsoleerde stal met het zgn. draaiende rijholmsys-
teem waar de koeien 's nachts en 's winters verblijven. Rechts boven in de nok
de installatie die de lucht afkoelt en het water verwarmt.
Belangstelling
O ver belangstelling van kollega
boeren uit de omtrek en zelfs van
verder weg heeft Meerkerk bepaald
niet te klagen. Met veel plezier neemt
hij ze mee naar schuur en melklokaal
om het allemaal uit te leggen. Voor
veel bestaande boerenwoningen ver
telt hij er dan gelijk bij, is dit systeem
niet interessant omdat de woning be
slist moet zijn voorzien van vloerver
warming. Bovendien moet de schuur
natuurlijk optimaal geisoleerd zijn.
Bij nieuwbouw komt het systeem
uiteraard wel voor toepassing in aan
merking.
J. Wierenga
13
Hart van het nieuwe systeem met kompressor, warmtewisselaar e.d. dat zich
bevindt in het melklokaal.
kort in werking om hierover exakte
cijfers te geven. Boerma: "het ko
mende stookseizoen zal precies wor
den nagegaan hoe het verbruik is.
Daarna kunnen we definitieve uit
spraken doen". Dat de uitkomst
gunstig zal zijn staat voor hem nu al
vast.
Hij weet zich daarbij gesteund door
TNO die de berekeningen van het
team heeft nagetrokken en later met
een goedkeuring van het projekt is
afgekomen. Een succes voor de ont
wikkelaars en een flinke financiële
tegemoetkoming voor boer Meer
kerk die bij Ekonomische Zaken
mede dankzij deze goedkeuring toch
zo'n 30.000,— op kan gaan halen.
Dit omdat het hier gaat om, zo heet
het officieel,
"een demonstratieprojekt waarin met
betrekking tot energiebesparing inno
vatie wordt verricht in de vorm van
nieuwe systemen, apparaten of tech
nieken
